"Em bơi từ sáng sớm để không ảnh hưởng đến các việc khác", Nguyễn Phan Anh, 15 tuổi, ở Hoàn Kiếm, Hà Nội nói.
Bất kể mùa hè hay đông, hơn một năm nay ngày nào Phan Anh cũng ra sông bơi hai tiếng rồi về học ở nhà theo chương trình homeschool. Buổi chiều, lớp học của cậu bé là tiệm tóc, tiệm gốm hoặc tiệm sửa xe. Dù ở đâu, cuối ngày cậu cũng ra công viên chơi thể thao, ăn cơm cùng gia đình, chơi vài bản guitar rồi đi ngủ.
"Thức dậy từ khi gà chưa gáy và trải qua một ngày vui tới mức nhiều khi em quên mất nhà có máy chơi game", cậu bé 15 tuổi nói.
Phan Anh đi bơi sông Hồng một sớm mùa hè 2025. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Cuộc sống của Phan Anh hiện trái ngược với ba năm trước, khi cậu bé còn học ở một trường tư. Lúc đó cậu đi học suốt ngày, làm bài tập đến nửa đêm và không còn thời gian cho bất cứ hoạt động nào khác. Bố mẹ cậu lại mong muốn con có thời gian để nhìn ngắm thế giới, khám phá bản thân và thử những điều mới.
Mùa hè lớp 9, bố Phan Anh hỏi con: "Nếu học ít hơn nhưng hiểu sâu hơn, có nhiều thời gian trải nghiệm, con có muốn thử không?". Phan Anh đồng ý ngay, dù chưa hiểu hết homeschool là gì.
Hai cha con ngồi suốt năm tiếng, phân tích ưu nhược điểm của loại hình này. Anh yêu cầu con suy nghĩ và đặt câu hỏi ngược lại. Các câu hỏi về bằng cấp, bạn bè, kỷ luật được mổ xẻ đến tận cùng.
Lo lắng đầu tiên của Phan Anh là về bằng cấp. Người cha, một giám đốc doanh nghiệp, giải thích 5 năm trước ưu tiên tuyển các nhân viên tốt nghiệp trường top, nhưng bây giờ thích người làm được việc. "Xã hội sắp tới thay đổi còn nhanh hơn thay quần áo. Lúc đó ai linh hoạt, tạo ra kết quả thì trụ được lâu", anh nói. Bằng homeschool này vẫn có thể vào một số đại học ở Việt Nam, du học, hay học nghề.
Cuối cùng người cha khích lệ: "Con chọn đi, bố tin con'".
Tuy nhiên, tuần đầu học tại nhà là cú sốc. Không còn tiếng chuông reo, cậu bé tận hưởng tự do. Học vẫn học nhưng không ra kết quả. Ông bố trở thành giám sát viên toàn thời gian, nhưng chỉ cần quay lưng, con lại nằm ườn. Thấy tình hình không ổn, cả nhà họp lại thống nhất bốn nguyên tắc: tự giác; không nói dối; không làm nửa vời; làm xong mới được chơi.
Từ nền tảng kỷ luật ấy, chương trình học của Phan Anh được xây theo ba trụ cột gồm kiến thức, con người và năng lực cạnh tranh. Về kiến thức, cậu đang theo chương trình homeschool của trường Nebraska (Mỹ), hoàn tất sẽ được cấp bằng cấp ba. Chương trình gồm 24 môn cho các lớp 9 đến 12. Vì chương trình Mỹ không dạy Văn, Sử, Địa Việt Nam nên bố mẹ mua thêm sách giáo khoa trong nước dạy cho con.
Phan Anh có thể học bất cứ lúc nào, ở đâu. Nếu duy trì ba tiếng mỗi ngày, cậu dự tính hoàn tất trong 2,5 năm, rút ngắn 1,5 năm so với lộ trình truyền thống. Vì đăng ký qua một trung tâm, cậu được gia sư hỗ trợ khi gặp khó. Ngoài ra, cậu còn học nhóm với hai cô giáo để củng cố kiến thức.
Về con người, ông bố trực tiếp dạy con mọi lúc, từ mâm cơm đến tình huống ngoài đời. Mỗi tuần, gia đình đều có các hoạt động khám phá để con học từ thực tế cuộc sống.
Năng lực cạnh tranh được chia thành sức khỏe và kỹ năng công việc. Ông bố Hà Nội tin bất kỳ ai cũng có thể làm mentor (người hướng dẫn) của con, nếu hội đủ bốn yếu tố, bao gồm tử tế, đam mê điều mình dạy, kỷ luật và không nửa vời.
Quá trình học homeschool của Phan Anh cũng là hành trình học hỏi của bố mẹ. Những ngày đầu, họ chưa có kinh nghiệm tìm hoạt động bổ trợ nên Phan Anh học sáng chiều liên tục. Chỉ sau một tuần, thấy con có dấu hiệu căng thẳng nên đã đổi lịch để được va chạm cuộc sống nhiều hơn.
Ông bố tìm các mentor dạy cho con mọi kỹ năng, từ thầy dạy bơi sông, AI, học viết, quay dựng video. Đồng thời anh chỉ cho con các mẹo học và làm việc khoa học như áp dụng bảng Kanban, phân việc theo nhóm và kỹ thuật Pomodoro tập trung 25 phút, nghỉ 5 phút.
"Trước chốc chốc bố lại hỏi 'Phan Anh ơi con đang làm gì thế?' Từ khi có các mẹo trên, bố không cần hỏi, cũng không cần giám sát em nữa", cậu bé chia sẻ.
