Vượt lên trên vai trò của một thức uống giải khát hoặc một thú vui tao nhã, trà trong văn hóa Việt Nam còn mang trong mình những tầng sâu ý nghĩa vô hình, chạm đến cội nguồn tâm linh, cất giữ những minh triết sâu xa và biểu hiện của một nền nghệ thuật tinh hoa.
Trà Việt Nam là một dòng chảy thâm trầm của văn hóa, một mạch nguồn bền vững kết nối quá khứ và hiện tại, nơi mỗi chén trà là một cuộc đối thoại sâu lắng giữa đất trời, con người và dòng thời gian, nơi ta tìm thấy những giá trị vĩnh cửu của tâm hồn, trí tuệ và một di sản thiêng liêng.
Kết nối giữa đất trời và con người
Trong tâm thức sâu thẳm của người Việt Nam, trà từ ngàn đời đã vượt xa vai trò của một thức uống thông thường, trở thành một cầu nối linh thiêng, một sợi dây vô hình kết nối con người với cõi đất trời bao la, với thần linh tối cao và tổ tiên kính yêu.
Mối liên kết tâm linh ấy có thể được nhìn thấy rõ nét và sống động qua các nghi lễ thờ cúng truyền thống, đặc biệt là tục tôn vinh cây chè tổ Suối Giàng. Hãy hình dung những cổ thụ chè hàng trăm, thậm chí hàng ngàn năm tuổi, thân cây xù xì, rêu phong, sừng sững vươn mình giữa đại ngàn Tây Bắc như những linh vật sống, mang trong mình hơi thở của núi rừng, của thời gian.
Trà gắn bó mật thiết với đời sống tu tập chốn thiền môn. Ảnh: Lương Đình Khoa
Hàng năm, người dân địa phương tổ chức lễ cúng trang trọng, đầy thành kính, dâng lên những chén trà đầu tiên từ những búp chè non nhất, tinh túy nhất vừa hái, như một lời cảm tạ sâu sắc đến đất trời đã ban tặng nguồn sống, một lời nguyện cầu cho mưa thuận gió hòa, cho mùa màng tươi tốt.
Trong làn khói hương nghi ngút bay lên, hòa quyện với hương trà thanh khiết, không gian như lắng đọng lại, chén trà không chỉ là vật phẩm cúng dường mà là lời nguyện cầu, là sự giao hòa tâm linh huyền bí, là cách con người bày tỏ lòng biết ơn vô hạn và gìn giữ cội nguồn thiêng liêng.
Chén trà ấy, không chỉ thấm đượm vị chát ngọt đặc trưng của núi rừng, mà còn mang theo linh khí của đại ngàn, của lịch sử ngàn năm, của lòng thành kính vô bờ. Nó nhắc nhở mỗi người Việt Nam rằng, mỗi chén trà ta nâng lên đều là sự tiếp nối của một dòng chảy văn hóa tâm linh bền vững, là máu thịt, là bản ngã không thể tách rời của con người Việt Nam.
Du khách trẻ trong một trải nghiệm với trà tại Sơn La. Ảnh: Kiên Nông Dân
Trà và minh triết: Hơi thở của trí tuệ và an nhiên
Trà không chỉ là vật phẩm dùng trong nghi lễ, mà còn là người bạn đồng hành của những bậc minh triết, là chất xúc tác cho những tư tưởng sâu sắc. Trong suốt chiều dài lịch sử, biết bao danh nhân, học giả đã tìm thấy ở trà một nguồn cảm hứng, một phương tiện để thanh lọc tâm hồn và đạt đến sự an nhiên, trí tuệ.
Nổi bật nhất phải kể đến câu nói nổi tiếng của lương y Tuệ Tĩnh - vị đại y tôn của dân tộc: "Trà khả thanh tâm giải nhiệt, ẩm nhất bát, vạn tự đồn tiêu" (tạm dịch: Trà có thể làm trong tâm, giải nhiệt, uống một chén, vạn sự phiền não tiêu tan). Câu nói này không chỉ đề cao công dụng dược lý của trà, mà còn nhấn mạnh khả năng kỳ diệu của trà trong việc xoa dịu tâm hồn, giúp con người thoát khỏi những bộn bề, lo toan của cuộc sống.
Sao trà tại Tà Xùa, Sơn La. Ảnh: Kiên Nông Dân
Trong không gian tĩnh lặng, chỉ với chén trà nghi ngút khói, tâm trí trở nên minh mẫn lạ thường, mọi phiền muộn dường như tan biến, nhường chỗ cho sự thanh tịnh và những chiêm nghiệm sâu sắc về cuộc đời.
Hãy hình dung một đêm trăng thanh, gió mát, không gian chìm vào tĩnh mịch, chỉ còn tiếng côn trùng rả rích và ánh trăng bạc rải khắp sân. Trong thư phòng nhỏ, một vị thiền sư với vóc dáng gầy gò, đôi mắt uyên thâm, đang ngồi lặng lẽ bên án thư cổ kính. Trước mặt người là chén trà nóng, hơi nước mỏng manh bay lượn như sợi khói hương, mang theo mùi hương thanh thoát, dịu dàng lan tỏa khắp không gian.
