Sau khi nhậm chức đầu năm nay, Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng thuế nhập khẩu với hàng hóa vào nước này - điều ông từng cam kết khi tranh cử vào Nhà Trắng.
Chính sách thuế đối ứng được ông Trump công bố đầu tháng 4, áp dụng với toàn bộ đối tác thương mại. Sự lạc quan của Tổng thống Mỹ khi đó tương phản rõ nét với các cảnh báo u ám từ giới chuyên gia. "Thị trường chứng khoán sẽ bùng nổ và nước Mỹ cũng vậy", ông tuyên bố ngày 3/4.
Trong khi đó, các nhà kinh tế học và lãnh đạo doanh nghiệp liên tục nâng mức cảnh báo về hệ lụy từ thuế đối ứng. CEO BlackRock Larry Fink cho biết: "Hầu hết các CEO tôi trao đổi đều nói rằng có lẽ chúng ta đang suy thoái". JPMorgan Chase thậm chí dự báo suy thoái toàn cầu sẽ xảy ra.
Thông điệp trái chiều khiến doanh nghiệp và người tiêu dùng hoang mang. Thực tế cho thấy cả ông Trump và giới chuyên gia đều dự báo không chính xác. Kinh tế Mỹ không sụp đổ, nhưng cũng chưa phục hồi mạnh.
Dù nhiều dữ liệu bị chậm công bố, các số liệu hiện có cho thấy nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn trụ vững. Xác suất xảy ra suy thoái trong năm tới giảm xuống dưới 25%.
Ở chiều ngược lại, cam kết của ông Trump về nguồn thu từ thuế nhập khẩu phần nào trở thành hiện thực, hầu hết tuyên bố khác đều không đạt kết quả. Mỹ gần như chưa ghi nhận làn sóng hồi hương sản xuất quy mô lớn. Lao động giá rẻ ngoài quốc gia này vẫn đang giúp các hãng sản xuất nước ngoài có lợi thế. Trong khi đó, sự bất ổn về chính sách thuế trong nước khiến nhiều doanh nghiệp trì hoãn đầu tư lớn hoặc đưa sản xuất trở lại Mỹ.
Việc làm
Sau 8 tháng áp thuế, các chính sách của ông Trump gần như chưa thúc đẩy việc làm. Trái lại, hàng loạt thông báo sa thải và báo cáo việc làm suy yếu cho thấy người lao động đối mặt với nhiều khó khăn.
Tỷ lệ thất nghiệp tại Mỹ giai đoạn 2021 - 2025, không có tháng 10/2025 do chính phủ đóng cửa. Đồ thị: Reuters
Mỹ đã tạo thêm 119.000 việc làm mới trong tháng 9, cao hơn nhiều so với dự báo của giới kinh tế học. Tuy nhiên, tăng trưởng việc làm chậm lại. Tỷ lệ thất nghiệp tháng 9 đạt 4,4% - cao nhất 4 năm.
Các chuyên gia kinh tế không loại trừ khả năng thuế này có thể khiến doanh nghiệp tăng tuyển dụng trong dài hạn. Tuy nhiên, kịch bản này khá phức tạp.
Hiện tại, nhiều nhà sản xuất vẫn phải nhập khẩu nguyên liệu từ nước ngoài. Sau khi thuế tăng, số nguyên liệu này đã tăng giá. Ngành sản xuất cắt giảm khoảng 54.000 việc làm kể từ khi ông Trump nhậm chức, dù khó tách bạch đợt sa thải nào là do thuế nhập khẩu.
Arnold Kamler - Giám đốc công ty nhập khẩu và sản xuất xe đạp Kent International cho biết mức thuế cao với linh kiện sản xuất tại Trung Quốc buộc ông đóng cửa nhà máy ở bang South Carolina, khiến 64 lao động mất việc.
Công ty vẫn tiếp tục nhập xe nguyên chiếc từ Trung Quốc và một số nước ở châu Á, nhưng tiền thuế lên tới hàng triệu USD năm nay khiến việc lắp ráp tại Mỹ không còn khả thi. "Mọi chuyện rất khó khăn. Thuế đối ứng hồi tháng 4 khiến chúng tôi coi như xong rồi", Kamler nói.
Giá cả
Tổng thống Mỹ khẳng định thuế nhập khẩu do nước khác chi trả, còn giới chuyên gia cảnh báo lạm phát sẽ tăng vọt. Nhìn chung, cả hai dự báo này đều không chính xác.
