Nếu hỏi Khang vì sao anh chọn dịch Le Petit Prince, thì câu trả lời nằm ngoài mọi chờ đợi: Khang đã bị mê hoặc và muốn khám phá ngôn từ của Bùi Giáng trong bản dịch cuốn sách này.
Sự mong manh không phải vì nó mơ hồ
Câu trả lời như là một mâu thuẫn nhưng lại rất tự nhiên với Khang và với Kỳ Nam - như một tương giao bí ẩn riêng tư đã lần đầu tiên đưa họ đến với nhau.
Mâu thuẫn mà lại hiển nhiên - bởi vì chính trong sự khám phá ngôn ngữ ấy mà một ngày nào đó Khang sẽ tìm ra ngôn ngữ của riêng mình cho "Hoàng tử bé con", mà sẽ có những đêm Khang trằn trọc chỉ vì một từ thôi chưa biết dịch: apprivoiser.
Mâu thuẫn mà lại hiển nhiên - bởi vì Kỳ Nam đã gắn bó bao mật thiết với cuốn sách Bùi Giáng ký vậy mà sẽ có ngày dành tặng cho Khang và bởi vì rồi đây Kỳ Nam sẽ mang cho Khang một cách dịch apprivoiser vọng âm hưởng Bùi Giáng: tâm dưỡng.
Trailer phim Quán Kỳ Nam
Tâm dưỡng như khi xưa con cáo nói với hoàng tử bé: đến với nhau cần nghi lễ, Khang và Kỳ Nam đã rất chậm, rất xa xôi, từ từ đến với nhau bằng những buổi làm bếp cắt rau cải, những bàn tay bê nồi, những đêm giã chà bông.
Cùng là một khung cảnh trong bếp với những món ăn như trong Muôn vị nhân gian (La Passion de Dodin Bouffant) của Trần Anh Hùng nhưng từng hành động ở đây rất chậm, không có cái vội vàng chính xác cho kịp bếp lửa; không có cái căng thẳng để đạt độ tinh tế của các món thượng hạng; ở đây là sự chậm rãi và thư thái để chuẩn bị những cặp lồng cơm đơn sơ dân dã thời hậu chiến.
Và cũng như khi xưa hoàng tử bé đã nghe: bạn hãy đến và hãy hẹn trước giờ nào, bởi vì nếu bạn hẹn 4h mỗi ngày sẽ đến thì bắt đầu từ 3h tôi đã cảm thấy hạnh phúc; Khang cũng hẹn đến phụ bếp cho Kỳ Nam vào mỗi ngày, đều đặn, không đột ngột, không bất ngờ.
Để rồi ở thời khắc khi gần nhau nhất, sự mong manh không phải vì nó mơ hồ mà chính vì đó như một sự nghiêm cẩn: một bước chân bước lên, thu nhỏ khoảng cách nhưng không xóa nhòa; một bờ môi khẽ đến với bao nâng niu nhưng không say đắm chỉ để hiểu rằng phút giây này ta đã chạm đến nhau.
Những khung cảnh cho thấy sự kiểm soát toàn vẹn của đạo diễn trong mỗi khung hình - Ảnh: ĐPCC
Ngày kết thúc cũng như ngày khởi đầu
Nhưng tâm dưỡng đâu chỉ giữa hai con người ấy mà còn hiện diện bàng bạc khắp trong Quán Kỳ Nam, nó khiến cho ngay cả khi cuộc sống có những nghiệt ngã, những mất mát, những vu oan thì Kỳ Nam cùng sự nhẫn nại của mình đã như làm mềm đi và mang đến một sắc màu dìu dịu, thân thương.
Nó còn là những buổi chiều Khang ngồi với cậu bé Su đầy uất ức, lắng nghe Su và giải thích cho em với tình yêu thương. Cậu bé Su với mái tóc quăn quăn và đôi mắt trong veo, em đã đến với Khang bằng những câu hỏi, và hỏi mãi cho đến khi có câu trả lời, hệt như hoàng tử bé khi xưa cũng luôn đi đến cùng câu hỏi.
Cậu bé Su nóng giận đánh nhau và hận cả cái tên mình rồi đã hiền hòa khi hiểu Su có nghĩa là cưng. Và sự chờ đợi và đôi mắt bừng lên của em khi hỏi Kỳ Nam về nghĩa của tên em, một cái nháy mắt của hai anh em như ánh lên niềm vui chan hòa với số phận.
Khang đã ngồi với Su bao nhiêu lần trên sân thượng Sài Gòn, tựa như khi xưa Dũng đã ngồi nghe Phụng nói về xuyên thời gian trong Song Lang.
Một cảnh của Hải Yến và Liên Bỉnh Phát trong Quán Kỳ Nam
Và cũng như trong Song Lang, đêm Sài Gòn trên những con phố nhỏ với đôi ba người còn sót lại như ông già chữa xe, cô hàng nước, khi Dũng và Phụng đi về rồi Dũng ném ống bơ với lũ trẻ thơ; giờ đây đêm Sài Gòn với dãy đèn vàng soi bóng hai xe đạp song song giữa hai hàng cây vút cao. Đêm Sài Gòn với Bùi Giáng, ngày kết thúc cũng như ngày khởi đầu.