Vị thiền sư chậm rãi nâng chén trà lên, từ tốn nhấp từng ngụm nhỏ. Vị chát thanh ban đầu khẽ chạm nơi đầu lưỡi, như một lời nhắc nhở về sự hiện diện. Rồi rất nhanh, vị chát ấy dần tan biến, nhường chỗ cho một hậu vị ngọt ngào, sâu lắng lan tỏa khắp vòm họng, thấm đẫm từng tế bào. Cứ như có một luồng sinh khí ấm áp đang cuồn cuộn chảy trong huyết mạch, gột rửa mọi bụi trần, mọi tạp niệm.
Trà Tây Bắc mang trong mình hơi thở của núi rừng, của thời gian. Ảnh: Kiên Nông Dân
Và rồi, trong khoảnh khắc tĩnh tại ấy, đôi mắt người thiền sư bỗng sáng lên lấp lánh, như vừa nhìn thấu một chân lý nào đó của vô thường, của lẽ hưng phế cuộc đời. Mọi phiền não, mọi vướng bận dường như tan biến vào hư không. Trà, trong giờ phút này, không còn chỉ là một thức uống. Nó đã trở thành một nghi thức thiền định đích thực, một khoảnh khắc lắng đọng đến tận cùng để tâm hồn được rộng mở thênh thang, để trí tuệ được khai thông, giác ngộ những điều sâu xa.
Trà không chỉ là nước đơn thuần, mà là hơi thở của minh triết, là sự giao thoa kỳ diệu giữa hương vị của đất trời và những dòng tư tưởng sâu sắc, giúp con người tìm thấy con đường an nhiên, tự tại giữa dòng đời vạn biến, dù có là ai và đang đối mặt với điều gì.
Trà và trà cụ: Nghệ thuật của hình khối và câu chuyện lịch sử
Trà không chỉ là một thức uống, mà là một di sản vô cùng phổ quát và đa chiều. Từ vai trò linh thiêng trong các nghi lễ kết nối con người với cội nguồn và đất trời, đến nguồn cảm hứng minh triết giúp thanh lọc tâm hồn và khai mở trí tuệ, và cả vẻ đẹp tuyệt mỹ ẩn chứa trong từng bộ trà cụ.
Nghệ thuật uống trà không chỉ dừng lại ở hương vị hoặc tư tưởng, mà còn được nâng tầm qua vẻ đẹp của trà cụ - những tác phẩm tinh xảo, là sự kết tinh của tài hoa nghệ nhân và câu chuyện lịch sử.
Trong cuốn Văn minh trà Việt, tác giả Trịnh Quang Dũng có mô tả khá chi tiết về các loại trà cụ Việt Nam qua nhiều chất liệu quý giá như ngọc, vàng, bạc và đặc biệt là gốm sứ, mỗi hiện vật đều là một chứng nhân thầm lặng của thời gian.
Từ những hiện vật khảo cổ cho thấy sự xuất hiện sớm của trà cụ gốm trong đời sống thường nhật, đến những bộ trà cụ vàng, bạc, ngọc được chế tác công phu, chạm khắc tinh xảo dành riêng cho các triều đại phong kiến. Những chiếc chén men ngọc sáng trong, ấm trà bằng bạc dát vàng với hoa văn rồng phượng, hay những bình trà bằng ngọc bích lấp lánh không chỉ là vật dụng, mà là những tác phẩm nghệ thuật tuyệt mỹ, phản ánh đỉnh cao của nghề thủ công Việt Nam qua các thời kỳ.
Nhiều bạn trẻ quan tâm sâu sắc đến trà. Ảnh: Kiên Nông Dân
Khi ngắm nhìn một bộ trà cụ cổ, ta như được nghe những câu chuyện thầm thì từ quá khứ. Tưởng tượng một ấm trà gốm Chu Đậu với nước men trắng ngà, từng được một vị quan lại yêu trà nâng niu trong buổi đọc sách dưới trăng; hay một bộ chén bạc nhỏ xinh từng được dùng trong những bữa tiệc cung đình xa hoa. Mỗi đường nét, mỗi hoa văn trên trà cụ đều ẩn chứa tâm hồn người nghệ nhân, gửi gắm tinh hoa văn hóa của một thời đại. Trà cụ không chỉ là vật thể vô tri, mà là một phần không thể thiếu của nghi thức trà, là nơi hồn cốt trà Việt được lưu giữ và truyền tải qua hàng trăm, hàng ngàn năm.
***
Như vậy, trà không chỉ là một thức uống, mà là một di sản vô cùng phổ quát và đa chiều. Từ vai trò linh thiêng trong các nghi lễ kết nối con người với cội nguồn và đất trời, đến nguồn cảm hứng minh triết giúp thanh lọc tâm hồn và khai mở trí tuệ, và cả vẻ đẹp tuyệt mỹ ẩn chứa trong từng bộ trà cụ, trà đã thấm đẫm vào mọi ngóc ngách của đời sống tinh thần người Việt Nam.
Mỗi chén trà, dù là trong không gian thiêng liêng của một nghi lễ cúng bái, trong khoảnh khắc trầm tư của một bậc hiền triết, hoặc chỉ đơn giản là trên bàn trà hằng ngày, đều mang trong mình những giá trị nhân văn sâu sắc. Trà là minh chứng cho sự sáng tạo, tinh tế và lòng trân trọng truyền thống của con người Việt Nam. Nó không chỉ là di sản vật chất mà còn là cầu nối cho những giá trị tinh thần vĩnh cửu, góp phần định hình và làm phong phú thêm bản sắc văn hóa dân tộc, một niềm tự hào thiêng liêng được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
(Còn tiếp)