Thuế nhập khẩu đúng là đã nhanh chóng tác động tới ví tiền của người Mỹ, khi các hãng bán lẻ lớn từ Macy’s đến Best Buy đồng loạt tăng giá để bù chi phí. Walmart cũng cảnh báo chi phí tăng hàng tuần vì thuế nhập khẩu.
Tuy nhiên, kịch bản tồi tệ nhất đã không xảy ra. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tăng trở lại từ tháng 5, sau vài tháng hạ nhiệt. Lạm phát hiện dao động quanh 3% - cao hơn mục tiêu 2% của Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed), nhưng vẫn thấp hơn dự báo của nhiều nhà kinh tế.
Lạm phát (xanh) và lạm phát lõi (đỏ) của Mỹ trong 5 năm qua. Đồ thị: Reuters
Nguyên nhân là thuế nhập khẩu chỉ tác động tới một nhóm hàng tiêu dùng, trong khi đó, giá nhà ở và xăng dầu giảm giúp kìm hãm lạm phát. Một yếu tố khác là ông Trump liên tục thay đổi chính sách thuế, giúp mức thuế suất hiện áp dụng thấp hơn ngưỡng ông công bố đầu tháng 4.
Nhiều doanh nghiệp vì thế chưa điều chỉnh giá. Họ cho biết muốn chờ xem chính sách thuế cuối cùng sẽ ra sao. Tòa án Tối cao Mỹ đang xem xét tính pháp lý về thuế của ông Trump, khiến các doanh nghiệp càng có lý do trì hoãn.
Nguồn thu từ thuế nhập khẩu
Theo dữ liệu của Bộ Tài chính Mỹ, ngân sách liên bang thu trung bình 25 tỷ USD mỗi tháng từ thuế hải quan trong giai đoạn tháng 4-9, khi ông Trump tăng thuế nhập khẩu. Năm ngoái, con số này chỉ là 6,6 tỷ USD mỗi tháng.
Ông Trump từng tuyên bố thuế này sẽ mang về "hàng tỷ, thậm chí hàng nghìn tỷ USD" và "có thể thay thế thuế thu nhập". Thực tế, nguồn thu này còn cách rất xa mục tiêu.
Thuế hải quan từ hàng nhập khẩu Mỹ thu về trong tài khóa 2017 - 2025 (Đơn vị: tỷ USD). Đồ thị: WSJ
Tổng số thuế hải quan thu được trong năm tài khóa 2025 - gồm thuế mới của ông Trump và các mức hiện hành - đạt khoảng 195 tỷ USD, tăng hơn gấp đôi năm trước. Trong khi đó, năm 2024, thuế thu nhập cá nhân đạt 2.400 tỷ USD, đóng góp 50% tổng thu ngân sách liên bang.
Nguồn thu trong tương lai còn phụ thuộc vào phán quyết sắp tới của Tòa án Tối cao Mỹ. Nếu tòa án bác bỏ thuế của ông Trump, nguồn thu hàng tháng sẽ giảm hơn một nửa. Hơn 100 tỷ USD chính quyền Trump đã thu có thể cũng phải hoàn trả.
Tăng trưởng kinh tế
Thuế nhập khẩu đã không khiến kinh tế Mỹ lao dốc như các cảnh báo trước đây. GDP Mỹ giảm 0,3% trong quý I, chủ yếu do các doanh nghiệp tăng nhập khẩu hàng hóa trước khi thuế mới có hiệu lực. Sang quý II, nền kinh tế này ghi nhận mức tăng mạnh nhất trong gần hai năm với 3,8%. Tăng trưởng quý III được dự báo khoảng 3,5%.
Tốc độ tăng trưởng GDP Mỹ quý II/2023 - quý II/2025. Đồ thị: Reuters
Đầu năm nay, rất ít nhà kinh tế dự đoán được mức độ mà làn sóng đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI) có thể giúp kinh tế Mỹ vượt qua tác động tiêu cực từ thuế nhập khẩu. Ngân hàng Barclays ước tính chi tiêu liên quan đến AI đã đóng góp nửa mức tăng trưởng GDP trong 6 tháng đầu năm.
Đà tăng của thị trường chứng khoán cũng thúc đẩy tiêu dùng - động lực quan trọng của nền kinh tế. Ông Trump cũng rút hoặc trì hoãn nhiều mức thuế từng đe dọa áp dụng. Hồi tháng 4, ông nâng tổng thuế nhập khẩu với Trung Quốc lên 145%, nhưng hiện chỉ còn 20%.
