Mâm ngũ quả là mâm gồm 5 loại quả khác nhau được bày trên bàn thờ ngày Tết, trong đó mỗi loại quả lại tượng trưng cho ước nguyện của gia chủ. 5 loại quả với 5 màu sắc khác nhau cũng tượng trưng cho quy luật đất trời theo ngũ hành Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Bên cạnh đó, chữ "ngũ" còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt ngũ phúc lâm môn: phúc (may mắn), quý (giàu có), thọ (sống lâu), khang (khỏe mạnh), ninh (bình yên).
Mâm ngũ quả 3 miền
Mâm ngũ quả miền Bắc
Theo phong tục của người miền Bắc, mâm ngũ quả được bày theo thuyết Ngũ hành trong văn hóa phương Đông. Do đó mâm ngũ quả được phối theo 5 màu: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng. Các loại quả được sắp xếp xen kẽ nhau.
Mâm ngũ quả của người miền Bắc gồm những loại quả như: chuối xanh, bưởi (hoặc phật thủ), quýt, thanh long, táo, ớt...
Mâm ngũ quả miền Nam
Với mong muốn "Cầu sung vừa đủ xài", người miền Nam bày mâm ngũ quả tương ứng với 5 loại quả: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Mỗi chữ cũng là đại diện cho những loại quả chính được trưng bày trong mâm ngũ quả của người miền Nam.
Ngoài những loại quả chính này thì còn có thể bổ sung vào mâm ngũ quả các loại quả như thơm (quả dứa) với ý nghĩa mỗi năm con cháu đến sum họp quây quần về nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng với ý nghĩa đem lại may mắn đủ đầy cho gia đình.
Mâm ngũ quả miền Trung
Với khí hậu khắc nghiệt, ít hoa quả nên người dân miền Trung cũng không quá câu nệ hình thức và mâm ngũ quả thường là có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên. Cũng vì thế mà mâm ngũ quả mỗi nhà lại khác nhau, quả gì cũng được miễn là tươi ngon.
Mâm ngũ quả ở miền Trung được bày trí đơn giản theo hình thức quả to, quả nặng đặt dưới để, những quả nhỏ hơn đặt lên trên hoặc xen kẽ vào chỗ trống. Có thể nói mâm ngũ quả ở miền Trung là sự giao thoa các loại quả của miền Bắc và miền Nam như: thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…
Cách chọn các loại quả cho mâm ngũ quả
Chuối xanh: Bạn nên chọn nải chuối có hình giống bàn tay ngửa lên với ý nghĩa để che chở, bảo vệ cũng như đem lại phúc lộc cho gia chủ. Bên cạnh đó, nên chọn nải chuối to, còn nguyên núm, đều quả, tươi màu, không bị đen hay bầm dập. Nải chuối phải lẻ quả và nếu cẩn thận bạn nên chọn chuối có quả cuối cùng nằm ở chữ "sinh" theo cách đếm "sinh - lão - bệnh - tử".
Phật thủ: Khi mua bạn nên chọn quả phật thủ có mùi thơm, quả rắn chắc, vỏ tươi sáng, ngón tay nhiều, dài, móng nhọn và đều. Cần lưu ý không chọn những quả phật thủ có đốm và ngón tay không đều. Bạn cũng nên chọn những quả có số ngón đạt trên 20 ngón, ngón cuối cùng nên nằm ở chữ "Thịnh" theo cách đếm "Thịnh - Suy - Vi - Thái".
Bưởi: Bưởi ngon là những quả còn nguyên cuống, da bóng láng và không có đốm nâu hay sẹo. Bạn nên chọn những quả tròn không bị móp méo và cầm chắc tay. Vì có nhiều loại bưởi khác nhau nên bạn có thể tham khảo chi tiết tại bài viết này.
Quýt: Để thắp hương bạn nên chọn quýt đường, da căng và vàng bóng tự nhiên. Quả quýt khi bóp nhẹ thấy mềm tay, đàn hồi. Bạn cũng nên chọn những quả quýt có cuống tươi, không bị dập.
Dưa hấu: Khi mua dưa hấu bạn có thể búng vào thân dưa và nếu tiếng phát ra là tiếng trầm và chắc nịch là quả dưa còn tươi và ngon. Bạn cũng nên chọn quả dưa có núm đều, phần đáy lõm. Những quả dưa có lớp da căng bóng là những quả dưa ngon và chín tới.
Mãng cầu: Bạn nên chọn những quả mãng cầu có da còn tươi, vừa mới hái xong, vỏ màu vàng nhạt, láng bóng. Đặc biệt, phần mắt gai cần phải to, mềm, khoảng cách giữa các gai rộng.
Dừa: Để chọn được dừa tươi ngon bạn nên chọn quả có cuống tươi vẫn bám chắc chắn, quả cầm chắc tay. Bạn cũng có thể búng nhẹ vào quả dừa, nếu nghe thấy tiếng thanh phát ra và cảm giác hơi đau ở đầu ngón tay thì đó là dứa bánh tẻ, nước ngọt và dày cùi. Còn nếu nghe tiếng trầm phát ra thì đó là dừa non, cùi dừa mỏng, nước không ngọt. Bạn nên chọn quả có vỏ màu xanh đều, không bị dập để thắp hương cho đẹp.
Đu đủ: Bạn nên chọn quả đu đủ thuôn dài, cầm nặng tay, có mùi thơm nhẹ. Quả đu đủ phải chín đều, cuống còn nhựa dính thì sẽ vừa ngọt, ít hột, thịt dày. Đủ đủ ngon sẽ có lớp vỏ ngoài vàng có lốm đốm xanh nhỏ li ti. Núm đu đủ đã chuyển sang màu vàng sẽ là những quả đu đủ chín tự nhiên. Ngoài ra bạn có thể ấn nhẹ vào quả đu đủ, nếu thấy lớp vỏ ngoài mềm đều là quả đó đã chín cây.
Xoài: Khi chọn xoài bạn hãy chọn những quả có da căng bóng, màu vàng sáng, lưu ý không chọn quả thâm đen, vỏ nhăn, nhũn. Bên cạnh đó phần thịt quả và vỏ xung quanh cuống phải múp và tròn.
Thơm (dứa): Để chọn dứa ngon các bạn nhớ chọn quả to, mắt đều, màu hơi ngả vàng, dùng tay búng thấy chắc, mọng nước.
Thanh long: Thanh long sẽ có phần vỏ màu hồng sáng hoặc đậm tùy vào giống thanh long. Do đó, bạn nên tìm mua những quả có màu tươi, đều màu, mắt và tránh chọn quả bị dập, có chỗ thâm hoặc bị dao cứa vào.
