'Nhiều hồ sơ khoa học công nghệ xin tài trợ không đạt yêu cầu'

Thông tin được ông Đào Ngọc Chiến, Giám đốc cơ quan điều hành Quỹ phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (Nafosted) nói tại hội thảo "Hỗ trợ nâng cao chất lượng hồ sơ đề xuất của doanh nghiệp tham gia thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ", tổ chức ngày 5/9 tại TP HCM.

Ông Chiến cho biết, quá trình triển khai, Quỹ Nafosted đã thông báo, hướng dẫn trên website, văn bản và phương tiện thông tin nhằm kêu gọi tham gia thực hiện nhiệm vụ khoa học công nghệ của các tổ chức, cá nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp. Tuy nhiên, chất lượng hồ sơ doanh nghiệp đề xuất còn hạn chế dẫn đến việc hồ sơ chưa đạt yêu cầu, giảm cơ hội được tài trợ, đồng thời ảnh hưởng đến hiệu quả triển khai nhiệm vụ sau này.

Ông Đào Ngọc Chiến, Giám đốc cơ quan điều hành Đại diện Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia. Ảnh: Bảo Lâm

Ông Chiến cũng nêu thực tế nhiều doanh nghiệp, thậm chí cả các tổ chức khoa học công nghệ còn thiếu thông tin đầy đủ về quy định, tiêu chí và thủ tục của quỹ; chưa làm rõ tính khoa học, tính mới và tính khả thi của đề xuất; chưa biết cách dẫn dắt, thuyết phục Hội đồng theo các tiêu chí và quy định hiện hành.

"Những điểm yếu này khiến nhiều hồ sơ không đạt yêu cầu. Số lượng hồ sơ bị loại nhiều, làm giảm cơ hội tiếp cận nguồn tài trợ từ ngân sách nhà nước", ông Chiến nói.

Trả lời doanh nghiệp về quy trình xét duyệt, ông Chiến cho biết, đang rút ngắn. Cụ thể: tiếp nhận hồ sơ trong một tháng, xét duyệt nội bộ hai tháng, thẩm định kinh phí và thương thảo hợp đồng trong một tháng. "Tổng thời gian xử lý là bốn tháng. Trước đây thời gian này có thể lên đến hai năm. Nếu hồ sơ không đạt yêu cầu, các đơn vị sẽ nhận thông báo sau đó, được phép bổ sung, sửa chữa và nộp lại", ông nói.

Phát triển công nghệ chiến lược

Tại sự kiện ông Hoàng Anh Tú, Phó vụ trưởng Vụ Khoa học kỹ thuật và công nghệ cũng thông tin về định hướng nghiên cứu, trọng tâm là phát triển công nghệ chiến lược. Cụ thể các công nghệ này phục vụ ba trụ cột: kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh và ngoại giao.

Ông Tú nhấn mạnh trong bối cảnh Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã chỉ ra khoảng trống về năng lực làm chủ công nghệ, đặc biệt là công nghệ lõi và công nghệ chiến lược. Vì thế l đầu tiên ngân sách nhà nước dành 15% cho hạng mục này.

"Cách tiếp cận của Việt Nam nhấn mạnh khâu làm chủ, từ nghiên cứu, thiết kế, tích hợp đến nắm giữ một số công nghệ lõi trong sản phẩm. Việt Nam không đặt mục tiêu bao trùm tất cả lĩnh vực, mà lựa chọn những mảng phù hợp với lợi thế nhân lực, địa chính trị và nhu cầu phát triển", ông Tú nói. Trong đó doanh nghiệp sẽ là trung tâm phát triển công nghệ chiến lược, viện, trường đóng vai trò hỗ trợ tạo hệ sinh thái nghiên cứu. Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, ban hành cơ chế, hỗ trợ sandbox, phòng thí nghiệm, tín dụng và thị trường. Doanh nghiệp có thể tiếp cận cơ chế giải mã công nghệ, nghiên cứu ứng dụng và thương mại hóa sản phẩm.

"Mục tiêu cuối cùng của công nghệ chiến lược không chỉ là nghiên cứu, mà là làm chủ và thương mại hóa, qua đó đưa Việt Nam trở thành quốc gia có năng lực cạnh tranh, chủ động công nghệ, đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội, củng cố vị thế quốc gia trên trường quốc tế", ông Tú phát biểu.

