Bộ phim Sao Tháng Tám (1976) không chỉ là cột mốc của điện ảnh cách mạng Việt Nam, mà còn là dấu ấn nghệ thuật khó phai trong lòng công chúng, nơi hai diễn viên Thanh Tú và Dũng Nhi ghi dấu ấn sâu đậm bằng những vai diễn bất hủ.
Gần nửa thế kỷ đã trôi qua, thời gian phủ bụi lên nhiều ký ức, nhưng hình ảnh của họ với một Hà Nội kháng chiến, một thời thanh xuân cháy bỏng vẫn luôn sống động trong tâm trí người yêu điện ảnh.
"Hiện tượng" của điện ảnh cách mạng Việt Nam
Sau ngày 30/4/1975, đất nước vừa thống nhất, còn nhiều gian nan để kiến thiết, nhưng bộ phim Sao tháng Tám đã được lên kế hoạch để hoàn thành.
Bộ phim xoay quanh câu chuyện các chiến sĩ cách mạng, xuất thân từ nhiều tầng lớp khác nhau nhưng ai cũng có chung lòng yêu nước. Họ phải vượt qua rất nhiều thử thách sinh - tử, gian khổ khôn cùng, để vận động quần chúng chuẩn bị khởi nghĩa, giành chính quyền từ tay phát xít Nhật, trong hoàn cảnh đất nước rơi vào nạn đói tang thương.
Áp-phích phim "Sao tháng Tám"
Trong Sao tháng Tám, đạo diễn Trần Đắc đã khắc họa một Hà Nội mùa Thu 1945 đầy khí thế cách mạng, với những con người bình dị nhưng kiên cường, vượt qua bao khó khăn, thử thách.
Dù đã gần 50 năm trôi qua nhưng NSND Thanh Tú, nữ diễn viên chính trong vai Nhu vẫn cảm giác như mới ngày nào cùng đoàn phim thực hiện những cảnh quay cho Sao tháng Tám. Máy quay thô sơ và được quay bằng máy film, mà theo quy định của Nhà nước lúc đó, diễn viên chỉ được đúp 2,5 lần. Nhưng gần như các diễn viên đều cố gắng tối đa chỉ 1 đúp để tiết kiệm phim. Đấy là chưa nói đến thiết bị quay được nhập đồ cũ từ Nga và Đức nên độ nhạy sáng của phim thấp, buộc đoàn làm phim phải quay vào những ngày nắng to và gắt. Nhiều cảnh trên phim tái hiện hình ảnh đêm trăng nhưng thực tế lại được quay vào ban ngày dưới ánh nắng mặt trời chói chang.
Rồi thời bao cấp tem phiếu, phim quay ở khu vực Hà Nội, nên giờ giải lao, ai về nhà nấy ăn bữa cơm vội vàng để kịp ra quay tiếp. Những thành viên ở tỉnh khác thì mang tem phiếu, tiền ăn nộp cho đoàn làm phim, thuê một tổ cấp dưỡng đi theo.
Ngay khi ra mắt, Sao tháng Tám đã trở thành hiện tượng. Phim liên tục "cháy vé" ngoài rạp chiếu và xuất sắc giành giải Bông sen Vàng tại LHP Việt Nam lần thứ 4 năm 1977. Nữ diễn viên Thanh Tú (vai chính của phim) giành giải Nữ diễn viên chính xuất sắc, còn được Ủy ban Phụ nữ toàn Liên bang Xô Viết tặng giải đặc biệt tại Liên hoan phim Moskva năm 1977.
Hào quang từ vai diễn để đời
Nhân vật chính của Sao tháng Tám là chị Nhu (NSND Thanh Tú) - người phụ nữ thôn quê được giác ngộ cách mạng, trở thành cán bộ của Mặt trận Việt Minh; là Kiên (NSƯT Dũng Nhi) - thanh niên trí thức yêu nước được giác ngộ cách mạng; là Kiều Trinh (NSƯT Đức Hoàn) - gián điệp của phát xít Nhật…
Diễn viên Thanh Tú trong phim "Sao tháng Tám"
Gần nửa thế kỷ đã trôi qua, những người làm phim thời ấy có người đã về "miền xa thẳm", có người ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, nhưng có lẽ không ai trong họ quên được những ngày làm phim này.
