Theo Thỏa thuận Khí hậu Paris, mỗi nước tham gia cần có cam kết giảm khí thải nhà kính, gọi là đóng góp quốc gia tự quyết định (NDC), đệ trình lên Liên Hợp Quốc hai năm một lần.
Hai lần đệ trình NDC vào các năm 2020 và 2022, hướng tới phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050, Việt Nam chưa khống chế tỷ lệ tín chỉ carbon bán ra quốc tế. Trong khi đó, nhiều nước đã đặt "room" nước ngoài trong giao dịch tín chỉ, với tỷ lệ khác nhau. Ghana có room lớn nhất, 99%, chỉ 1% được giữ lại để phục vụ mục tiêu NDC. Thái Lan và Campuchia ở mức 90%. Room tín chỉ tại Srilanka hẹp hơn, với tỷ lệ 25% và 50% áp dụng cho hai nhóm hoạt động tạo tín chỉ.
Ở Việt Nam, các chuyên gia cảnh báo tình trạng thiếu vắng pháp lý có thể dẫn đến nguy cơ không đạt cam kết NDC, nếu các đơn vị bán quá mức tín chỉ.
Rừng quốc gia Cát Bà, Hải Phòng, tháng 4/2024. Ảnh: Lê Tân
Tại một hội thảo tham vấn về giao dịch tín chỉ carbon ngày 20/8, các chuyên gia khuyến nghị Việt Nam đặt giới hạn giao dịch quốc tế ở mức 50% tín chỉ carbon với 56 giải pháp tạo tín chỉ trong lĩnh vực rừng, xe điện, điện rác, nông nghiệp.
Tín chỉ carbon (carbon credit) là một loại giấy phép hoặc chứng chỉ có thể giao dịch, có giá trị mua bán và cung cấp cho người nắm giữ tín chỉ quyền phát thải một tấn CO2 hoặc loại khí thải khác nằm trong danh sách khí thải nhà kính.
TS Hồ Công Hòa, chuyên gia từ Học viện Chính sách và Phát triển, khuyến nghị tỷ lệ room trên dựa trên ba kịch bản, gồm hạn mức giao dịch 90% với danh mục 20 biện pháp giảm nhẹ, hạn mức 50% và 70% cho 56 biện pháp rộng hơn nói trên.
Trước đây, với tín chỉ carbon theo Cơ chế Phát triển sạch (CDM), quốc gia bán tín chỉ không cần cam kết giảm phát thải. Nhưng với Thỏa thuận Paris năm 2015, cả bên bán lẫn mua đều có cam kết giảm thải NDC, với yêu cầu "điều chỉnh tương ứng" để tránh tính trùng lặp trong giao dịch. Tức là, nếu Việt Nam bán 20 triệu tín chỉ CO2, quốc gia mua sẽ được trừ đi số tấn khí thải tương ứng, còn kết quả giảm thải trong thực hiện NDC của Việt Nam sẽ bị cộng thêm 20 triệu tấn CO2e.
Cách thức vận hành cơ chế điều chỉnh tương ứng theo Thỏa thuận Paris. Nguồn: GGGI - SPAR6C, Understanding Corresponding Adjustment, 2024
Do đó, giới chuyên gia khuyến nghị Việt Nam cần vạch giới hạn lượng tín chỉ được phép chuyển giao phù hợp với mục tiêu NDC tham vọng trong nước, tỷ lệ an toàn là giữ lại 50% lượng tín chỉ với danh mục 56 biện pháp giảm thải như trên.
"Nếu chỉ giữ lại 30%, Việt Nam có rủi ro không đạt mục tiêu NDC không điều kiện", TS Hòa nói.
Đại diện nhóm doanh nghiệp, ông Nam Trần, từ Phòng Tín chỉ carbon của Vingroup, đề xuất tỷ lệ giữ lại tín chỉ nên ở mức 5-10%, tức trần bán tín chỉ ra quốc tế nới lên 90-95%, mức trung bình của Ghana, Thái Lan và Campuchia.
Vingroup đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường có chính sách hợp lý và cụ thể, đặc biệt tham khảo kinh nghiệm từ Thái Lan. Một trong những chính sách Việt Nam có thể cân nhắc là miễn trừ yêu cầu giữ lại tín chỉ với các dự án có rủi ro thấp, tính ổn định cao như năng lượng tái tạo, giao thông xanh, và hiệu quả năng lượng, tức không đặt giới hạn room nước ngoài. Ngược lại, việc giữ tỷ lệ tín chỉ cao nên tập trung vào nhóm dự án có rủi ro cao hơn như nông, lâm nghiệp.
Theo bà Nguyễn Hồng Loan, Trưởng nhóm Chính sách khí hậu của Công ty TNHH Kiến tạo Khí hậu Xanh (GreenCIC), NDC tại nhiều nước khá thấp, nhưng phí điều chỉnh tương ứng (mức phí áp lên mỗi tín chỉ giao dịch quốc tế) cao. Bởi hoạt động bán tín chỉ ra quốc tế của họ nhắm tới nguồn thu ngoại tệ. Ví dụ, Ghana chỉ giữ 1% lượng tín chỉ, nhưng họ tính phí 3-5 USD cho mỗi giao dịch.
"Việt Nam đặt mục tiêu NDC rất tham vọng. Đề xuất 50% nói trên được phân tích dựa trên mô hình hóa. Với kịch bản nới trần bán quốc tế lên 70%, chúng tôi thấy xuất hiện tình trạng rủi ro bán quá mức", bà Loan nói.
Tỷ lệ giữ lại kết quả giảm nhẹ để đảm bảo mục tiêu NDC quốc gia là nền tảng quan trọng trong giao dịch tín chỉ carbon quốc tế. TS Nguyễn Tuấn Quang, Phó cục trưởng Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nói Bộ đang xây dựng dự thảo Nghị định trao đổi quốc tế kết quả giảm phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon, dự kiến trình Chính phủ vào quý IV.
Doanh nghiệp Việt đã phát hành trên 42 triệu tín chỉ carbon được cấp bởi các tổ chức quốc tế Verra, Gold Standard hoặc theo cơ chế phát triển sạch (CDM) tính đến năm 2023. Đồng thời, Việt Nam có thỏa thuận trao đổi tín chỉ, kết quả giảm phát thải với Nhật Bản, và ký biên bản ghi nhớ (MoU) với Hàn Quốc và Singapore. Các thỏa thuận này tạo nền tảng cho thị trường carbon quốc tế, thu hút đầu tư và hỗ trợ kỹ thuật, thúc đẩy Việt Nam đạt mục tiêu khí hậu.
Thủy Trương