Phan Anh học tại nhà ở phường Ba Đình, Hà Nội, năm 2024. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Quá trình học tập của cậu bé 15 tuổi ngày càng trở nên phong phú. Mùa hè năm ngoái, muốn học AI, Phan Anh được bố kết nối với một đồng nghiệp không chỉ nhiều kinh nghiệm, còn là tấm gương "thích gì là mày mò làm cho bằng được". Thầy không dạy theo giáo trình mà xuất phát từ nhu cầu thực tế của trò, ví như bí ý tưởng làm video sẽ hướng dẫn tạo trợ lý nội dung, muốn ăn uống đủ chất thì lập chatbot dinh dưỡng nhắc thực đơn mỗi ngày, hay cài ChatGPT gửi truyện truyền cảm hứng vào 7h sáng để đọc.
Suốt một năm qua, Phan Anh rong ruổi cùng gia đình khắp nơi, học hỏi và kết bạn với nhiều người. Cậu kể từng trò chuyện với 10 người bán hàng rong ở Huế, rang xay cà phê giữa đồi, gặp đồng bào Vân Kiều, lặn bắt nhum ở Mũi Trèo (Quảng Trị).
Bạn bè của cậu bé giờ không bó hẹp trong lớp học mà đa dạng lứa tuổi, ngành nghề và quốc tịch. "Em nhớ buổi chiều chơi 'vui hết sẩy' với bạn Nam sống ở đồi cà phê Quảng Trị, hay theo chân anh Sâu ở Quảng Nam đi bắt chim. Em cũng có kỷ niệm khó quên khi với trẻ em vùng biên giới Lào và thường xuyên trò chuyện với một đấu sĩ bò tót người Tây Ban Nha quen trong một chuyến đi", cậu kể.
Gần đây, Phan Anh bắt đầu thử thách "100 nghề". Cậu xin thực tập ở một cửa tiệm gốm, học từ các anh chị kỹ năng trang trí, livestream và khuân vác không mệt mỏi. Có tuần, cậu lại trải nghiệm làm việc ở tiệm tóc gần nhà, tiệm sửa xe, phụ bán rau đầu ngõ hoặc hỗ trợ gắn tag, đóng hàng tại một cửa hàng thời trang.
Cuối tháng 7, Phan Anh đi Singapore một mình suốt nửa tháng để tham gia huấn luyện bơi. Xa nhà, cậu tự lo chi tiêu, đi chợ, nấu ăn. "Bố giao nhiệm vụ phải xin ít nhất 10 lời khuyên từ người lạ. Kết quả, em mang về một cuốn sổ đầy những câu chuyện và lời khuyên", cậu hào hứng kể.
Trên tất cả, bơi sông là hoạt động khiến Phan Anh thấy mình trưởng thành, tự tin nhất. Việc bơi đều đặn đã giúp cậu rèn được tính kiên trì, tạo nếp dậy sớm và có năng lượng cho cả ngày. Sau một năm, cậu liên tiếp giành Top 1 giải bơi sông Hồng (6,8 km), Top 1 lứa tuổi ở Lý Sơn Cross Island (5 km), Top 2 lứa tuổi SeaStar Nha Trang (10 km) và đang nuôi ước mơ một ngày bơi xuyên Việt.
Trong vô số kỷ niệm vẫy vùng ở sông, ở biển, cậu bé nhớ nhất lần tham gia thử thách 15 km từ nửa đêm tới sáng tháng 12/2024. Mới tập bơi sông 5 tháng và chưa từng vượt 10 km nhưng Phan Anh vẫn xin bố tham gia. Bữa đó anh T. Anh cho con ngủ sớm, còn mình trằn trọc chờ giờ xuất phát.
Đúng 0h, trong trời 15 độ, nước lạnh buốt, cậu bé nhỏ tuổi nhất lao vào dòng nước cùng năm người khác. Người cha chèo sup cạnh con, tay anh tê cứng; dưới nước con trai vẫn sải đều. Gần km cuối, môi cậu tím lại, mắt lờ đờ. Bố cho cậu ôm sup nghỉ, uống chút mật ong, bên tai văng vẳng: "Cố lên con, sắp tới rồi. Bố tin con làm được".
Cán đích trong ánh bình minh, hai cha con nhìn nhau rưng rưng. Anh T.Anh thừa nhận đồng hành cùng con hôm đó lòng anh rất khâm phục con. Sau hôm ấy con tự tin hơn hẳn, không chỉ khi bơi mà cả trong suy nghĩ và cách làm việc. "Mỗi lần dám thử một việc khó, con lại lớn thêm một chút. Và để có cơ hội ấy, người lớn phải tin vào con trước", ông bố nói.
Phan Anh đạp xe ở Đà Lạt năm 2025. Ảnh: Nhân vật cung cấp
Với Phan Anh, đó là kỷ niệm đẹp nhất của hai bố con. Suốt một năm qua, bố giao cậu mỗi ngày đọc một câu chuyện truyền cảm hứng, nhưng hóa ra, chính bố mới là người truyền cảm hứng lớn nhất. Dù cậu học gì, lát sau bố cũng tìm hiểu, rồi góp ý.
"Bố mẹ nuôi em như người làm vườn, mỗi ngày cắt tỉa một chút", cậu bé 15 tuổi nói.
Video: Chuyện kết bạn của Phan Anh khi học homeschool.
Phan Dương
