Việt Nam có thể tăng mục tiêu đào tạo lên 100.000 kỹ sư bán dẫn

"Nếu tiếp tục nâng cao chất lượng, nâng cao trình độ nguồn nhân lực, chắc chắn Việt Nam sẽ là điểm đến, nơi cung cấp nhân sự bán dẫn không chỉ cho Việt Nam mà cả trên toàn cầu. Chính phủ đã ban hành đề án phát triển nguồn nhân lực 50.000 kỹ sư bán dẫn, nhưng đang rà soát lại, theo hướng gấp đôi, lên 100.000 kỹ sư", Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương cho biết tại hội thảo Xây dựng chính sách và giải pháp thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam, được tổ chức tại TP HCM ngày 17/12.

Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Bùi Hoàng Phương phát biểu tại hội thảo ngày 17/12. Ảnh: Bảo Lâm

Theo ông, công nghệ bán dẫn được xác định là công nghệ chiến lược quốc gia, đóng vai trò nền tảng cho sự phát triển của công nghệ số, kinh tế số và xã hội số. Chiến lược phát triển lĩnh vực này vận hành theo công thức C = SET + 1, hướng tới mục tiêu đưa Việt Nam trở thành điểm đến mới trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Ông cho rằng các lợi thế hiện mới ở dạng tiềm năng, đồng thời chỉ ra điểm yếu cần khắc phục. Việt Nam có nguồn nhân lực khoa học kỹ thuật (STEM) mạnh, đang tham gia các công đoạn thiết kế, đóng gói và kiểm thử. Tuy nhiên, phần lớn thị phần đóng gói và kiểm thử thuộc về doanh nghiệp nước ngoài. Các đơn vị cung ứng vật liệu, thiết bị phụ trợ chủ yếu phục vụ khối ngoại. Ở mảng thiết kế, bên cạnh sự hiện diện của nhiều tập đoàn từ Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, Việt Nam có khoảng 10 doanh nghiệp nội địa tham gia nhưng quy mô nhân sự còn hạn chế.

Bên cạnh đó, việc đào tạo nhân lực bán dẫn chưa thực sự đạt hiệu quả. Trong đó, tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp ngành kỹ thuật làm việc trong công nghiệp bán dẫn chỉ đạt 0,4%, thấp hơn nhiều so với các nước phát triển.

Ngành bán dẫn trong nước cũng đối mặt nhiều thách thức khác, như chưa có nhà máy chip sản xuất quy mô công nghiệp (fab). Chuỗi cung ứng vẫn phụ thuộc vào nguyên vật liệu và máy móc nhập khẩu. Đội ngũ kỹ sư thiết kế chủ yếu thực hiện gia công từng phần (module), chưa làm chủ thiết kế tổng thể hệ thống. Trích dẫn các số liệu, Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương chỉ ra Việt Nam đang có đội ngũ thiết kế chip khoảng 7.000 kỹ sư trong nước và sự tham gia của hơn 50 công ty nước ngoài.

Cùng với đó, việc đặt hàng sản xuất thử nghiệm (MPW) tại nước ngoài tiêu tốn chi phí và thời gian, tạo rào cản cho đầu ra của hoạt động thiết kế. Ông lấy ví dụ, Viettel từng gửi bản thiết kế chip cho một doanh nghiệp Đài Loan sản xuất thử, nhưng lịch hẹn tới 18 tháng. Kể cả sau khi có động thái can thiệp từ các đối tác Viettel với doanh nghiệp đó, quá trình chỉ rút ngắn được còn 6 tháng.

"Đó vẫn là khoảng thời gian rất lớn. Nếu giữ nguyên mốc cũ, khi sản xuất ra, chip đã lỗi thời", ông nhấn mạnh.

Để tháo gỡ, Bộ Khoa học và Công nghệ đã hoàn thiện hành lang pháp lý thông qua Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, và Luật Công nghệ cao. Các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế đất, và thị thực cho nhân lực chất lượng cao được áp dụng.

Về hạ tầng kỹ thuật, Chính phủ thành lập Trung tâm hỗ trợ sản xuất thử chip (mô hình Multi Project Wafer) tại Khu công nghệ cao TP HCM và Đại học Quốc gia Hà Nội, dự kiến vận hành đầu năm sau. Các trung tâm này có chức năng hỗ trợ doanh nghiệp và nhà nghiên cứu tiếp cận công nghệ sản xuất, đóng gói, kiểm thử qua đó rút ngắn thời gian thiết kế, sản xuất thử cho doanh nghiệp, giúp tối ưu chi phí và tăng tính tự chủ công nghệ.

Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Huỳnh Thành Đạt. Ảnh: Bảo Lâm

Ông Huỳnh Thành Đạt, Phó trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, đánh giá chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050 đòi hỏi cách tiếp cận phải rất bài bản, dài hạn, tránh tư duy phong trào hay nóng vội. Để đi vào thực chất, khu vực kinh tế tư nhân cần được xác định là lực lượng đồng hành quan trọng, từng bước phát huy vai trò dẫn dắt và lan tỏa trong phát triển ngành.

Ông cũng gợi mở các định hướng để phát triển ngành công nghiệp bán dẫn trong nước. Trong đó, cần thống nhất cách tiếp cận phát triển công nghiệp bán dẫn theo chuỗi giá trị và theo vị trí phù hợp của Việt Nam, mọi chính sách và giải pháp cần được thiết kế theo logic chuỗi giá trị, bảo đảm sự gắn kết chặt chẽ giữa nghiên cứu - đào tạo - sản xuất - tham gia thị trường, tránh tình trạng rời rạc, thiếu tính liên thông.

