Nhà thơ Lê Anh Xuân hy sinh khi mới 28 tuổi đời. Thơ và cuộc đời ông đều thể hiện sự gắn bó máu thịt với quê hương đất nước, với nhân dân, với đồng đội.
Trước khi hy sinh, ông đã để lại một khúc tráng ca bất hủ Dáng đứng Việt Nam. Tên tuổi ông đã tạc vào nền thơ ca Việt Nam, vào lịch sử kháng chiến của dân tộc như người anh hùng trong sáng tác của mình:
"Không một tấm hình, không một dòng địa chỉ
Anh chẳng để gì lại cho riêng Anh trước lúc lên đường
Chỉ để lại dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ…"
Nhà giáo, nhà thơ ra trận
Nhà thơ Lê Anh Xuân tên thật là Ca Lê Hiến, ông sinh ngày 5/6/1940, tại Bến Tre, trong một gia đình có truyền thống giáo dục và nghệ thuật. Cha ông là Giáo sư Ca Văn Thỉnh, một nhà giáo, nhà nghiên cứu văn học, lịch sử. Anh trai ông là nhạc sĩ Ca Lê Thuần, chị gái là nữ đạo diễn, NSƯT Ca Lê Hồng - nguyên Hiệu trưởng Trường Nghệ thuật Sân khấu II TP Hồ Chí Minh và em trai là họa sĩ Ca Lê Thắng.
Bút danh của Lê Anh Xuân của ông được ghép từ tên bạn gái của ông - Xuân Lan là em nhà văn Anh Đức và nhà văn Anh Đức: Lê (Ca Lê Hiến), Anh (Anh Đức) và Xuân (Xuân Lan).
Nhà thơ Lê Anh Xuân. Ảnh: Baotangvanhoc.vn
Dù sống cuộc cuộc đời ngắn ngủi nhưng nhà thơ Lê Anh Xuân đã để lại những tác phẩm bất hủ, người chiến sĩ ấy mãi mãi là tấm gương về một thế hệ cha anh sẵn sàng xếp bút nghiên lên đường ra trận, chiến đấu hy sinh bảo vệ Tổ quốc.
Năm 1954, ông theo gia đình tập kết ra Bắc, học ở các trường học sinh miền Nam, Trường phổ thông trung học Nguyễn Trãi (Hà Nội). Sau đó ông trở thành sinh viên của khoa Lịch sử, Đại học Tổng hợp Hà Nội. Tốt nghiệp đại học, ông được giữ lại làm cán bộ giảng dạy ở khoa Lịch sử và được cử đi làm nghiên cứu sinh ở nước ngoài nhưng ông từ chối cơ hội đó để trở về miền Nam yêu dấu. Ông khao khát được "Trở về quê nội" để tham gia chiến đấu "Ôi ta thèm được cầm khẩu súng/ Đi giữa đoàn quân cùng với bạn bè/Nằm chờ giặc trên quê hương anh dũng/ Ta say nồng mùi lá rụng bờ tre".
Trong hồ sơ đi B của nhà thơ Lê Anh Xuân lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia có đoạn: "Ngoài công tác giáo dục, tôi rất muốn được tham gia công tác về văn học nghệ thuật ở miền Nam, tôi có thể đi bất cứ nơi nào Đảng cần đến. Nguyện vọng và quyết tâm của tôi là được về miền Nam, về lại quê hương tôi". Còn trong bức thư gửi chị gái Ca Lê Hồng, Lê Anh Xuân đã viết: "Em biết rồi đây những khó khăn thử thách mới rồi sẽ đến, thậm chí có thể hy sinh nữa nhưng không vì thế mà làm giảm sút quyết tâm…".
Nhà thơ Lê Anh Xuân rời bục giảng lên đường vào Nam ngày 22/12/1966. Ông làm việc ở Tiểu ban Giáo dục thuộc Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam và sau đó là Hội Văn nghệ Giải phóng miền Nam. Năm 1966, ông được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam.
Nhà thơ Lê Anh Xuân hy sinh ngày 24/5/1968, tại ấp Phước Quảng, xã Phước Lợi, huyện Cần Đước, tỉnh Long An trong một trận đánh của quân đội Mỹ.
Nhà thơ Lê Anh Xuân (bìa trái), chị Loan - vợ nhà văn Anh Đức và nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu tại Hà Nội năm 1964. Ảnh: Tư liệu
Bản hùng ca về tình yêu quê hương đất nước
Lê Anh Xuân - một nhà thơ có tài năng thiên bẩm. Ông làm thơ từ nhỏ, ngay từ những bài thơ đầu tiên ra mắt bạn đọc, Lê Anh Xuân đã được đánh giá cao. Bài thơ Nhớ mưa quê hương được giải Nhì cuộc thi thơ do tạp chí Văn nghệ tổ chức năm 1960, đánh dấu những thành công bước đầu của ông.
Thơ ông và cuộc đời ông đều thể hiện sự gắn bó máu thịt với quê hương đất nước, với nhân dân, với đồng đội. Ông là người ghi lại lịch sử bằng thơ. Lịch sử đấu tranh anh hùng của dân tộc trong kháng chiến chống đế quốc Mỹ được ông phản ánh một cách sinh động, trong đó nổi bật là hình ảnh quê hương Bến Tre và những người đã dũng cảm ngã xuống vì sự trường tồn của Tổ quốc. Tiếng gà gáy, Hoa dừa và tập trường ca Nguyễn Văn Trỗi thể hiện một tiếng thơ say sưa trong trẻo ngợi ca đất nước, quê hương tươi đẹp.
"Nhớ mưa quê hương" được giải Nhì cuộc thi thơ do tạp chí Văn nghệ tổ chức năm 196. Nguồn: Thohay.vn
"Ôi cơn mưa quê hương
Mưa là khúc nhạc của bài ca êm mát.
Những đêm ta nằm nghe mưa hát mưa ơi
Nghe mưa đập cành tre, nghe mưa rơi tàu lá
Thì thầm rạt rào vang xa…" (Nhớ mưa quê hương)
Đặc biệt là Dáng đứng Việt Nam, bài thơ ông viết trước khi hy sinh chỉ hai tháng. Không lâu sau đó bài thơ trở thành tác phẩm "nằm lòng" của nhiều thế hệ.
Trong rất nhiều bài thơ khắc họa hình tượng người chiến sĩ, Dáng đứng Việt Nam của Lê Anh Xuân là một trong những bài thơ thành công nhất. "Dáng đứng Việt Nam" trở thành hình tượng anh hùng, đại diện cho ý chí chiến đấu bất khuất của Bộ đội Cụ Hồ, của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam.
Tên tuổi nhạc sĩ Lê Anh Xuân đã tạc vào nền thơ ca Việt Nam, vào lịch sử kháng chiến của dân tộc như người anh hùng trong sáng tác của mình:
"Không một tấm hình, không một dòng địa chỉ
Anh chẳng để gì lại cho riêng Anh trước lúc lên đường
Chỉ để lại dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ
Anh là chiến sĩ Giải phóng quân.
Tên Anh đã thành tên đất nước
Ôi anh Giải phóng quân!
Từ dáng đứng của Anh giữa đường băng Tân Sơn Nhứt
Tổ quốc bay lên bát ngát mùa xuân".
Lê Anh Xuân đã được Nhà nước Việt Nam truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001và Danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân vì những đóng góp to lớn của mình cho dân tộc.
