Sáng 22/11 tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM đã diễn ra Tọa đàm Di sản mỹ thuật Đông Dương - Gia Định: Nhìn từ bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM tiếp nhận từ Pháp.
Buổi tọa đàm có sự tham dự của ông Hoàng Nghị (Trưởng phòng Di sản văn hóa, Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM), họa sĩ Nguyễn Trung Tín (Phó Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam, phụ trách khu vực phía Nam), tiến sĩ Mã Thanh Cao (nguyên Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM) cùng đại diện của các bảo tàng và các trường đại học trên địa bàn TP.HCM.
Di sản của một thời kỳ biến động
Trong phần trình bày tham luận, tiến sĩ Trần Vũ Mai Trâm đã giới thiệu về các họa sĩ Vũ Cao Đàm, Lê Bá Đảng, Thái Tuấn, Phạm Tăng, Trịnh Cung, Đinh Cường, Văn Đen, Nguyễn Trung, Đỗ Quang Em, Võ Đình… và những tác phẩm của họ trong bộ sưu tập mà ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê trao tặng cho Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Theo nữ tiến sĩ, quan điểm cốt lõi của các họa sĩ là tính dân tộc không mâu thuẫn với tính quốc tế. Vì thế, các sáng tác của họ dù thoát ly khỏi khuôn khổ của các đề tài truyền thống vẫn hiện diện rõ nét bản sắc dân tộc Việt Nam.
Tọa đàm khoa học Di sản mỹ thuật Đông Dương - Gia Định: Nhìn từ bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM tiếp nhận từ Pháp
Nhà phê bình mỹ thuật Thụy Khuê cho biết quan điểm trên bắt nguồn từ mục tiêu giáo dục của Trường Mỹ thuật Đông Dương. Theo đó, người học được truyền dạy kỹ thuật hội họa theo chuẩn mực phương Tây, nhưng phải giữ bản sắc Việt Nam trong cái "hồn" của tác phẩm. Chính định hướng này đã tạo nền tảng cho thành công của thế hệ họa sĩ xuất thân từ Trường Mỹ thuật Đông Dương trong giai đoạn đầu thế kỷ XX. "Đến nay, những tác phẩm ấy vẫn giữ nguyên giá trị, bởi nó chứa đựng bản sắc dân tộc, chiều sâu triết lý và tất cả những gì thuộc về văn hóa Việt Nam" - bà Thuỵ Khuê nhấn mạnh.
Nhà phê bình mỹ thuật Thụy Khuê. Ảnh: Khánh Châu
Tác phẩm của mỹ thuật Đông Dương - Gia Định chiếm một vị trí vô cùng quan trọng trong tiến trình phát triển của mỹ thuật Việt Nam. Thế nhưng, do những biến động dữ dội của thế kỷ XX như chiến tranh, di cư, đứt gãy xã hội hoặc những khúc quanh của lịch sử đã khiến không ít tác phẩm trôi dạt khỏi không gian văn hóa bản địa.
Phụ trách Phòng Nghiên cứu - Sưu tầm của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, bà Bùi Thị Hòa cho biết: "Việc gián đoạn một giai đoạn dài các họa sĩ tên tuổi của nền mỹ thuật Việt Nam nói chung và khu vực phía Nam nói riêng là một thiệt thòi lớn". Vì thế, công tác hồi hương các tác phẩm trở thành nhiệm vụ vô cùng quan trọng đối với các bảo tàng ở Việt Nam.
PGS-TS Lâm Nhân (Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa TP.HCM). Ảnh: Khánh Châu
Từ năm 2013, Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM đã được chọn là nơi tiếp nhận, lưu giữ các bộ sưu tập có giá trị thuộc thời kỳ mỹ thuật Đông Dương - Gia Định. Tính đến nay, bảo tàng đã tiếp nhận được khoảng 313 tác phẩm, tư liệu từ các họa sĩ Võ Lăng, Lê Thị Lựu, Lê Bá Đảng, Võ Đình, Đinh Cường và các tác giả khác xuất thân từ Trường Mỹ thuật Đông Dương và Gia Định. "Đó là một hành trình rất dài đối với một bảo tàng rất trẻ và bắt đầu từ con số không tròn trĩnh như Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM" - bà Mã Thanh Cao bày tỏ.
Những cuộc hồi hương quý giá
Theo tiến sĩ Mã Thanh Cao, hiện vật cùng các bộ sưu tập là yếu tố quyết định sự sống còn của một bảo tàng. Do đó, sưu tầm bổ sung các hiện vật là công việc mà bất cứ bảo tàng nào cũng phải thường xuyên thực hiện.
Tuy nhiên, vì Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM ra đời khá muộn nên công tác sưu tầm tương đối khó khăn, nhất là đối với những hiện vật cổ cũng như những tác phẩm mỹ thuật hiện đại Việt Nam trước năm 1975.
TS Mã Thanh Cao. Ảnh: Khánh Châu
Vì thế, nữ tiến sĩ cho rằng bộ sưu tập các tác phẩm mỹ thuật Đông Dương - Gia Định do gia đình Thụy Khuê và các họa sĩ hiến tặng là món quà rất quý giá đối với bảo tàng. "Nó không chỉ là câu chuyện về tấm lòng của những người Việt Nam xa quê, mà có một vai trò quan trọng trong việc bổ sung, hoàn thiện bộ sưu tập, câu chuyện về lịch sử mỹ thuật Sài Gòn - TP.HCM" - bà Cao chia sẻ.
Một kiệt tác của họa sĩ Phạm Tăng, vừa được ông bà Lê Tất Luyện - Thuỵ Khuê hiến tặng
Đặc biệt, qua 3 đợt từ năm 2018 đến năm 2025, ông bà Lê Tất Luyện - Thuỵ Khuê, đã hiến tặng cho Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM gần 300 tác phẩm quý giá, góp phần hoàn thiện các bộ sưu tập quan trọng của bảo tàng. Đó là toàn bộ các tác phẩm mà ông bà đã dồn hết tâm sức sưu tầm, lưu giữ và nghiên cứu trong suốt 60 năm sống tại Pháp.
Tranh của Nguyễn Trung, một đại diện xuất sắc của Gia Định
"Hành động hiến tặng của ông bà không chỉ là nghĩa cử cao đẹp, mà còn là một tuyên ngôn văn hóa. Nó khẳng định niềm tin rằng giá trị của nghệ thuật không nằm ở việc sở hữu, mà ở khả năng được chia sẻ, được lan tỏa" - PGS-TS Lâm Nhân (Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa TP.HCM) nhận định.
Tranh của Đinh Cường, một đại diện của Gia Định và Huế
Chia sẻ về công tác bảo tồn di sản, thạc sĩ Trần Minh Công (Phó Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM) cho biết đơn vị luôn tuân thủ các tiêu chí kiểm kê, bảo quản hiện vật theo quy định Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Trong thời gian tới, bảo tàng sẽ tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ chuyên môn, đặc biệt trong lĩnh vực phục chế và quản lý di sản mỹ thuật, nhằm nâng cao chất lượng nhân lực, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của hoạt động bảo tồn và trưng bày mỹ thuật.
Bộ sưu tập mỹ thuật Đông Dương - Gia Định là một di sản quý báu, phản ánh tinh hoa nghệ thuật, thẩm mỹ và tư tưởng của một thời kỳ đặc biệt trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam. Vì thế, việc phát huy giá trị của bộ sưu tập này không chỉ là câu chuyện riêng của Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM, mà là một phần trong chiến lược phát triển công nghiệp văn hóa - nghệ thuật của Việt Nam hiện tại và tương lai.
