Mẫu vật bộ não của Einstein ở Bảo tàng Mütter. Ảnh: Alamy
Albert Einstein sinh năm 1897 ở vương quốc Württemberg thuộc Đế quốc Đức. Sau khi trải qua thời thơ ấu ở Munich, gia đình ông chuyển tới Italy vào giữa thập niên 1890. Trong suốt những năm tháng trên ghế nhà trường, Einstein học rất giỏi nhiều môn bao gồm toán và vật lý. Thậm chí, ông tự học cả đại số và hình học Euclid chỉ trong một mùa hè vào năm 12 tuổi. Ngoài toán và vật lý, Einstein còn yêu thích triết học. Ở tuổi 13, ông chọn Immanuel Kant là triết gia ưa thích dù những bài viết của Kant khá khó hiểu đối với người bình thường.
Năm 1901, Einstein kiếm được việc làm ở Văn phòng sáng chế Thụy Sĩ tại Bern. Ông sẽ đánh giá đơn xin cấp bằng sáng chế cho nhiều thiết bị điện đa dạng. Trải nghiệm này mang tới cho ông cơ hội hiểu rõ hơn điện hoạt động như thế nào. Quá trình đánh giá giúp ông xem xét cách truyền điện và sự đồng bộ điện - cơ, ảnh hưởng tới các giả thuyết về ánh sáng, thời gian và không gian của ông sau này.
Năm 1908, Einstein được chỉ định làm giảng viên ở Đại học Bern, sau đó ông trở thành giáo sư vật lý lý thuyết tại đây. Vị trí đó đã giúp ông gặt hái thành công lớn hơn ở châu Âu, bao gồm các chức vụ ở Viện Hàn lâm Khoa học Phổ, Viện Vật lý Kaiser Wilhelm, Hiệp hội Vật lý Đức và Viện hàn lâm Nghệ thuật và Khoa học Hoàng gia Hà Lan. Năm 1922, Einstein nhận giải Nobel Vật lý nhờ phát hiện hiệu ứng quang học. Vào thập niên 1930, ông phát triển thuyết tương đối tổng quát và chứng minh hiệu ứng từ hồi chuyển.
Einstein qua đời vào ngày 18/4/1955 sau khi bị vỡ động mạch chủ gần tim. Ông yêu cầu hỏa táng thi thể và rải tro cốt ở một nơi bí mật. Ông không muốn hài cốt của ông thu hút thêm sự chú ý và trở thành đối tượng nghiên cứu. Nhưng mong muốn của Einstein không trở thành hiện thực. Thomas Harvey, nhà bệnh học xử lý thi thể ông, đi ngược lại di nguyện của Einstein và lấy đi bộ não của ông để nghiên cứu. Vài ngày sau, Harvey thú nhận với gia đình Einstein và xin họ đồng ý cho ông giữ lại bộ não. Sau một hồi lưỡng lự, con trai của Einstein là Hans đồng ý. Dù nhận được sự cho phép sau hành động đó, Harvey vẫn mất việc ở bệnh viện Princeton.
Harvey quyết định chuyển đi và mang theo bộ não tới Philadelphia. Tại đây, ông chia bộ não của Einstein thành 240 lát và đặt trong hai lọ thủy tinh chứa dung dịch celloidin để bảo quản. Celloidin, dạng cứng và đàn hồi nhiều hơn của cellulose, thường xuyên được sử dụng để đặt mẫu vật sinh học đặc biệt cứng, giòn, dễ vỡ vụn. Harvey lưu trữ lọ thủy tinh ở tầng hầm để nghiên cứu. Tuy nhiên, vợ của Harvey đe dọa sẽ ném chiếc lọ đi, vì vậy ông đành mang chúng tới vùng Trung Tây.
Tại Kansas, Harvey xin được công việc giám sát y tế ở một phòng thí nghiệm sinh học và bắt đầu nghiên cứu bộ não. Ông để lọ thủy tinh chứa não trong hộp rượu táo nhỏ giấu dưới tủ để bia. Harvey cũng bắt đầu gửi một phần mẫu vật não cho các nhà nghiên cứu khác trên khắp thế giới. Năm 1988, Harvey trượt bài thi đánh giá năng lực và mất giấy phép hành nghề, khiến ông quyết định chuyển về Kansas. Trước khi qua đời năm 2007, Harvey quyên tặng phần não còn lại của Einstein cho Bảo tàng Sức khỏe và Y học Quốc gia và Bảo tàng Mütter ở Philadelphia.
Nghiên cứu đầu tiên về bộ não của Einstein được công bố vào năm 1985, nêu các thông tin chung như kích thước và trọng lượng trước khi chia nhỏ. Harvey và một số nhà khoa học khác cho rằng bộ não của Einstein có tỷ lệ neuron so với tế bào thần kinh đệm cao bất thường. Đây là một trong 6 nghiên cứu khác nhau kết luận bộ não của Einstein có tỷ lệ tế bào hoặc mô khác biệt so với người bình thường. Tuy nhiên, những nghiên cứu này vấp phải chỉ trích gay gắt. Mỗi nghiên cứu sử dụng tập mẫu bao gồm khoảng 10 bộ não có độ tuổi trung bình từ 47 đến 80.
Đặc biệt, nhà tâm lý học Terence Hines nhận định giá trị trong nghiên cứu bị phóng đại hoặc mô tả không chuẩn xác. Theo dữ liệu ở nghiên cứu gốc năm 1985, tỷ lệ neuron - tế bào thần kinh đệm trong não Einstein nhỏ hơn nhiều ở một số chỗ so với các bộ não khác. Độ tuổi của bộ não có thể thay đổi đáng kể nghiên cứu, khiến kết quả trở nên không chính xác. Ngoài ra, do bộ não của Einstein đã vài chục năm tuổi ở thời điểm nghiên cứu, cấu trúc bộ não có thể thay đổi theo thời gian.
Nhiều nghiên cứu đòi hỏi đếm tế bào, phương pháp thường được xem như đánh giá không chính xác. Do việc đếm thường mang tính chủ quan (đôi lúc tế bào khá nhỏ và khó phân biệt), không thể chắc chắn quá trình phân tích không mắc lỗi. Ngoài ra, Harvey và cộng sự từ chối thảo luận bộ não của Einstein giống những bộ não trong tập mẫu tới mức nào.
Cuối cùng, nhiều thí nghiệm được tiến hành trên một phần nhỏ bộ não của Einstein. Do bộ não bị chia thành 240 lát, các thí nghiệm không thể diễn ra trên bộ não hoàn chỉnh. Điều này có thể ảnh hưởng lớn tới kết quả trong lúc so sánh với bộ não của người khác.
An Khang (Theo Ancient Origins)