"Chỉ khi xác định đúng vị trí và phân đoạn phù hợp, Việt Nam mới có thể từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu", ông nhấn mạnh.

Cũng theo ông, nhân lực là yếu tố quyết định và là "điểm nghẽn lớn nhất" trong phát triển công nghiệp bán dẫn. Lĩnh vực này không thể phát triển nếu không có nền giáo dục, nhất là giáo dục đại học đủ mạnh để tạo ra đội ngũ kỹ sư, chuyên gia và nhà nghiên cứu đáp ứng các chuẩn mực quốc tế. Vốn và hạ tầng có thể đầu tư trong thời gian nhất định, nhưng năng lực con người, đặc biệt là năng lực tư duy, thiết kế, làm chủ công nghệ lõi, chỉ có thể được hình thành thông qua quá trình đào tạo bài bản, liên tục và gắn chặt với thực tiễn.

Vấn đề tiếp theo được nêu ra là cần nhận diện thẳng thắn và khách quan những vấn đề đang đặt ra về thể chế, hạ tầng và cơ chế phối hợp trong phát triển công nghiệp bán dẫn. Các cơ quan quản lý, chuyên gia và doanh nghiệp cùng trao đổi, đánh giá đầy đủ, từ đó đề xuất giải pháp thể chế và chính sách phù hợp với đặc thù của lĩnh vực công nghệ cao, góp phần đưa chiến lược vào triển khai thực chất và hiệu quả.

Ông Đạt cũng nhấn mạnh việc phát huy vai trò tiên phong của các trung tâm đổi mới sáng tạo và địa phương có tiềm lực, đặc biệt là TP HCM. Ngoài ra, khu vực kinh tế tư nhân cần được xác định là lực lượng đồng hành then chốt, giữ vai trò dẫn dắt, đặc biệt là các doanh nghiệp khởi nghiệp, nhằm xây dựng năng lực nội sinh và tăng cường liên kết với khu vực FDI.

Nguyễn Mạnh Cường, Phó chủ tịch UBND TP HCM. Ảnh: Bảo Lâm

Ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó chủ tịch UBND TP HCM, cho biết thành phố luôn đưa khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, trong đó có lĩnh vực chip bán dẫn, là "động cơ mới" thúc đẩy kinh tế đất nước. Với thành phố, sau khi sáp nhập hai tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu đã kiến tạo nên hệ sinh thái bán dẫn hội tụ các yếu tố then chốt, gồm bộ não R&D và nguồn nhân lực, trung tâm sản xuất và logistics.

Cùng với đó, ông khẳng định sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư, trong đó đảm bảo cung cấp năng lượng ổn định, hạ tầng kết nối số tốt nhất và nâng cao chất lượng sống nhằm thu hút chuyên gia toàn cầu. Đồng thời, thành phố sẽ là "khách hàng lớn nhất" trong việc mua lại chip bán dẫn và các sản phẩm ở lĩnh vực này.

Về phía đại diện doanh nghiệp, ông Lưu Huê Tiến, Tổng giám đốc SUN Edu, chỉ ra điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là sự "lệch pha" giữa đào tạo và nhu cầu thực tế. Theo ông, sinh viên ra trường dù có bằng cấp nhưng doanh nghiệp vẫn phải mất nhiều tháng, thậm chí cả năm để đào tạo lại.

Bên cạnh đó, ông Tiến nêu hàng loạt vấn đề về nguồn nhân lực, như việc có tiêu chuẩn kỹ năng nghề quốc gia cụ thể cho ngành bán dẫn để làm thước đo công nhận văn bằng quốc tế; sự liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp còn hạn chế. Thậm chí, sinh viên sau khi đã được doanh nghiệp "đặt hàng" vẫn có thể bị "bom hàng" khi ra trường do đơn vị đó kinh doanh thua lỗ, phá sản...

Do đó, đại diện SUN Edu cho rằng cần có giải pháp mới giúp đào tạo nhân lực tốt hơn hiện nay. Theo ông Tiến, nhà trường và doanh nghiệp cùng xây dựng nội dung đào tạo sát với nhu cầu thực tế, đồng bộ đào tạo bằng cách cập nhật công nghệ và quy trình phù hợp, liên kết tuyển dụng và đảm bảo đầu ra để tạo động lực cho người học, giảng viên cần cập nhật công nghệ thường xuyên từ doanh nghiệp để giảng dạy những kiến thức mới nhất; và cần cơ chế khuyến khích và hỗ trợ tài chính để doanh nghiệp hào hứng tham gia đào tạo.

"Cách làm này giúp sinh viên học đúng kỹ năng doanh nghiệp cần, giảm thời gian thử việc. Doanh nghiệp sẽ có nguồn lực chất lượng cao có thể đóng góp ngay, còn nhà trường cũng được nâng cao năng lực giảng dạy", ông nói.

Ngoài ra, ông Tiến kiến nghị xây dựng hệ thống tiêu chuẩn kỹ năng nghề để công nhận lẫn nhau giữa các trường và quốc tế; cần xác định rõ chỉ tiêu nhân lực bán dẫn cần đào tạo hằng năm, cũng như đẩy mạnh cơ chế "Nhà nước cùng đặt hàng" để thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực bán dẫn trong nước.

Bảo Lâm