Ngày 3/10 tại Hà Nội, Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương phối hợp cùng Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức Hội thảo "Khung khổ pháp lý và chính sách về thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ - Động lực tăng trưởng kinh tế mới".
Ông Phạm Đại Dương, Phó trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương cho biết Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và Kế hoạch số 01 về hành động chiến lược triển khai Nghị quyết 57 đã nhấn mạnh vấn đề sở hữu trí tuệ.
Sáng kiến đột phá số 7 nêu trong Kế hoạch số 01 liên quan trực tiếp đến hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và chuyển giao tri thức và công nghệ đã khẳng định cần tạo lập môi trường thuận lợi và cơ chế hiệu quả cho việc bảo hộ, khai thác, thương mại hóa tài sản trí tuệ và thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động chuyển giao công nghệ giữa các viện nghiên cứu, trường và doanh nghiệp.
Phó trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương cho hay chỉ đạo tại Ngày hội Đổi mới sáng tạo quốc gia 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: "Quốc gia nào đi trước một bước về khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo sẽ nắm lợi thế cạnh tranh chiến lược và tiến nhanh, tiến xa; ai chậm đổi mới sẽ bị bỏ lại phía sau. Không một quốc gia nào có thể "cất cánh" với nền khoa học - công nghệ thấp kém, hoạt động đổi mới sáng tạo chậm chạp".
Vì vậy trong đổi mới sáng tạo, vấn đề sở hữu trí tuệ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Không chỉ bảo hộ kết quả sáng tạo, tạo động lực đầu tư R&D, sở hữu trí tuệ còn tạo cầu nối để chuyển giao công nghệ từ phòng thí nghiệm ra thị trường, biến tri thức thành hàng hóa thông qua việc thương mại hóa tài sản trí tuệ.
Ông Phạm Đại Dương, Phó trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương. Ảnh: Hoàng Phong
Để thương mại hóa tài sản trí tuệ thực sự trở thành động lực phát triển, ông Đại Dương nhấn mạnh cần giải quyết đồng bộ nhiều vấn đề. Trước hết, khung pháp lý phải bắt kịp xu thế toàn cầu, tạo hành lang pháp lý rõ ràng và ổn định cho các chủ thể. Bên cạnh đó, cần tháo gỡ những điểm nghẽn về định giá, tín dụng, thuế và các chính sách ưu đãi tài chính.
Việt Nam cũng phải cân nhắc lựa chọn mô hình sàn giao dịch tài sản trí tuệ, sandbox tài chính và quỹ đầu tư chuyên biệt phù hợp với điều kiện trong nước. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp, ngân hàng, quỹ đầu tư và các tổ chức trung gian cũng là yếu tố cần thiết.
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh cho biết Chính phủ đã giao Bộ chủ trì, khẩn trương rà soát các quy định về sở hữu trí tuệ, kịp thời nghiên cứu, đề xuất phương án sửa đổi, bổ sung quy định của Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành.
Một trong các chính sách được đề xuất trong sửa đổi lần này là hỗ trợ tạo ra và khai thác thương mại các đối tượng quyền sở hữu trí tuệ nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Xu thế quốc tế cho thấy các quốc gia phát triển đều dịch chuyển mạnh trọng tâm từ bảo hộ sang khai thác và thương mại hóa quyền sở hữu trí tuệ và đóng góp đáng kể vào sự phát triển của các nền kinh tế lớn trên thế giới.
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh. Ảnh: Hoàng Phong
Tại EU, trong giai đoạn 2017 - 2019, các ngành thâm dụng sở hữu trí tuệ đã đóng góp 47% giá trị GDP, tại Mỹ chiếm 41% năm 2019 và Hàn Quốc là 43,1% năm 2015. Bên cạnh đó, hệ thống tài chính - tín dụng dựa trên quyền sở hữu trí tuệ ngày càng phổ biến. Trong đó, Trung Quốc là thị trường tài chính dựa trên tài sản trí tuệ lớn nhất thế giới, với hệ sinh thái tài chính sở hữu trí tuệ toàn diện, giúp khoảng 37.000 doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận vốn thông qua thế chấp bằng sáng chế và nhãn hiệu, với giá trị tài trợ đạt khoảng 854 tỷ nhân dân tệ năm 2023.
Xu hướng đầu tư vào tài sản vô hình ngày càng vượt trội so với tài sản hữu hình. Theo Báo cáo điểm nhấn về đầu tư tài sản vô hình toàn cầu năm 2024 của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), giai đoạn 2008 - 2023, đầu tư vào tài sản vô hình tăng gần bốn lần so với đầu tư vào tài sản hữu hình; riêng tại Mỹ, giá trị đầu tư này đã tương đương khoảng 15% GDP trong năm 2024.
Tại Việt Nam, số lượng đơn sáng chế và giải pháp hữu ích của người Việt tăng trung bình 11,7% mỗi năm trong giai đoạn 2014-2024. Đây là tín hiệu tích cực, phản ánh tiềm năng sáng tạo ngày càng lớn của người Việt. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động thương mại hóa còn rất hạn chế, lý do từ nhiều khía cạnh khác nhau, trong đó khung pháp lý hiện hành, dù đã tạo nền tảng bảo hộ, nhưng chưa đủ mạnh để thúc đẩy ứng dụng và khai thác thương mại.
