Hàng ngàn người đã tham gia rước đuốc tại Lerwick, thủ phủ đảo Shetland (Scotland) trong lễ hội mang tính biểu tượng Up Helly Aa vào ngày 31/1 vừa qua. Theo truyền thống, đây là lễ hội lửa lớn nhất châu Âu, diễn ra vào thứ Ba cuối cùng của tháng Một hàng năm.
Đặc biệt, năm nay, lần đầu tiên trong lịch sử 142 năm của lễ hội, phụ nữ và các bé gái đã được tham gia vào đội rước đuốc.
Nối tiếp truyền thống
Up Helly Aa là lễ hội thường niên được tổ chức tại Lerwick, Shetland, tôn vinh di sản Viking (thời kì các cư dân Bắc Âu xâm chiếm châu Âu, từ thế kỷ VIII - X) phong phú và sôi động của nơi này. Shetland và vùng lân cận Orkney từng do người Bắc Âu cai trị trong khoảng 500 năm trước khi trở thành một phần của Scotland vào năm 1468.
Trải qua hơn 140 năm, lễ hội trở thành một phần không thể thiếu trong cảnh quan văn hóa của Shetland và nổi tiếng với những màn trình diễn sống động, hấp dẫn mang tính lịch sử, truyền thống và đầy tự hào.
Mặc dù dựa trên lịch sử Viking xa xưa, Up Helly Aa mới xuất hiện từ thập niên 1870, được cho là bắt nguồn từ những người đàn ông trẻ ở địa phương, chán ngán sau khi trở về từ Chiến tranh Napoleon. Họ đã kéo những thùng hắc ín cháy băng qua thị trấn trên xe trượt tuyết để mua vui vào mùa Yule (Giáng sinh), kèm theo đó luôn là rượu chè và bắn súng.
Màn đốt thuyền Viking rực trời trong lễ hội Up Helly Aa
Cảm thấy bất an cho cộng đồng nhưng nhận thấy nó mang cảm hứng từ lịch sử Viking, những thùng hắc ín bị cấm và thay bằng đuốc. Như thế, lễ rước đuốc đầu tiên đã diễn ra vào năm 1876, mừng kết thúc mùa Yule.
Tới năm 1889, lần đầu tiên trong lễ hội, một chiếc thuyền Viking được đốt cháy, dựa theo phong tục thời cổ đại khi một thủ lĩnh Viking hoặc Jarl qua đời. Theo huyền tích, người này được đặt trên một giàn thiêu bên trong chính con thuyền của mình. Sau khi thuyền được đốt cháy, nó được đẩy ra biển để đảm bảo linh hồn ông được tới Valhalla - thiên đường đối với người Viking.
Kể từ thời Victoria, các cuộc diễu hành lửa ngoạn mục được tổ chức quy củ và hoành tráng. Vào các đêm Up Helly Aa, hơn 1.000 người đàn ông ăn mặc cải trang theo lối Viking (Guizer) đứng xếp hàng trên những con phố tối, mang đuốc. Chỉ huy họ là Biệt đội Guizer và chỉ huy Biệt đội Guizer là Guizer Jarl - người do hội đồng chỉ định hằng năm. Sau lễ rước đuốc và đốt một bản sao mẫu thuyền Viking, các đội Guizer sẽ luân phiên ghé thăm hàng loạt hội trường, tham gia những bữa tiệc hoành tráng tới tận rạng sáng hôm sau.
Tại các hội trường, mỗi đội còn phải biểu diễn "tiết mục" của mình, có thể là một tiểu phẩm về các sự kiện ở địa phương hoặc một màn khiêu vũ trong trang phục ngoạn mục (Ngày nay, thậm chí họ nhại lại một chương trình truyền hình hay nhóm nhạc pop nổi tiếng!). Mỗi Guizer cũng có nhiệm vụ khiêu vũ với ít nhất một trong các quý cô ở hội trường, trước khi no say với súp cừu, rượu và bánh mì.
Thay đổi lịch sử
Sau hơn 140 năm, lễ hội Up Helly Aa 2023 vẫn giữ lại nhiều nét văn hóa xưa, đồng thời có những cải tiến mới. Nó bắt đầu bằng một chùm lửa được bắt lên trời đêm. Sau đó, những ngọn đuốc Viking bắt đầu bùng lên, tỏa ánh sáng cam rực rỡ khắp Lerwick. Đầu tiên là buổi diễu hành của các thiếu niên và sau đó là của người lớn, gồm 900 người mạnh khỏe, mặc áo giáp và mũ trụ bằng crôm sáng loáng, bất chấp gió giật, mưa tuyết.
