GS Võ Đại Lược. Ảnh: Nhật Minh
Trong bối cảnh thế giới biến động phức tạp, từ biến đổi khí hậu, căng thẳng địa chính trị đến sự cạn kiệt tài nguyên và già hóa dân số, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị ra đời như một bước đi chiến lược nhằm khẳng định vai trò then chốt của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Đây không chỉ là một chủ trương đúng đắn mà còn là yêu cầu cấp thiết để Việt Nam tận dụng tối đa các cơ hội và vượt qua thách thức trong giai đoạn mới.
Nghị quyết 57 nhấn mạnh khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là "đột phá quan trọng hàng đầu". Điều này có ý nghĩa sâu sắc đối với mô hình tăng trưởng kinh tế của Việt Nam khi chuyển từ nền kinh tế dựa vào lao động giá rẻ và tài nguyên sang nền kinh tế tri thức, giá trị gia tăng cao.
Việt Nam đang đứng trước những cơ hội chưa từng có nhờ vào việc ký kết hơn 17 hiệp định thương mại tự do và trở thành đối tác chiến lược của nhiều cường quốc như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, và Liên minh châu Âu. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả các lợi thế này, Việt Nam cần thúc đẩy đổi mới sáng tạo như một động lực then chốt để nâng cao năng suất, khả năng cạnh tranh và vị thế trên trường quốc tế.
Dù nhận thức được tầm quan trọng của khoa học và công nghệ, Việt Nam vẫn chưa phát huy hết tiềm năng do nhiều rào cản, trong đó nổi bật là:
Cơ chế chính sách chưa đồng bộ: Quy định về tuổi nghỉ hưu áp dụng cứng nhắc cho các nhà khoa học khiến nhiều chuyên gia giàu kinh nghiệm phải rời vị trí khi đang ở đỉnh cao sự nghiệp. Điều này đi ngược với thực tiễn ở các nước phát triển, nơi các nhà khoa học được làm việc không giới hạn tuổi nếu còn đóng góp hiệu quả.
Thiếu cơ chế trọng dụng nhân tài: Chưa có chiến lược toàn diện để thu hút và giữ chân nhân tài, dẫn đến tình trạng "chảy máu chất xám" khi nhiều nhà khoa học trẻ tìm kiếm cơ hội ở nước ngoài.
Doanh nghiệp chưa thực sự là trung tâm đổi mới sáng tạo: Doanh nghiệp nhà nước thiếu động lực đổi mới, trong khi doanh nghiệp tư nhân chủ yếu nhỏ và vừa, thiếu nguồn lực để đầu tư vào nghiên cứu và phát triển.
Cơ chế tài chính kém linh hoạt: Thủ tục hành chính phức tạp và quy trình quyết toán ngân sách rườm rà làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực dành cho nghiên cứu khoa học.
Theo đó, để Nghị quyết 57 thực sự đi vào cuộc sống và tạo ra sự bứt phá, cần tập trung vào một số giải pháp then chốt:
Cải cách cơ chế sử dụng nhân tài: Bỏ giới hạn tuổi nghỉ hưu đối với các nhà khoa học, xây dựng cơ chế trọng dụng nhân tài dựa trên năng lực và thành tích thực tế, học hỏi mô hình của Singapore và Trung Quốc trong việc thu hút chuyên gia quốc tế.
Phát triển mạnh mẽ doanh nghiệp tư nhân: Tạo môi trường thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo, khuyến khích đầu tư vào nghiên cứu và phát triển thông qua các ưu đãi về thuế và hỗ trợ tài chính.
Đổi mới cơ chế tài chính: Áp dụng cơ chế khoán chi cho các nhiệm vụ khoa học - công nghệ, giảm bớt thủ tục hành chính và tăng quyền tự chủ tài chính cho các tổ chức nghiên cứu.
Thành lập các quỹ hỗ trợ đổi mới sáng tạo: Hỗ trợ tài chính cho các phát minh, sáng chế từ giai đoạn ý tưởng đến khi thương mại hóa, giúp nhà khoa học và doanh nghiệp rút ngắn khoảng cách từ nghiên cứu đến ứng dụng thực tế.
Tăng cường vai trò của Hội đồng tư vấn cấp cao: Việc Tổng Bí thư trực tiếp làm Trưởng ban chỉ đạo và thành lập Hội đồng tư vấn đổi mới sáng tạo là một bước đột phá về cơ chế điều hành, giúp đảm bảo tính nhất quán và hiệu quả trong quá trình triển khai. Đây là điểm mới và khác biệt so với các chính sách trước đây, cho phép hy vọng vào sự chuyển đổi thực chất, không dừng lại ở các văn bản pháp lý.
Nghị quyết 57 không chỉ là một văn bản định hướng mà còn là cam kết mạnh mẽ của Đảng và Nhà nước trong việc thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Để hiện thực hóa những mục tiêu này, cần sự quyết tâm và nỗ lực đồng bộ từ các cấp, các ngành và toàn xã hội. Chỉ khi đó, khoa học và công nghệ mới thực sự trở thành động lực quan trọng đưa Việt Nam bứt phá, phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên mới.
PGS.TS Võ Đại Lược
Nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế thế giới