Theo Thứ trưởng Hoàng Minh, quá trình rà soát cho thấy nhiều quy định về xác lập, khai thác, định giá và chuyển giao tài sản trí tuệ chưa theo kịp yêu cầu của thực tiễn, còn phân tán và thiếu tính đồng bộ với các luật khác.
Dự thảo sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ lần này hướng đến khắc phục những bất cập trên bằng cách mở rộng quyền định đoạt của chủ sở hữu tài sản trí tuệ, thiết lập cơ chế minh bạch cho hoạt động góp vốn, chuyển nhượng, định giá và thế chấp, đồng thời khuyến khích hình thành và phát triển các tổ chức trung gian như sàn giao dịch, văn phòng chuyển giao công nghệ, tổ chức định giá tài sản trí tuệ.
Các điều khoản được đề xuất sửa đổi, bổ sung trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế và phân tích các điều kiện thực tiễn của Việt Nam. Các điều khoản được thiết kế không chỉ nhằm giải quyết bất cập trước mắt, mà còn hướng đến việc tạo dựng một khung pháp lý có khả năng thích ứng trong dài hạn, nhất là trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng.
Luật sư Trương Anh Tú. Ảnh: Hoàng Phong
Cần sửa đổi nhiều luật hiện hành
Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch TAT Law Firm, cho rằng nguyên nhân chính của các vướng mắc là thiếu chuẩn định giá, thiếu tổ chức chuyên nghiệp và khó đo lường dòng tiền tương lai từ tài sản trí tuệ. Vì vậy, ông đề xuất sửa đổi đồng bộ nhiều luật. Bộ luật Dân sự cần thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ là tài sản; hướng dẫn chi tiết cơ chế giao dịch bảo đảm, đăng ký và xử lý; bổ sung quy định công chứng, đăng ký IP (Quyền Sở hữu Trí tuệ) như bất động sản. Luật Sở hữu trí tuệ nên có chương riêng về "Tài chính hóa tài sản trí tuệ"; Bộ Khoa học và Công nghệ lập danh mục IP được tài chính hóa, ban hành chuẩn định giá, khung hợp đồng mẫu.
Luật Doanh nghiệp cần hướng dẫn ghi nhận IP là tài sản góp vốn, cơ chế xử lý biến động giá trị IP trong góp vốn, IPO (Phát hành Cổ phiếu lần đầu), M&A (Sáp nhập và Mua lại). Luật Kế toán cho phép ghi nhận tài sản trí tuệ tự phát triển nếu có hồ sơ xác lập, chứng thư định giá và tạo dòng tiền; quy trình khấu hao cho phần mềm, thuật toán. Luật Các tổ chức tín dụng cần hoàn thiện hướng dẫn định giá, đăng ký, xử lý IP bảo đảm và cơ chế quản trị rủi ro nội bộ. Trong khi đó, Luật Chứng khoán, Luật Đầu tư, Luật Đấu giá cần thừa nhận IP là tài sản chứng khoán hóa, yêu cầu công bố thông tin và thuyết minh giá trị IP trong hồ sơ phát hành, IPO, chuyển nhượng dự án.
Ông Tú cũng kiến nghị Chính phủ lập sàn giao dịch tài sản trí tuệ (IP Exchange) theo mô hình sàn chứng khoán, cho phép niêm yết, đấu giá, chuyển nhượng, cấp phép sử dụng IP minh bạch, kết nối doanh nghiệp, nhà đầu tư, ngân hàng và tổ chức định giá.
Ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), thì nhấn mạnh cần sửa đổi toàn diện Luật Sở hữu trí tuệ, giúp IP trở thành tài sản có thể định giá, định danh, giao dịch, bảo hiểm, thế chấp, đồng thời bao quát các tài sản kỷ nguyên số như dữ liệu, crypto (tiền điện tử/tiền mã hóa), hay sản phẩm do AI tạo ra. Đạo luật này phải là công cụ pháp lý cốt lõi để "tài chính hóa", "thị trường hóa" tài sản vô hình, tạo nền tảng hình thành các thị trường thứ cấp như sàn giao dịch, quỹ đầu tư chuyên biệt.
Làm việc với Cục Sở hữu trí tuệ hồi tháng 5, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo muốn tồn tại và phát triển phải thu hút được đầu tư, mà động lực lâu dài chỉ có khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa. "Sở hữu trí tuệ biến kết quả nghiên cứu thành tài sản, khi thành tài sản mới có thể định giá, chuyển nhượng, cho thuê, thế chấp để có vốn", ông nói, khẳng định quốc gia nào mạnh về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo thì phải mạnh về sở hữu trí tuệ.
Bộ trưởng cũng cho rằng Việt Nam cần tận dụng trí tuệ toàn cầu. Châu Âu mạnh về nghiên cứu cơ bản, còn nhiều nước châu Á, trong đó có Việt Nam, có thế mạnh biến nghiên cứu thành ứng dụng thực tiễn. "Không có trí tuệ toàn cầu sẽ không có phát triển Việt Nam, nhất là tăng trưởng hai con số", ông nói, đồng thời đề nghị Cục Sở hữu trí tuệ mạnh dạn đầu tư công cụ hiện đại, xác định lĩnh vực có thể tạo ra tài sản giá trị cao để định hướng doanh nghiệp trong nước.
Dự án Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi dự kiến được Chính phủ trình Quốc hội thảo luận và thông qua tại kỳ họp thứ 10 khai mạc ngày 20/10.
Sơn Hà
