Các chữ lẻ đựng trong khay chữ. Ảnh: Willi Heidelbach/Wikimedia Commons
Cuối thế kỷ 19, ngành xuất bản báo chí phát triển bùng nổ, đặc biệt ở các thành phố như New York, Chicago và London. Tỷ lệ biết chữ tăng, đô thị hóa nhanh và giá giấy giảm góp phần khiến nhu cầu đọc tin tức hàng ngày tăng. Để đáp ứng, các tờ báo phải in nhanh hơn với số lượng lớn hơn, gây áp lực cho thợ sắp chữ, thời đó vẫn phải làm việc thủ công.
Quá trình sắp chữ truyền thống bằng tay rất công phu và tốn thời gian. Với mỗi trang, thợ sắp chữ phải lắp ráp từng ký tự một, sử dụng các chữ kim loại nhỏ. Chúng được đặt trong những ngăn riêng biệt của một khay lớn trước mặt thợ sắp chữ. Người thợ sẽ nhặt lần lượt từng ký tự và đặt vào thanh sắp chữ cầm trên tay, thường là tay trái. Khi hoàn thành một dòng văn bản, người này sẽ căn chỉnh khoảng cách giữa các từ để lề trái và phải thẳng hàng.
Nhiều dòng như vậy được lắp ráp và khóa lại trong khung để tạo thành một trang hay form. Form này được đặt vào máy in, phủ mực và ép lên giấy để tạo bản in. Sau khi in, các chữ phải được làm sạch và xếp lại vào đúng ngăn để tái sử dụng.
Sắp chữ bằng tay không chỉ kỳ công mà còn chậm, tốn kém và đòi hỏi thợ lành nghề. Dần dần, phương pháp không thể đáp ứng nhu cầu in ấn của thế giới, dẫn đến nhiều thử nghiệm công nghệ mới. Trong số đó có máy sắp chữ Paige, một cỗ máy phức tạp được thiết kế để thay thế hoàn toàn những người thợ.
Cha đẻ của phát minh, James W. Paige, nảy ra ý tưởng về máy sắp chữ cơ khí khi làm việc trong các mỏ dầu. Ông chế tạo chiếc máy đầu tiên tại thành phố Rochester, bang New York, Mỹ, và nộp đơn xin cấp bằng sáng chế năm 1872.
Máy sắp chữ Paige. Ảnh: Wikimedia Commons
Cỗ máy hoạt động bằng bàn phím, giống như máy đánh chữ. Khi người vận hành nhấn một phím, một hệ thống cơ khí phức tạp sẽ lấy ra miếng chữ kim loại tương ứng từ một tạp chí chứa hàng nghìn ký tự. Các chữ này được thả vào kênh sắp xếp, dần tạo thành một dòng văn bản.
Tiếp theo, máy tự động điều chỉnh khoảng cách giữa từng từ để đảm bảo các dòng thẳng hàng trên trang in. Việc căn chỉnh đòi hỏi những chuyển động cơ khí tinh tế và chính xác, giúp phân phối khoảng cách đều. Bộ căn chỉnh tự động này là phát minh của Charles E. Davis, kỹ sư cơ khí tham gia giám sát việc chế tạo máy sắp chữ Paige. Đáng chú ý, cỗ máy có khả năng tự động trả lại các chữ đã sử dụng vào đúng ngăn.
Khoảng năm 1880, nhà văn nổi tiếng người Mỹ Mark Twain gặp gỡ Paige. Twain bị thu hút bởi sự khéo léo, tốc độ và tiềm năng của máy sắp chữ mới. Ông hình dung cỗ máy sẽ được các tờ báo lớn và nhà in sử dụng, khiến phương pháp sắp chữ thủ công trở nên lỗi thời, giống như cách máy tách bông đã cách mạng hóa ngành dệt may.
Twain, nổi tiếng với xu hướng đầu tư vào những phát minh phi thực tế như máy tạo hơi nước, ròng rọc hơi nước và điện báo hàng hải, đã rót 300.000 USD (khoảng 8-10 triệu USD ngày nay) vào máy sắp chữ Paige.
Với số tiền từ Twain và vài nhà đầu tư khác, Paige bắt đầu cải tiến cỗ máy. Quá cầu toàn, Paige không bao giờ hài lòng với hiệu suất của nó và liên tục điều chỉnh thiết kế. Điều này khiến quá trình hoàn thành bị chậm trễ tới 4 năm.
Khi đó, một phát minh khác, máy Linotype, đã xuất hiện và tỏ ra vượt trội hơn. Trong khi máy sắp chữ Paige dùng cánh tay cơ khí lắp ráp các chữ riêng lẻ thành từ và câu, máy Linotype đúc toàn bộ dòng chữ từ kim loại nóng chảy, do đó nhanh hơn, đơn giản và thực tế hơn khi sử dụng thương mại.
Máy Linotype tại cơ sở của báo Chicago Defender tháng 4/1941. Ảnh: Wikimedia Commons
Tuy nhiên, Twain vẫn tin rằng máy sắp chữ Paige tốt hơn. Ông tiếp tục tài trợ để phát triển cỗ máy, tích cực viết về ưu điểm và cho rằng các nhà xuất bản sẽ tiết kiệm một khoản tiền khổng lồ khi sử dụng nó.
Cuối cùng, khi trình làng vào năm 1889, máy sắp chữ Paige không tạo được ảnh hưởng lớn trong giới xuất bản. Một số người ấn tượng với tốc độ của cỗ máy, nhưng những người khác lưu ý rằng nó có hạn chế lớn là chỉ sắp được một cỡ chữ.
Năm 1891, Hiệp hội Nhà xuất bản Báo Mỹ (ANPA) tổ chức một cuộc thi nhằm đánh giá khả năng của các máy sắp chữ. Paige được mời tham gia, nhưng kết quả, cuộc thi đánh giá máy đúc dòng phù hợp nhất với "công việc báo chí thông thường".
Năm 1894, sau nhiều nỗ lực thuyết phục, tờ Chicago Herald đồng ý thử nghiệm máy sắp chữ Paige trong 60 ngày. Trong quá trình thử nghiệm, chữ bắt đầu bị vỡ, các sự cố diễn ra thường xuyên và tốn thời gian hơn. Với hơn 18.000 bộ phận, cỗ máy tinh vi đến mức chỉ Paige mới biết cách sửa. Nó quá phức tạp với nhu cầu của ngành in ấn, đặc biệt là trong môi trường báo chí nhịp độ nhanh, nơi độ bền và tính dễ bảo trì vô cùng quan trọng.
Sự thất bại của cỗ máy khiến các nhà đầu tư thời đó mất gần 2 triệu USD trong hơn 15 năm. Tên tuổi của Paige vẫn không được nhiều người biết đến. Ông sống trong cảnh nghèo khó cho đến khi qua đời tại Oak Park năm 1917.
Mark Twain mất một số tiền khổng lồ, cuối cùng phải tuyên bố phá sản. Sau đó, ông thực hiện nhiều chuyến diễn thuyết và dự án viết lách, trả nợ cho các chủ nợ dù không có nghĩa vụ này về mặt pháp lý.
Trải qua vài thập kỷ phát triển với khoản đầu tư lớn, chỉ có hai máy sắp chữ Paige được chế tạo. Một chiếc đang trưng bày tại Nhà Mark Twain ở Hartford, bang Connecticut, chiếc còn lại được tặng cho Đại học Cornell nhưng sau đó bị phá hủy trong Thế chiến II.
Thu Thảo (Theo Amusing Planet)