NSND Thanh Tú chia sẻ, ban đầu, khi được đạo diễn Trần Đắc chọn vào vai Nhu, người nữ chiến sĩ cách mạng hóa thân nhiều vai như nông dân, công nhân, tiểu thư, nhà sư… để làm công tác dân vận, gần như ai cũng sợ Thanh Tú không tròn vai bởi cô có gương mặt đẹp hiện đại, dù lúc đó đang là "sao" của sân khấu kịch nói Hà Nội.
Thanh Tú khi đó mới ngoài đôi mươi, vừa mang nét dịu dàng đằm thắm, vừa toát lên khí chất quyết liệt và thông minh. Gương mặt thanh tú đúng như tên gọi, cùng lối diễn xuất tự nhiên, cảm xúc đã khiến nhân vật Nhu trở nên sống động và lôi cuốn. Nhân vật Nhu - một nữ trí thức trẻ trung, dũng cảm, không ngại hiểm nguy tham gia cách mạng đã trở thành biểu tượng của vẻ đẹp người phụ nữ Việt Nam trong thời khắc lịch sử trọng đại.
Còn Dũng Nhi, vai Kiên - chàng thanh niên Hà Nội gan dạ, quyết đoán, đại diện cho lớp trí thức trẻ bước ra khỏi giảng đường để hòa mình vào dòng chảy cách mạng. Với ánh mắt sắc sảo, thần thái mạnh mẽ, Dũng Nhi đã tạo nên một hình tượng người chiến sĩ chân thực, không màu mè, không bi kịch hóa - mà tràn đầy lý tưởng và niềm tin.
Dư âm của Sao tháng Tám, Thanh Tú và Dũng Nhi đều được xem là những gương mặt sáng giá của điện ảnh. Nhưng con đường nghệ thuật của họ không giống nhau.
Sau thành công quá lớn của vai Nhu, Thanh Tú từ chối tham gia các dự án điện ảnh khác cho đến năm 1984, nữ nghệ sĩ mới tham gia các bộ phim như: "Tình yêu và khoảng cách", "Truyện cổ tích cho tuổi 17", "Gánh hàng hoa"…
Những năm gần đây, NSND Thanh Tú xuất hiện trong các dự án phim giờ vàng của VTV như: "Gặp em ngày nắng"; "Mình yêu nhau, bình yên thôi"; "Vui lên nào, anh em ơi"…
Diễn viên Thanh Tú hiện nay
Năm 2023, ở tuổi 79, nữ nghệ sĩ vinh dự được trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, trở thành một trong những gương mặt nữ diễn viên kỳ cựu của điện ảnh Việt Nam. Nữ nghệ sĩ chia sẻ: "Tôi không chạy theo những phù phiếm bề ngoài, bởi tôi thấu hiểu giá trị của hai từ nghệ sĩ. Địa vị là tạm thời, vinh quang là quá khứ, sức khỏe mới là của mình".
Hiện nay, ở tuổi ngoài 80, bà vẫn giữ vẻ nền nã, thanh lịch và sự tâm huyết với nghề. Ngoài thời gian vui vầy bên con gái và các cháu ngoại, bà đồng thời tham gia giảng dạy, truyền kinh nghiệm cho lớp trẻ và tìm an vui nơi đạo Phật.
Còn NSƯT Dũng Nhi thủ vai nam chính tên Kiên trong Sao tháng Tám khi mới hơn 20 tuổi và đang theo học ngành sư phạm. Nam nghệ sĩ chia sẻ khi đó không có ý định trở thành một diễn viên nhưng với gương mặt "tuyệt đối điện ảnh", Dũng Nhi đã để lại ấn tượng với khá nhiều vai diễn. Trước vai Kiên là vai Nam trong "Bài ca ra trận" (đạo diễn Trần Đắc, sản xuất năm 1973). Nghệ sĩ chia sẻ, khi bộ phim được chiếu, rất nhiều thanh niên đã xung phong lên đường nhập ngũ.
Dù bước vào phim ảnh trong tâm thế của một người tay ngang "lấn sân" nhưng Dũng Nhi đã thể hiện được tài năng của mình khi lột tả chân thực hình ảnh của một người thanh niên trí thức đến với cách mạng nhưng vẫn đau đớn, xót xa cho chị gái. Cảnh quay Kiên bị thương và ánh mắt đầy cảm xúc của nhân vật này đã trở thành một khoảnh khắc khó quên trong sự nghiệp của nghệ sĩ Dũng Nhi.
