Bộ Tài chính đang đề xuất hai phương án sửa đổi biểu thuế thu nhập cá nhân lũy tiến từng phần theo hướng giảm số bậc và nới rộng khoảng cách thu nhập. Ở cả hai phương án, mức thuế tối thiểu 5% tương ứng với thu nhập tính thuế trong tháng là 10 triệu đồng (sau khi giảm trừ gia cảnh, các chi phí tính thuế khác). Thuế suất tối đa là 35%, với thu nhập tính thuế trên 80 triệu đồng (phương án 1) và 100 triệu trở lên (phương án 2).
PGS.TS Phạm Thế Anh (Đại học Kinh tế Quốc dân) cho rằng mức thuế suất cao nhất lên đến 35% sẽ không khuyến khích những người giỏi, trình độ cao làm việc, hay doanh nghiệp thuê tuyển những người như vậy vì chi phí quá đắt đỏ.
Theo ông, mức 30-35% chỉ nên áp dụng ở các quốc gia có chính sách phúc lợi xã hội phát triển, nơi các dịch vụ y tế, giáo dục và an sinh xã hội được cung cấp đầy đủ, chất lượng. Chuyên gia này dẫn chứng trường hợp Singapore, nước có thu nhập bình quân đầu người vượt 87.000 USD vào năm ngoái, mức thuế cao nhất hiện là 24%.
"Việt Nam nếu muốn phát triển như Singapore thì phải làm như họ, đừng nhìn vào những nước kém phát triển hơn hoặc ngang để so sánh", ông nói.
Ông Thế Anh đề xuất áp dụng mức thuế cao nhất là 20%, thay vì 35% như hiện nay. Mức này bằng với thuế thu nhập doanh nghiệp hiện hành, với tinh thần "mỗi người dân là một doanh nghiệp, 50 triệu dân trưởng thành là 50 doanh nghiệp cho tăng trưởng hai chữ số".
Công nhân làm việc tại Công ty cổ phần Dệt may 29/3, Đà Năng, tháng 6/2024. Ảnh: Nguyễn Đông
Tại một hội thảo gần đây, PGS. TS Phan Hữu Nghị, Phó viện trưởng Ngân hàng - Tài chính (Đại học Kinh tế Quốc dân), cũng cho rằng mức thuế cao nhất chỉ nên là 25% khi Việt Nam có thu nhập bình quân không cao, nền kinh tế cần tích lũy và đầu tư. Bên cạnh đó, ông cũng cho rằng chính sách cần tạo động lực cho người lao động, trong khi thuế thu nhập doanh nghiệp đang ở mức 20%.
"Sau này thu nhập bình quân đầu người đạt ở ngưỡng cao, Việt Nam có thể tăng thuế suất thu nhập cá nhân", ông nêu quan điểm.
Thực tế, GDP bình quân đầu người của Việt Nam tăng liên tục những năm qua, đạt 4.700 USD vào năm ngoái. Việt Nam đang đặt mục tiêu tăng trưởng cao từ 8% trở lên năm nay và hai chữ số giai đoạn tới để vào nhóm các nước thu nhập cao vào 2045.
GS.TS Vũ Minh Khương, Trường Chính sách công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore, ước tính nếu GDP bình quân đầu người của Việt Nam tăng 6,5% liên tục trong 20 năm, thì tới 2045 chỉ số này sẽ chạm 15.000 USD - ngưỡng thấp nhất trong nhóm thu nhập cao. Nếu tốc độ này được duy trì, Việt Nam có thể đạt thu nhập bình quân đầu người khoảng 20.000 USD vào 2050.
Biểu thuế lũy tiến bậc thang dựa trên quan điểm thu nhập cao thì phải đóng thuế cao hơn - đây là nguyên tắc công bằng ngang. Tuy nhiên, biểu thuế này áp dụng suốt 15 năm qua, từ khi Luật Thuế thu nhập cá nhân có hiệu lực. Do đó, mức cao nhất (35%) áp cho phần thu nhập trên 960 triệu đồng một năm (80 triệu một tháng) không còn phù hợp thực tế do lạm phát, thu nhập bình quân và chi phí sinh hoạt đều tăng.
Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế, từng chỉ ra rằng mức thuế suất cao nhất 35% dẫn tới thực tế có cá nhân phải nộp thuế lên tới trên 30% thu nhập. Tức là, nhiều người thu nhập khá, nhưng không phải siêu giàu vẫn bị áp bậc thuế cao nhất.
Đề xuất điều chỉnh bậc thuế của Bộ Tài chính:
| Bậc thuế | Hiện hành | Phương án 1 | Phương án 2 | |||
| Thu nhập tính thuế (triệu đồng/tháng) | Thuế suất (%) | Thu nhập tính thuế (triệu đồng/tháng) | Thuế suất (%) | Thu nhập tính thuế (triệu đồng/tháng) | Thuế suất (%) | |
| 1 | đến 5 | 5 | đến 10 | 5 | đến 10 | 5 |
| 2 | > 5-10 | 10 | > 10-30 | 15 | > 10-30 | 15 |
| 3 | > 10-18 | 15 | > 30-50 | 25 | > 30-60 | 25 |
| 4 | > 18-32 | 20 | > 50-80 | 30 | > 60-100 | 30 |
| 5 | > 32-52 | 25 | trên 80 | 35 | trên 100 | 35 |
| 6 | > 52-80 | 30 | ||||
| 7 | trên 80 | 35 |
Với phương án thuế tối đa 35%, ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng (trường Đại học Nguyễn Trãi), cho rằng nhà điều hành chỉ nên áp dụng với người có thu nhập trên 100 triệu đồng một tháng, như phương án 2 của Bộ Tài chính. Mức này tương ứng nhóm 2% người giàu nhất.