Doanh nghiệp Mỹ thực tế trả mức thuế thấp hơn dự báo với nhiều mặt hàng, do họ chuyển sang các sản phẩm có thuế suất thấp hơn hoặc tìm nguồn cung từ các quốc gia khác. Sang 2026, giới phân tích kỳ vọng đầu tư vào AI và giảm thuế trong nước sẽ tiếp tục hỗ trợ tăng trưởng cho nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Sản xuất
Khi áp thuế nhập khẩu, Tổng thống Mỹ khẳng định việc này sẽ hồi sinh ngành sản xuất trong nước, dù các nhà kinh tế học cảnh báo yếu tố này vẫn là chưa đủ.
Chỉ số sản xuất của Mỹ (PMI) liên tiếp dưới 50 kể từ tháng 2/2025. Đồ thị: Reuters
Thực tế dường như đang cho thấy chiến lược của ông Trump đi ngược lại chính mục tiêu thúc đẩy sản xuất. Hoạt động tại các nhà máy tại Mỹ đi xuống 9 tháng liên tiếp. Chỉ số Nhà quản trị Mua hàng (PMI) do Viện Quản lý Cung ứng (ISM) công bố chỉ đạt 48,2 điểm trong tháng 11. PMI dưới 50 cho thấy sản xuất co lại. Nhiều nhà sản xuất cho biết môi trường thuế liên tục thay đổi khiến họ không thể lập kế hoạch dài hạn hoặc đưa ra các quyết định đầu tư lớn.
Trong khi đó, Nhà Trắng liên tục công bố các doanh nghiệp như Apple, Toyota, Nvidia và TSMC sẽ rót hàng tỷ USD vào mở rộng sản xuất tại Mỹ. Tuy nhiên, một số kế hoạch vốn đã được chuẩn bị từ trước đó, dù không có thuế. Chưa kể, các dự án lớn sẽ mất nhiều năm triển khai.
Giới phân tích cho rằng để đưa các nhà máy quay trở lại Mỹ, mức thuế cần đủ cao để hàng nội địa tăng cạnh tranh. Tuy nhiên, rào cản này cũng gây tổn hại cho các ngành trong ngắn hạn, do nhiều nguyên vật liệu và đầu vào sản xuất vẫn hoàn toàn phụ thuộc nước ngoài.
Cán cân thương mại
Tổng thống Trump coi thâm hụt thương mại là tình trạng khẩn cấp quốc gia, dù Mỹ đã mất cân bằng thương mại liên tục từ năm 1975. Ông tuyên bố thuế nhập khẩu sẽ biến thâm hụt thành thặng dư, hoặc chí ít cũng giúp cân bằng cán cân thương mại.
Thuế nhập khẩu đã gây nhiều xáo trộn lớn trong năm nay. biến động với thương mại Mỹ trong năm nay. Mức thâm hụt nới rộng kỷ lục vào tháng 3 do doanh nghiệp ồ ạt gom hàng chạy thuế, rồi thu hẹp đột ngột trong tháng 4 khi mức thuế 10% có hiệu lực.
Cảng Los Angeles tại California (Mỹ) vắng bóng tàu hàng hồi đầu tháng 5. Ảnh: Reuters
Theo số liệu của Bộ Thương mại Mỹ, tháng 9 thâm hụt hàng hóa giảm xuống 79 tỷ USD - thấp nhất 5 năm, nhưng vẫn cao hơn cùng kỳ năm trước.
Trái với quan điểm của ông Trump, nhiều nhà kinh tế không cho rằng thâm hụt thương mại là điều xấu, thậm chí nó còn mang lại lợi ích.
Khi người Mỹ chi tiêu vượt mức tích lũy, mức thâm hụt sẽ giúp nhà đầu tư nước ngoài có nguồn USD để tái đầu tư vào tài sản tại nước này. Sự luân chuyển vốn ổn định là nền tảng cho sức mạnh của nền kinh tế lớn nhất thế giới. Ngược lại, thâm hụt thường thu hẹp trong các giai đoạn suy thoái, khi chi tiêu và nhu cầu nhập khẩu giảm.
Giới chuyên gia cho rằng thương mại Mỹ khó ổn định sớm. Nếu Tổng thống Trump vẫn tiếp tục gây bất ngờ cho thị trường bằng chính sách thuế khó đoán, cán cân thương mại nước này còn tiếp tục biến động mạnh.
Hà Thu (theo WSJ, Reuters)