Cùng với Sao tháng Tám, nghệ sĩ Dũng Nhi trở thành gương mặt quen thuộc trên màn ảnh. Ông cũng để lại ấn tượng trong lòng khán giả với những vai diễn nổi bật khác như: Năm Sài Gòn trong "Bỉ vỏ", Thứ trưởng Cao Đức Cẩm trong phim truyền hình "Chạy án"… Hiện tại, ở tuổi ngoài 70, NSƯT Dũng Nhi đã hạn chế đóng phim, dành thời gian tận hưởng những chuyến du lịch cùng người bạn đời. Tuy không xuất hiện thường xuyên trên màn ảnh, nhưng Dũng Nhi vẫn là cái tên được đồng nghiệp kính trọng, một người nghệ sĩ sống đúng mực, khiêm nhường và hết mình vì nghề.
Diễn viên Dũng Nhi (trái) trong phim "Sao tháng Tám"
Nhiều năm đã qua, nhưng mỗi khi nhắc đến Sao tháng Tám, công chúng lại nhớ về đôi bạn diễn ăn ý - Thanh Tú và Dũng Nhi - như một phần của ký ức điện ảnh đẹp đẽ. Họ không chỉ diễn xuất, họ như hóa thân vào nhân vật, mang đến cho bộ phim sức sống mãnh liệt và cảm xúc chân thật.
Trong những cuộc phỏng vấn gần đây, khi được hỏi về vai diễn để đời, Thanh Tú từng chia sẻ: "Đó là một thời tuổi trẻ đầy lý tưởng, đầy hi sinh. Chúng tôi không chỉ làm phim, mà sống trong không khí của một cuộc cách mạng thực sự". Còn Dũng Nhi - người vốn kín tiếng - chỉ nhẹ nhàng nói: "Tôi may mắn được là một phần của bộ phim ấy".
Cả hai nghệ sĩ giờ đây đều đã qua thời hoàng kim của mình nhưng tên tuổi của họ vẫn được nhắc đến trong các lớp học điện ảnh, trong những bài viết chuyên sâu về lịch sử điện ảnh Việt Nam - như một minh chứng sống động cho thế hệ diễn viên vàng của điện ảnh cách mạng.
Những ánh sao chỉ xuất hiện một lần nhưng soi rọi mãi
Sao tháng Tám không chỉ là một bộ phim. Đó là bản anh hùng ca điện ảnh đầu tiên tái hiện Cách mạng Tháng Tám một cách chân thực, xúc động. Và hai diễn viên Thanh Tú - Dũng Nhi chính là linh hồn của bộ phim ấy.
Ngày nay, trong thời đại mà điện ảnh đã đạt đến đỉnh cao kỹ xảo, những hình ảnh mộc mạc từ Sao tháng Tám vẫn còn nguyên sức mạnh truyền cảm hứng. Bởi những nghệ sĩ đã dồn hết tâm huyết, tuổi trẻ và cả lý tưởng của mình vào vai diễn. Với họ, vai diễn không chỉ để diễn mà để sống với thời đại mà họ đang hóa thân. Và khi ấy, người nghệ sĩ không chỉ làm nghề mà còn mang trong mình sứ mệnh truyền tải lịch sử, lý tưởng và niềm tin. Dù thời gian có trôi đi, màn ảnh có thay đổi, công nghệ có phát triển - thì những gương mặt như họ, những vai diễn như trong Sao tháng Tám, vẫn mãi là biểu tượng không thể thay thế.
Diễn viên Dũng Nhi giờ dành thời gian du lịch và tận hưởng tuổi già bên người bạn đời
Cả NSƯT Dũng Nhi và NSND Thanh Tú đều từng chia sẻ rằng, dù thời gian đã lùi xa, mỗi khi gặp lại đồng nghiệp cũ hoặc xem lại những thước phim, ký ức về những ngày quay Sao tháng Tám vẫn sống động: "Có những ánh sao chỉ xuất hiện một lần trong đời, nhưng ánh sáng của nó đủ để soi rọi mãi mãi…".
Những kỷ niệm đó không chỉ là câu chuyện về nghệ thuật, mà còn là câu chuyện về một thế hệ làm phim sống trong lý tưởng, coi điện ảnh là sứ mệnh phục vụ nhân dân và đất nước.
Sao tháng Tám giờ đây đã trở thành tác phẩm kinh điển, được lưu giữ và chiếu lại trong nhiều dịp kỷ niệm lịch sử. Những khung hình có Kiên và Nhu (Dũng Nhi và Thanh Tú) qua bao năm tháng vẫn khiến khán giả bồi hồi - bởi đó là gương mặt của tuổi trẻ Việt Nam một thời, đẹp và rực sáng như chính mùa Thu lịch sử năm 1945.