Đêm ra mắt phim tại Hà Nội khi trả lời câu hỏi của một khán giả vì sao đạo diễn chọn cách dịch "tâm dưỡng" cho apprivoiser, Leon Lê đã nói bởi vì anh không muốn chọn "cảm hóa" như thể một người đang thuần hóa một người thấp hơn mình, anh muốn dùng một từ gì đó để cả hai ngang nhau và từ mà anh chọn đã mượn một phần ý tưởng từ cách dùng từ kỳ tài của Bùi Giáng: "tuần thiện dưỡng".
Tất cả đã đến với nhau bằng sự nuôi dưỡng tâm hồn, nên đến phút cuối Khang đã được nhận chiếc chìa khóa của khu nhà, như một sự đón nhận Khang đã thuộc về nơi đây. Dù cho anh có đi xa.
Chiếc chìa khóa ấy - chiếc chìa khóa mở vào Quán Kỳ Nam, cho Khang và cho chúng ta, phải chăng chính là tâm dưỡng?
Viên ngọc được mài giũa tinh tế
Ở Việt Nam cho đến nay, theo quan sát chủ quan của cá nhân tôi, có lẽ chưa có một đạo diễn nào may mắn nắm được toàn quyền kiểm soát sự sáng tạo nghệ thuật với tác phẩm điện ảnh của họ và tạo nên một tác phẩm thấm đẫm phong cách cá nhân một cách thuyết phục như Leon Le với Quán Kỳ Nam.
Có thể thấy được sự kiểm soát toàn vẹn của Leon trong mỗi khung hình, mỗi nhịp điệu, mỗi ánh nhìn, mỗi tiếng thở dài, mỗi vệt sáng, mỗi tiếng nhạc để đi vào tâm tư của mỗi số phận con người trong một chung cư ở Sài Gòn những năm 1980.
Không giật gân, không ồn ào, bằng sự ý nhị, câu chuyện dần mở ra khi một chàng trai "hạt giống đỏ" đến chung cư này, nơi có những con người sống bao đời ở đây cùng chung với những người từ Bắc di cư vào như một xã hội thu nhỏ.
Từng lớp lang về các xung đột ngầm trong xã hội được hé lộ ra, với câu chuyện của "Hoàng tử bé" làm nền, tạo nên một cảm giác lâng lâng chậm rãi để cuối cùng bộ phim như một phương thuốc "chữa lành tâm hồn".
Quán Kỳ Nam của Leon Le như một viên ngọc được mài giũa tinh tế phát ra một thứ hào quang kỳ lạ thôi miên người xem cuốn họ vào một vùng mê ảo để chiêm ngưỡng một vẻ đẹp thuần khiết cảm động đến lạ lùng. Thật sự là một tác phẩm điện ảnh xứng đáng được trải nghiệm ở rạp mà khó có thể tìm thấy được lần nữa của điện ảnh Việt Nam.
Đạo diễn Phan Gia Nhật Linh
Một độ bình thản hiếm thấy
Leon Lê đã thể hiện tình yêu thuần khiết của mình dành cho điện ảnh bằng cách khai thác từng chi tiết nhỏ một cách tinh tế: những dấu mốc đo chiều cao dừng lại theo năm tháng cùng lớp vôi đã bong tróc, những câu thoại thoáng qua của người dân trong chung cư về sự lãng quên, những lần chạm ánh mắt vừa đủ lưu luyến.
Đạo diễn không đi vào kịch tính hay đẩy cảm xúc lên quá đà. Anh giữ lại sự nuối tiếc trong không gian và thời gian như cách anh không mô tả một đám ma, mà chỉ mô tả cách người ta phản ứng và nói về nó: không gian quen thuộc và đủ đầy giờ trống rỗng, những bản nhạc cũ vốn từng vang lên ở không gian này nay vang lên ở một không gian khác.
Bộ phim mang nhịp điệu chậm rãi và ý nhị, chạm đến một độ bình thản hiếm thấy. Người xem cảm nhận được sự chấp nhận, từ giai đoạn bất lực cho đến cảm giác bình an. Khoảnh khắc nổi loạn của nhân vật nữ chính vì thế cũng như một cơn sóng ngầm kịp trồi lên trên mặt nước, rồi lặng đi.
Hải Yến vào vai một cách đằm thắm, trong khi đó Liên Bỉnh Phát chững chạc và chín muồi và có một vai diễn đáng nhớ tiếp theo sau Song Lang. Dàn diễn viên trẻ cũng tỏa sáng theo cách riêng của họ: Ngô Hồng Ngọc duyên dáng, Thế Mạnh trong trẻo và tự nhiên...
Từng con người, dù phụ hay chính, hay ở hậu cảnh cũng là một phần của bối cảnh, không gian và không khí của phim. Và cái không khí ấy khiến không ít khán giả phải luyến lưu như cách hai nhân vật chính cảm nhận về nhau.
Đạo diễn TRỊNH ĐÌNH LÊ MINH
