Việt Nam đang là một trong những quốc gia tiên phong trong khu vực về thể chế hóa và triển khai chính sách trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR). Tuy nhiên, quá trình lấy ý kiến hoàn thiện dự thảo nghị định mới liên quan EPR ghi nhận nhiều ý kiến từ phía doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực tái chế dầu nhờn và bao bì.
Tại hội thảo phổ biến quy định về EPR chiều 19/6, đại diện TotalEnergies - đơn vị có 30 năm trong lĩnh vực năng lượng, công nghệ bôi trơn - cho biết doanh nghiệp hiện chịu trách nhiệm tái chế 15% lượng dầu động cơ. Tuy nhiên, nếu áp dụng chung mã chất thải cho cả dầu hộp số, dầu thủy lực, nguy cơ phải gánh toàn bộ lượng dầu thải và sẽ khiến chi phí đội lên đáng kể. Đây là một trong những mối lo ngại lớn nhất khi mở rộng danh mục sản phẩm phải tái chế.
TotalEnergies dự kiến chi phí có thể tăng thêm khoảng 33% nếu phạm vi trách nhiệm mở rộng sang toàn bộ dầu nhờn. Theo S&P Global, tổng sản lượng dầu nhờn của Việt Nam năm 2024 là 467.000 tấn, trong đó dầu động cơ chiếm 349.000 tấn. Với tỷ lệ tái chế 15%, nghĩa vụ tái chế sẽ tăng từ 52.000 lên 70.000 tấn nếu mở rộng đối tượng.
Ông Nguyễn Hưng Thịnh - Phó cục trưởng Cục Môi trường (ở giữa) cùng các lãnh đạo, chuyên gia trả lời thắc mắc của doanh nghiệp về EPR. Ảnh: Thi Hà
Từ góc độ pháp lý, doanh nghiệp cũng đối mặt khó khăn. Đại diện TotalEnergies Việt Nam cho biết các chủ nguồn thải không phân loại cụ thể loại dầu, gây khó khăn trong thu hồi và chứng từ. Việc bị kiểm tra và truy thu sau ba năm sẽ tạo rủi ro lớn cho doanh nghiệp. Ngoài ra, doanh nghiệp đề nghị làm rõ quy định về tỷ lệ tăng tối đa "không quá 10%" mỗi chu kỳ ba năm là áp dụng cho tổng nghĩa vụ hay trên từng thành phần.
Về vấn đề này, ông Nguyễn Hưng Thịnh, Phó cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết tỷ lệ tăng tối đa 10% trong mỗi chu kỳ là giới hạn trần và không mặc định áp dụng. Đây là mức điều chỉnh tối đa mà cơ quan quản lý có thể cân nhắc sau khi đánh giá điều kiện thực tế như năng lực tái chế, khả năng đáp ứng của doanh nghiệp và hạ tầng xử lý. Trên thực tế, tỷ lệ này có thể thấp hơn hoặc giữ nguyên nếu chưa phù hợp. Ông Thịnh cũng khẳng định mức 10% được tính trên tổng nghĩa vụ tái chế, không tách riêng từng thành phần. Cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục rà soát để đảm bảo quy định minh bạch, rõ ràng và phù hợp với thực tiễn.
Ông Thịnh cho biết thêm, cơ quan soạn thảo đang cân nhắc hai phương án: giữ nguyên quy định hiện hành hoặc nếu mở rộng phải có điều khoản chuyển tiếp để doanh nghiệp chuẩn bị. "Chúng tôi muốn doanh nghiệp có thể chủ động thực hiện trách nhiệm thay vì chỉ nộp tiền vào quỹ", ông nói.
Hiệp hội các nhà sản xuất ôtô Việt Nam cũng nêu lo ngại tương tự. Đại diện Isuzu Việt Nam cho rằng việc mở rộng nghĩa vụ tái chế sang dầu hộp số, dầu bôi trơn là chưa phù hợp. Nhiều doanh nghiệp đã khóa sổ tài chính 2024, việc truy thu từ 1/5/2024 sẽ gây khó về hồ sơ và dòng tiền.
Một điểm đáng lưu ý khác là khái niệm "dầu bôi trơn" trong dự thảo vẫn chưa rõ ràng. Doanh nghiệp đề nghị làm rõ phạm vi áp dụng để tránh hiểu nhầm, vì nhiều loại dầu như dầu phanh, dầu thủy lực cũng có chức năng bôi trơn nhưng công dụng khác nhau.
Về hình thức thực hiện EPR, dự thảo chỉ cho phép chọn một trong hai: tự tái chế hoặc đóng quỹ. Tuy nhiên, với sản phẩm có giá trị cao như ôtô, pin lithium (loại pin sạc sử dụng ion lithium để lưu trữ và cung cấp năng lượng điện), việc thu hồi đủ tỷ lệ là rất khó. Do đó, nhiều doanh nghiệp đề xuất được phép kết hợp cả hai phương án: tái chế phần có thể và đóng quỹ phần còn lại...
Hiệp hội Thương mại Mỹ tại Việt Nam (AmCham Việt Nam) cho rằng, mức điều chỉnh tái chế tối đa 10% mỗi chu kỳ là cao, kiến nghị giảm còn 5%. Ngoài ra, AmCham đề xuất miễn EPR cho bao bì có hàm lượng tái chế cao và giảm tỷ lệ tái chế bắt buộc với bao bì nhựa tái chế, chỉ nên tăng 2-3% mỗi chu kỳ.
Hiệp hội này cũng đề xuất chính sách ưu đãi đầu tư hạ tầng tái chế và mở rộng đối tượng được nhận hỗ trợ từ Quỹ Bảo vệ môi trường. Hiện chi phí đóng góp EPR chưa được Cục Thuế chấp nhận là chi phí hợp lý khi tính thuế thu nhập doanh nghiệp. AmCham kiến nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường làm việc lại với ngành thuế để tháo gỡ vướng mắc.
Về mức phạt, ông Thịnh cho biết dự thảo đang đề xuất xử phạt theo tỷ lệ trách nhiệm chưa hoàn thành thay vì áp mức cố định 2 tỷ đồng như trước. Với mức phí đóng góp FFS, nghị định mới giới hạn mức tăng không quá 10% mỗi ba năm nhằm giúp doanh nghiệp chủ động dự trù.
Một điểm mới trong dự thảo là tách riêng trách nhiệm tái chế linh kiện gắn trên ôtô, như camera, đèn, điều hòa..., độc lập với phần thân xe. Theo ông Thịnh, điều này nhằm xác định rõ trách nhiệm theo từng nhà sản xuất.
Tại Việt Nam, Chính sách mở rộng trách nhiệm nhà sản xuất (The Extended Producer Responsibility - EPR) đã được thể chế hóa trong Luật Bảo vệ môi trường 2020, cụ thể hóa tại Nghị định 08 của Chính phủ và Quyết định 450/QĐ-BTNMT ngày 17/2/2025.
Thi Hà
