Ông qua đời ở tuổi 90 hôm 13/8, sau hơn 50 năm cống hiến cho phim ảnh, sân khấu. Tác phẩm cuối cùng nghệ sĩ tham gia là series Nếp nhà, năm 2008. Người thân cho biết những năm cuối đời, dù không đủ sức khỏe theo nghề, ông vẫn say mê nghệ thuật, "xem không thiếu bộ phim truyền hình nào". Ở tuổi xưa nay hiếm, ông còn cập nhật, học hỏi công nghệ, dùng Facebook để kết nối đồng nghiệp.
Nghệ sĩ sống cùng vợ và hai con gái, một con trai - đều đã trưởng thành, không ai theo nghiệp bố. Ông có một cháu ngoại, Thu Thủy, từng đóng phim, dẫn chương trình 10 vạn câu hỏi vì sao (vai chị Ong Vàng).
Nghệ sĩ Hữu Độ bên cháu gái Thu Thủy. Ảnh: Thu Thủy cung cấp
Thuở nhỏ, Thu Thủy theo ông ngoại đến trường quay, quan sát ông diễn, từ đó hứng thú với phim ảnh. Chị từng đóng chính phim Cổng trường thời mở cửa của đạo diễn Triệu Tuấn. Thấy cháu gái bén duyên nghệ thuật, ông vui nhưng sợ cháu khổ nếu theo nghề. Sau này, Thu Thủy chuyển sang kinh doanh.
"Lúc bé, tôi nhớ hình ảnh ông cần mẫn đọc, nghiên cứu lời thoại trước mỗi lần quay. Ông rất nghiêm túc, phải thuộc làu làu mới yên tâm. Khi tôi tham gia những phim đầu tiên, ông yêu cầu mang kịch bản để ông phân tích, hướng dẫn trước", Thu Thủy nhớ lại.
Nghệ sĩ Hữu Độ (vai giám đốc Cao) cùng Võ Hoài Nam (vai Chiến) trong "Ngược dòng sông chết" (series "Cảnh sát hình sự"). Video: VFC
Trong ký ức các đồng nghiệp, nghệ sĩ Hữu Độ hiền lành, tử tế trong công việc lẫn cuộc sống. Thế hệ sau ở Nhà hát Kịch Việt Nam như nghệ sĩ Đỗ Kỷ, Trung Anh nhớ ông hay cười, chưa từng to tiếng với ai. "Ông là điển hình của thế hệ nghệ sĩ trưởng thành trong chiến tranh, sống lặng lẽ, không ồn ào", diễn viên Trung Anh nói.
Diễn viên Võ Hoài Nam đóng cùng ông phim Ngược dòng sông chết, series Cảnh sát hình sự. "Hồi đó, tôi vẫn được xếp vào lứa diễn viên trẻ, chú lại là 'cây đa cây đề' trong đoàn. Hai chú cháu khác biệt thế hệ nên sau giờ diễn ít giao lưu. Thế nhưng, mỗi khi có cảnh chung, chú chỉ bảo lối diễn, truyền đạt cho tôi rất tận tình", Võ Hoài Nam cho biết.
Cũng ở trong êkíp phim Ngược dòng sông chết, nghệ sĩ Trần Đức ấn tượng ông lịch lãm, nam tính cả trên màn ảnh lẫn ngoài đời. "Nghệ sĩ Hữu Độ, Quang Thái là hình tượng đẹp một thời mà tôi nhìn vào, ngưỡng mộ. Riêng nghệ sĩ Hữu Độ, người cũng như tên, lúc nào cũng toát lên nét phong độ, lãng tử. Ở thời ông, có được ngoại hình như thế đã là của hiếm. Ông đóng phim nhiều, vai không quá lớn nhưng để lại thiện cảm với khán giả".
Nghệ sĩ Hữu Độ ở tuổi 89, năm 2023. Ảnh: Gia đình cung cấp
Diễn viên Mai Thu Huyền từng đóng vai con dâu nghệ sĩ Hữu Độ ở phim Những ngọn nến trong đêm. Khi cô tự sản xuất phần hai và mời ông tham gia, ông lập tức nhận lời. "Trong tác phẩm, mẹ chồng rất ghét nữ chính Thanh Trúc còn bố chồng lại thương con. Cách diễn chân tình của chú khiến tôi có thêm cảm xúc", Mai Thu Huyền nhớ lại. Cũng đóng con gái ông ở một số phim, nghệ sĩ Chiều Xuân quý ông vì tình cảm, thân thiện, thường hỏi han, quan tâm các diễn viên trẻ.
Với đạo diễn Trọng Trinh, nghệ sĩ Hữu Độ là người "lành nghề, chuyên nghiệp". Nhờ gương mặt cương nghị, nụ cười hiền, ông để lại dấu ấn với các nhân vật chính diện, phúc hậu. Tuy nhiên, khi làm phim Phía sau cái chết (2003), đạo diễn chọn ông đóng nhân vật Hồng - một viện trưởng khoa học đạo mạo, có những hành vi trái luân thường đạo lý.
"Tôi và chú muốn khắc họa cái xấu, cái ác sau lớp vỏ bề ngoài tưởng chừng như đẹp đẽ. Chú rất chăm chỉ, luôn chịu khó tìm tòi, sáng tạo cho nhân vật, diễn điềm tĩnh, tròn vai. Vì thế, đạo diễn nào cũng thích làm việc cùng chú", đạo diễn Trọng Trinh nói.
Sinh thời, ông nói về quan điểm làm nghề: "Mỗi con người, trong hoàn cảnh sống khác nhau, nghề nghiệp khác nhau, chắc chắn sẽ có sự khác biệt. Chịu khó tìm hiểu đời sống nội tâm nhân vật sẽ cho ra đời những cá tính khác nhau". Vì thế, dù cùng là người tốt, mỗi vai diễn của ông đều có "chất" riêng khó lẫn.
Nghệ sĩ từng kể có lần quay xong, ông thấy chưa ưng ý lắm nên xin làm lại nhưng đạo diễn lại xua tay, cho rằng thế là đủ rồi, khiến ông hụt hẫng. Sau lần ấy, ông "kén chọn" hơn, chỉ làm việc cùng những đạo diễn say nghề. Suốt nhiều năm làm phim, ông giữ thói quen mang theo cuốn sổ ghi chép, đánh dấu những phần quan trọng trong kịch bản, phân tích đặc điểm, tính cách nhân vật.
Nửa thế kỷ cống hiến, nghệ sĩ Hữu Độ vẫn chưa nhận danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú. Tuy nhiên, ông không bận lòng, luôn tâm niệm: "Cái được lớn nhất của người nghệ sĩ là sự yêu quý của khán giả".
Hà Thu
