Thái Châu thu âm "Bài thánh ca buồn" của nhạc sĩ Nguyễn Vũ trước năm 1975. Video: Băng nhạc Sơn Ca
Tác giả qua đời chiều 24/9, ở tuổi 80. Theo di nguyện của nhạc sĩ, tang lễ ông được tổ chức đơn giản tại căn nhà nhỏ nằm trong khu Ông Tạ, quận Tân Bình, TP HCM. Không có vòng hoa hay tiếng kèn trống đưa tiễn, không gian tang lễ chỉ có khói hương, ánh nến và lời kinh cầu, đúng với phong cách sống kín đáo của ông.
Những năm cuối đời, ông giữ sức khỏe, trí nhớ tốt, thỉnh thoảng gặp gỡ những người bạn xưa, hàn huyên chuyện cũ. Ông có bốn người con, không ai theo nghệ thuật.
Gần như trọn kiếp người, nhạc sĩ Nguyễn Vũ dành cho âm nhạc. Sinh năm 1945 ở Hà Nội, đến năm chín tuổi, ông theo gia đình vào Nam, sống ở Đà Lạt. Chú ruột dạy vĩ cầm, bạn của bố ông cũng là nhạc sĩ, vì thế từ nhỏ Nguyễn Vũ tiếp xúc với âm nhạc, hát cho Ban thiếu nhi Đài Phát thanh Đà Lạt. Năm 12 tuổi, ông giành giải nhất đơn ca thiếu nhi của đài, phần thưởng là một cây đàn mandolin.
20 tuổi, ông bắt đầu có những sáng tác đầu tiên như Một loài chim biển, Huyền thoại một chiều mưa và nhiều ca khúc khác, nhưng ấn tượng nhất vẫn là Bài thánh ca buồn. Mỗi mùa Giáng sinh, nhạc phẩm như một nốt trầm sâu lắng giữa những giai điệu rộn ràng, dần dần đi vào đời sống tâm hồn của nhiều thế hệ.
Nhạc sĩ Nguyễn Vũ trong chương trình "Người kể chuyện tình" năm 2021. Ảnh: THVL
Nhạc sĩ viết bài hát tháng 10/1972, ở tuổi 27, theo đơn đặt hàng của một nhà sản xuất. Khi sáng tác, ông nhớ về hồi ức năm 14 tuổi, cùng gia đình sống gần nhà thờ Con Gà ở Đà Lạt. Thuở ấy, ngày nào ông cũng đi lễ vì phát hiện một thiếu nữ xinh đẹp thường bước ngang qua ngõ nhà ông để đến nhà thờ. Nhạc sĩ từng kể: "Trái tim vụng dại của thằng con trai mới lớn đập loạn nhịp trước bóng hình thiếu nữ tóc xõa vai mềm, bềnh bồng trong gió cao nguyên".
Ba tháng liền, ông âm thầm đi theo cô gái nhưng không dám nói câu nào. Một buổi chiều gần dịp Giáng sinh, trời đổ mưa, cô trú mưa ở mái hiên gần nhà thờ, ông cũng nép vào gần đó. Trong mưa, giai điệu Đêm thánh vô cùng (Silent night) từ nhà thờ vọng lại. Cô gái khẽ hát theo, khiến ông lặng người. Vài ngày sau, gia đình chuyển vào Sài Gòn, ông mất liên lạc với người thương. Nhiều năm sau này, mỗi khi nghe Đêm thánh vô cùng, ông đều hồi tưởng lại buổi chiều ấy.
Bài hát có giai điệu trầm buồn, là hoài niệm về mối tình đầu dang dở. Ca từ khơi gợi nỗi nhớ, sự tiếc nuối khi những điều thiêng liêng, đẹp đẽ trong quá khứ không thể trở lại.
Tuy nhiên, sinh thời, nhạc sĩ đau đáu vì nhiều người hát sai ca từ. Chẳng hạn, ông viết "Rồi những đêm thế trần đón Noel" bị đổi thành "giáo đường đón Noel". Tác giả lý giải Noel từ lâu đã không còn là một lễ hội tôn giáo dành riêng cho các con chiên mà trở thành lễ hội chung của nhân loại. "Thế trần" là đảo ngược của hai từ "trần thế", có nghĩa là thế gian của mọi người. Ngoài ra, câu "Long lanh sao trời đẹp thêm môi mắt" cũng bị nhiều ca sĩ hát thành "đẹp thêm đôi mắt".
Đàm Vĩnh Hưng hát "Bài thánh ca buồn". Video: Nhân vật cung cấp
Ca sĩ Thái Châu là người đầu tiên thể hiện bài hát, trong đĩa Sơn Ca 3. Danh ca Khánh Ly, Elvis Phương, Đàm Vĩnh Hưng cho đến các giọng hát trẻ như Quốc Thiên, Anh Tú cũng từng hát ca khúc, nối dài vòng đời của tác phẩm.
Sinh thời, nhạc sĩ Nguyễn Vũ từng vài lần trở về Đà Lạt hỏi thăm tung tích cô gái năm xưa, nhưng người cũ đã bặt vô âm tín. Câu hát mở đầu trong ca khúc "Bài thánh ca đó còn nhớ không em?" đến nay vẫn mãi không có lời hồi đáp. Nhưng với bao thế hệ yêu nhạc, giai điệu ấy đã in sâu vào tâm thức, trở thành một phần ký ức đẹp mỗi mùa Giáng sinh.
Sau thành công của ca khúc, ông vẫn tiếp tục sáng tác, hoạt động âm nhạc. Sau năm 1975, nhạc sĩ là cán bộ văn thể mỹ của Xí nghiệp Dược phẩm Trung ương 22. Từ khoảng năm 1990, ông mở lớp nhạc tại nhà ở quận Tân Bình, TP HCM, viết nhạc bán cho các trung tâm.
Ông sáng tác nhiều ca khúc trữ tình, trong đó chùm bài được đặt tên với chữ "cuối" như Lời cuối cho em, Nhìn nhau lần cuối, Bài cuối cho người tình. Nhạc sĩ yêu biển nên cũng sáng tác nhiều về biển, với Biển tím, Một đêm hải hành, Một loài chim biển, Sao rơi trên biển. Âm nhạc của ông chung cảm hứng về tình yêu, với giai điệu, ca từ buồn man mác.
Có khoảng hơn 50 ca khúc phổ biến, nhưng ông từng thừa nhận không nhạc phẩm nào nổi tiếng bằng Bài thánh ca buồn. Nhạc sĩ từng nói: "Đến nay, bài hátvẫn luôn được người nghe yêu thích. Đó là điều chính tôi cũng không ngờ. Thật ra, ai trong đời cũng trải qua một thời yêu thương mơ mộng mà thường những kỷ niệm buồn bao giờ cũng khắc sâu và dễ làm mềm lòng người mỗi khi được gợi lại. Có lẽ Bài thánh ca buồn của tôi phần nào đã làm được điều đó chăng?".
Hà Thu