"Việc này để đảm bảo tính công bằng xã hội và giảm tác động tiêu cực đến nhóm trung lưu đang có vai trò dẫn dắt nền kinh tế", ông Huy góp ý.
Ngoài ra, biểu thuế dày và dồn ngay ở các bước thu nhập đầu tiên là bất cập được giới chuyên gia nhiều lần góp ý sửa đổi. Theo PGS. TS Phan Hữu Nghị, đây là nguyên nhân khiến thuế suất và số thuế tăng cao ngay cả khi thu nhập chỉ điều chỉnh nhẹ.
"Người có thu nhập tăng trung bình cũng nhanh chóng bị đẩy vào nhóm chịu thuế cao, tạo ra áp lực tài chính lớn và giảm động lực lao động", ông cho biết.
Theo phương án Bộ Tài chính đưa ra, số bậc trong biểu tính thuế sẽ giảm từ 7 xuống còn 5 bậc. Cách này, theo ông Nghị, hệ thống tính thuế sẽ đơn giản hơn nhưng vẫn đảm bảo nguồn thu hợp lý cho ngân sách khi rút số bậc trong biểu thuế.
"Điều này tạo sự công bằng, khuyến khích người lao động gia tăng thu nhập mà không lo bị đánh thuế quá mức", ông nhìn nhận.
Về khoảng cách giữa các bậc, ông Nguyễn Quang Huy góp ý cơ quan quản lý nên tránh tạo ra những bước nhảy thuế suất đột ngột giữa các bậc. Tức là, khoảng cách giữa các bậc thuế không nên quá lớn, nhằm tránh thu nhập người lao động chỉ nhỉnh hơn vài triệu đồng cũng bị "nhảy" sang thuế suất cao hơn đáng kể, dễ dẫn đến tâm lý né tránh hoặc gian lận thu nhập.
Ông Nghị cho rằng việc giãn khoảng cách giữa các bậc thuế theo hệ số hợp lý (ví dụ hệ số 2) sẽ giúp hệ thống thuế trở nên ổn định, độ mở cao, tạo động lực tăng thu nhập. Việc này cũng tránh được tình trạng người lao động có thu nhập trung bình vẫn phải chịu thuế suất cao một cách bất hợp lý.
Đề nghị này cũng được ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty Kế toán và tư vấn thuế Trọng Tín, nhắc tới. Ông ủng hộ phương án 2 khi sự điều chỉnh sẽ có lợi hơn cho nhiều người nộp thuế, gồm người có thu nhập từ 30 đến 100 triệu đồng. Việc nới rộng khoảng cách thu nhập ở hai bậc 3 và 4, theo ông Được, giúp nhiều lao động được hưởng lợi từ biểu thuế mới.
Tuy nhiên, chuyên gia này vẫn khuyến nghị thiết kế thêm một phương án khác, cụ thể là giãn khoảng cách thu nhập tính thuế ở bậc 1 và 2, chẳng hạn bậc 1 có thể nới rộng lên 15 triệu đồng. Việc nới rộng chi tiết lên bao nhiêu, theo ông, nhà quản lý sẽ phải tính toán để hướng tới hỗ trợ nhiều hơn cho những người có thu nhập trung bình và khá, và bù đắp tăng thu ở nhóm thu nhập cao.
Thuế thu nhập cá nhân đem lại nguồn thu cao thứ 3 trong hệ thống thuế, sau thuế giá trị gia tăng (VAT) và thu nhập doanh nghiệp. Năm ngoái, tổng thu ngân sách Nhà nước lần đầu vượt 2 triệu tỷ đồng. Trong đó, thuế thu nhập cá nhân ước đạt 189.000 tỷ đồng, tăng 20% so với năm trước đó. Tỷ trọng loại thuế này chiếm hơn 9,3% trong tổng thu ngân sách, tăng từ mức 5,3% vào 2011.
Ở góc độ vĩ mô, PGS. TS Phạm Thế Anh cho rằng việc sửa đổi, giảm gánh nặng thuế thu nhập cá nhân nên được thực hiện để Việt Nam kích thích tiêu dùng nội địa, qua đó đóng góp vào tăng trưởng kinh tế.
"Việc giảm sắc thuế này sẽ tăng thu nhập khả dụng cho người dân, khuyến khích họ chi tiêu nhiều hơn cho hàng hóa và dịch vụ trong nước", ông cho biết, thêm rằng việc này sẽ tạo động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế từ phía cầu nội địa và giúp Việt Nam giảm thiểu rủi ro phụ thuộc quá mức vào xuất khẩu, đặc biệt khi các thị trường lớn có thể áp dụng rào cản thương mại.
Phương Dung - Quỳnh Trang