Ông Hoàng Anh Tú, Phó vụ trưởng Vụ Khoa học kỹ thuật và công nghệ. Ảnh: Bảo Lâm

Thúc đẩy quỹ đầu tư mạo hiểm song hành

Từ thực tiễn hơn 20 năm nghiên cứu chính sách khoa học công nghệ và 7 năm công tác tại Mỹ và một số quốc gia, bà Nguyễn Thị Ngọc Dung cho rằng để phát triển sản phẩm chiến lược quốc gia, các nước tiên tiến luôn có "bộ công cụ" hoàn chỉnh, gồm chính sách và điều tiết; tài chính - thuế và mua sắm công; hạ tầng nghiên cứu, trung tâm đổi mới sáng tạo; và hệ sinh thái khởi nghiệp.

"Nếu chỉ thiếu một trụ cột, hệ thống sẽ kém bền vững", bà Dung nói. "Chính phủ đóng vai trò chất xúc tác, còn doanh nghiệp tư nhân mới là lực lượng chính tạo ra sản phẩm chiến lược, như trường hợp ở Mỹ với Microsoft, Google, Tesla hay OpenAI".

Chuyên gia này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của chính sách mua sắm công. Các nước như Mỹ, Trung Quốc hay các quốc gia châu Âu không chỉ mua sản phẩm để dùng, mà còn bảo hộ, tạo "bộ đệm" cho doanh nghiệp công nghệ nội địa phát triển. Trong khi đó, tại Việt Nam, rào cản "chưa có kinh nghiệm thầu" đang loại bỏ startup khỏi cuộc chơi. Do đó, cần cơ chế hỗ trợ, đồng thời thúc đẩy quỹ đầu tư mạo hiểm song hành cùng quỹ nhà nước để giảm gánh nặng cho ngân sách, tăng sức mạnh khu vực tư nhân.

Một vấn đề khác được bà Dung chỉ ra, là hệ sinh thái đổi mới sáng tạo tại trường đại học và trung tâm nghiên cứu còn yếu, lãnh đạo nhiều trung tâm chưa có chuyên môn. Bà cho rằng cần đào tạo nhân lực có nghề, xây dựng hệ sinh thái khép kín để ươm mầm ý tưởng. Ngoài ra, dữ liệu là "dầu mỏ mới", cần phải chia sẻ để startup có cơ hội khai thác, từ đó hình thành sản phẩm đột phá.

Ông Lâm Quang Vinh, Đại học Quốc gia TP HCM, đánh giá hiện có "khoảng cách" giữa nhà khoa học và doanh nghiệp, khi nhiệm vụ từ ngân sách nhiều khi chưa khớp nhu cầu thị trường, trong khi doanh nghiệp cần sản phẩm sẵn sàng ứng dụng. Các chương trình của Nafosted được kỳ vọng "vá lỗ hổng" thông qua cơ chế, chính sách khuyến khích đồng đầu tư, đồng chia sẻ rủi ro - lợi ích.

Nafosted là quỹ thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ, ra đời từ 2008 với các nhiệm vụ từ tài trợ nghiên cứu khoa học công nghệ cơ bản đến nhiệm vụ đột xuất, tiềm năng. Sau khi sáp nhập các Bộ, Quỹ mới hợp nhất ba đơn vị trước đây gồm Văn phòng các chương trình khoa học công nghệ quốc gia, Văn phòng các chương trình trọng điểm cấp nhà nước, và Nafosted, lấy tên là Nafosted. Sứ mệnh của Quỹ là tạo dựng môi trường nghiên cứu thuận lợi, nâng cao năng lực khoa học công nghệ quốc gia, cũng như hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực khoa học công nghệ.

Theo ông Chiến, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, có hiệu lực từ 1/10, mở ra định hướng mới: một nửa nghiên cứu cơ bản dành cho đề xuất tự do, nửa còn lại tập trung phát triển công nghệ chiến lược. Các chương trình ứng dụng và hợp tác quốc tế sẽ được thiết kế liên ngành, quy mô lớn, cạnh tranh dựa trên ý tưởng thay vì hình thức. Quỹ cũng định hướng mở rộng hợp tác với các tổ chức khoa học hàng đầu từ Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản và châu Âu.

Quỹ tiếp tục hỗ trợ đào tạo nhân lực, nghiên cứu sinh, sau tiến sĩ, hội thảo và công bố quốc tế. Với kinh phí dự kiến hơn 4.300 tỷ đồng vào năm 2026, Quỹ mong muốn khuyến khích doanh nghiệp và nhà khoa học mạnh dạn đề xuất các ý tưởng đột phá, chấp nhận rủi ro để tạo ra sản phẩm, công nghệ mới, nâng cao vị thế quốc gia trong nền khoa học công nghệ toàn cầu.

Bảo Lâm