Bản khắc thời Tần trên tảng đá. Ảnh: China Daily
China Daily hôm 19/9 đưa tin, sau nhiều tháng tranh luận, Cục Di sản Văn hóa Quốc gia xác định một bản khắc đá gần hồ ở huyện Mã Đa, tỉnh Thanh Hải, có nguồn gốc từ thời Tần (năm 221-206 trước Công nguyên - TCN). Dòng chữ khắc gồm 37 ký tự được tìm thấy năm 2020 trên tảng đá nằm dọc sườn hồ, ở độ cao khoảng 4.300 m so với mực nước biển. Chữ khắc theo phong cách viết chữ triện điển hình của thời Tần với các ký tự trải rộng trên diện tích 0,16 m2, cách mặt đất 19 cm.
Tong Tao, nhà khảo cổ học thuộc Viện hàn lâm Khoa học Xã hội Trung Quốc, đến hiện trường vào năm 2023 và nhận ra tầm quan trọng đặc biệt của bản khắc đá. Ngoại trừ một số ký tự không rõ, ông nhận thấy những từ còn lại hé lộ bản khắc đá này là ghi chép lịch sử chưa từng được biết tới trước đây.
Các ký tự ghi chép Tần Thủy Hoàng, hoàng đế đầu tiên của Trung Quốc, cử một vị quan có phẩm cấp cao tên Yi dẫn đầu những nhà giả kim thu thập thảo dược trên núi Côn Lôn. Đây là bản khắc đá thời Tần duy nhất còn tồn tại ở vị trí ban đầu, có thể cung cấp tham chiếu quan trọng về vị trí của Côn Lôn.
Tuy nhiên, sau khi Tong công bố phát hiện ban đầu trên báo Guangming Daily hồi tháng 6/2025, dòng chữ trở thành chủ đề tranh luận kéo dài. Trong khi một số học giả đồng ý bản khắc đá đến từ thời Tần, nhiều người nghi ngờ tính xác thực của nó và cho rằng đó là sản phẩm hiện đại do tình trạng bảo quản tốt.
Trong cuộc họp báo hôm 15/9 tại Bắc Kinh, Deng Chao, giám đốc phòng di tích lịch sử của Cục Di sản Văn hóa Quốc gia, cho biết phân tích của phòng thí nghiệm chỉ ra tảng đá có chữ khắc là sa thạch thạch anh, có khả năng chống mài mòn cao và độ bền mạnh trước tác động phong hóa. Thông qua kiểm tra độ phân giải cao, các chuyên gia xác định những dấu vết công cụ rõ ràng trên ký tự khắc, chứng minh chúng được tạo ra bằng công cụ khắc đầu cùn, phù hợp với kỹ thuật thủ công của thời kỳ lịch sử.
Để thực hiện phân tích, Cục Di sản Văn hóa Quốc gia lập hội đồng chuyên gia bao gồm các nhà khảo cổ, nhà sử học, nhà bảo tồn di tích văn hóa và nhà nghiên cứu thư pháp cùng nhiều chuyên gia trong lĩnh vực khác, để tiến hành hai vòng nghiên cứu thực địa và đánh giá khu vực xung quanh địa điểm. Li Li, phó giám đốc Viện Di sản Văn hóa Trung Quốc, chia sẻ nghiên cứu về thành phần khoáng vật và phân tích nguyên tố kim loại giúp loại trừ hoàn toàn khả năng giả mạo liên quan đến hợp kim đương đại hoặc công cụ khắc hiện đại.
Theo Li, loại khoáng vật, nội dung bên trong rãnh khắc và trên bề mặt đá, về cơ bản đều nhất quán, cho thấy cả bên rãnh và đá xung quanh chữ khắc đều trải qua quá trình phong hóa lâu dài.
Li Ling, nhà khảo cổ học và nghiên cứu chữ cổ tại Đại học Bắc Kinh, tiến hành nghiên cứu so sánh chi tiết bản khắc đá ở Mã Đa và những bản khắc đá thời Tần đã được xác nhận. Ông cho biết phần lớn thành viên hội đồng chuyên gia đồng ý với kết luận ký tự này thuộc thời Tần, dù chữ viết có một số biến thể so với kiểu chữ được ghi nhận.
Các phương pháp đục đẽo đa dạng được sử dụng trên bản khắc đá, cho thấy người tạo ra nó không cố ý theo đuổi hình thức đồng nhất và tỏ ra thoải mái hơn trong việc xử lý những điều kiện khác nhau của nền đá. Bằng chứng về niên đại lộ ra từ phong cách đặc biệt của ký tự. Ví dụ, ký tự "lun"trong từ Côn Lôn là mẫu chữ hiếm chỉ tồn tại ở thời Tần, giống hệt với mẫu chữ xuất hiện trong một tài liệu viết trên thẻ tre khai quật ở tỉnh Hồ Nam năm 2002.
Đánh giá gần đây cũng làm rõ một số diễn giải ban đầu của Tong, ví dụ ông từng giải mã hai ký tự không rõ ràng là "hai mươi sáu", chỉ ra hoạt động hái thuốc được tiến hành vào "năm thứ 26 của triều đại Tần Thủy Hoàng" (bao gồm thời gian Tần Thủy Hoàng làm vua một nước chư hầu trước khi thống nhất Trung Quốc), tức năm 221 TCN. Tuy nhiên, hội đồng chuyên gia kết luận ý nghĩa của hai ký tự là "ba mươi bảy", tức năm 210 TCN, khi Tần Thủy Hoàng qua đời.
Wang Jinxian, giám đốc Viện Di tích Văn hóa và Khảo cổ tỉnh Thanh Hải, cho biết các chuyên gia cũng tiến hành nghiên cứu khảo cổ học toàn diện trên vùng đất rộng lớn xung quanh bản khắc đá. Chính quyền địa phương đã lập tức khởi động chương trình bảo vệ toàn diện tảng đá. Họ thiết lập cơ sở bảo vệ và giám sát cũng như điều chỉnh tuyến đường giao thông gần đó.
An Khang (Theo China Daily)