Phụ nữ và bé gái được tham gia vào đội rước đuốc trong lễ hội Up Helly Aa
Từ thời xưa, đoàn diễu hành vốn luôn chỉ dành cho nam giới. Phụ nữ, theo truyền thống, chỉ được đảm nhận những vai trò ít quan trọng như làm chiêu đãi viên, chịu trách nhiệm tổ chức tiệc tùng chứ chưa bao giờ được tham gia vào đội rước đuốc.
Tất cả đã thay đổi vào năm ngoái khi Ủy ban Up Helly Aa Lerwick quyết định gỡ bỏ quy tắc lâu đời là chỉ có nam giới được tham gia rước đuốc, với mục đích hồi sinh sự kiện sau hai năm gián đoạn do đại dịch Covid-19.
Trong đội diễu hành 108 thiếu niên, gồm các bé từ 11 tới 14, năm nay có 27 Guizer nữ. Ở đội diễu hành người lớn cũng có một ít phụ nữ và ba bé gái tham gia. Chloe Bryant, 11 tuổi, là một trong 27 bé gái được chọn. Cô bé nói mình "vô cùng hào hứng" khi được tham gia, thêm rằng khi bé giơ cao ngọn đuốc, đó là khoảnh khắc định hình thời đại với phụ nữ và các bé gái ở Lerwick.
Zara Pennington, nhân vật cốt cán trong chiến dịch đòi quyền bình đẳng cho nữ giới Reclaim the Raven, vốn có liên kết với tổ chức Up Helly Aa for Aa, cảm thấy sự thay đổi nhỏ này là khoảnh khắc quyết định. "Chúng tôi rất vui khi thấy các bé gái ở đội trẻ em Up Helly Aa" - cô nói - "Đó là bước tiến quan trọng cho bình đẳng phụ nữ ở Shetland".
Tính tất yếu của cuộc cải cách đã trở nên rõ ràng vào tháng Năm năm ngoái khi hội đồng đảo Shetland lần đầu tiên được lãnh đạo bởi ba phụ nữ: Andrea Manson được bầu làm chủ tọa, Emma Macdonald là lãnh đạo chính trị còn Maggie Sandison là giám đốc điều hành. Đây là tín hiệu mạnh mẽ gửi tới hội đồng toàn nam của Up Helly Aa Lerwick, đặc biệt là khi các lễ hội Up Helly Aa nhỏ hơn đã có phụ nữ tham gia, thậm chí trong Biệt đội Guizer. Lời cảnh báo rất thẳng thừng: Trừ khi Lerwick cho phụ nữ tham gia, còn không, việc sử dụng các cơ sở công - bao gồm khu vui chơi nơi chiếc thuyền được đốt - có thể bị cấm.
Trong quá khứ, không ít lần phụ nữ tìm cách tham gia đội rước đuốc. Năm 1902, một nhóm phụ nữ đã cải trang để trà trộn vào nhưng bị phát hiện. Năm 1985, một nhóm các bé gái 13 tuổi cũng nỗ lực thành lập một đội để tham gia vào đội thiếu niên Up Helly Aa nhưng cuộc "nổi dậy" này nhanh chóng bị dập tắt.
Sau khoảnh khắc của năm nay, các nhà hoạt động vì bình đẳng chỉ chờ xem khi nào một phụ nữ được mặc đồ của Biệt đội Guizer. Biệt đội này vốn được chọn từ 16 năm trước, khiến các thành viên đều rất cẩn trọng về vị trí của mình. Tuy nhiên, một phát ngôn viên của Up Helly Aa for Aa cho biết mọi thứ đều có thể thay đổi.
Một lễ hội không ít thăng trầm
Cho tới Thế chiến II, Up Helly Aa chủ yếu là lễ hội của những người đàn ông thuộc tầng lớp lao động. Trong những năm suy thoái, lễ hội lại càng bị hạn chế vì kinh phí hạn hẹp. Vào mùa Đông năm 1931- 1932, do tình hình khó khăn, hội đồng đã có ý định hủy bỏ lễ hội nhưng bất hành. Kể từ năm 1949, khi lễ hội trở lại sau chiến tranh, nhiều thứ đã thay đổi nhưng cũng có nhiều thứ vẫn được giữ nguyên.
