Việc bố trí ánh sáng cho không gian sống hiện nay đã không chỉ dừng ở mức độ “đủ ăn đủ mặc” mà đã nâng tầm lên ánh sáng đẹp, bền, tiết kiệm năng lượng và có cá tính. Những tiêu chuẩn mới nghe có vẻ khó áp dụng, thực ra đã và đang hiện diện chung quanh, ít hay nhiều ở mỗi ngôi nhà.
Vấn đề là cần nhận diện đúng và biết cách điều chỉnh, sắp xếp hệ thống chiếu sáng sao cho hiệu quả để ngôi nhà trở nên lung linh, hài hòa và có thẩm mỹ hơn, nhất là với ánh sáng cho bên ngoài nhà và không gian phụ.
TỪ LỐI ĐI ĐẾN HÀNG HIÊN
Những không gian cơ bản như phòng ngủ, phòng khách thường được ưu tiên chọn đèn, do đó dễ đẩy những không gian chuyển tiếp, đi lại trong nhà xuống hàng thứ yếu trong việc bố trí ánh sáng. Thực ra nếu để ý sẽ thấy trong kiến trúc xưa đã rất coi trọng nơi giao hòa trong – ngoài như các hàng hiên, mái đón, thềm nhà…
Thiết kế ánh sáng hiện đại cũng không đi ngược lại nguyên tắc này, dễ thấy như 100% cửa hiệu, trung tâm thương mại đều phải tập trung chiếu sáng, trình bày hấp dẫn ở những khung trưng bày mặt tiền, lối vào, hành lang đón khách. Với nhà ở, yêu cầu hoành tráng có thể giảm bớt đi, nhưng yêu cầu về tạo sự ấm áp thân thiện, cân bằng trong ngoài thì không thể xem nhẹ.
Cụ thể:
• Ấn tượng, tươi tắn: Với một bộ cửa chính mở ra khoảng đệm dù nhỏ xinh hay rộng lớn, cách chiếu sáng cân xứng và thu hút ở đây tạo ấn tượng đầu tiên khá quan trọng. Điểm nhấn này còn giúp phân biệt lối vào chính căn nhà với các chiếu sáng rải đều chung quanh trong trường hợp biệt thự hay nhà vườn, đồng thời là tín hiệu mở đầu cho không gian đón tiếp trang trọng, thân tình sau đó của sảnh, phòng khách, phòng sinh hoạt.
• Điều chỉnh hài hòa: Khi hành lang, hàng hiên quang đãng, giản đơn thì ánh sáng có thể dịu nhẹ. Nếu nhiều góc khuất hoặc phải lên xuống bậc thì cần gia tăng các loại đèn pha, đèn chiếu điểm, đèn viền khung… vừa mang tính chất bảo vệ vừa dẫn dắt bước chân, giảm thiểu nguy cơ va vấp do thiếu sáng. Nên tính toán đặt đèn theo bậc thang hay hàng rào, bố trí đèn cột ở cấp độ trung bình gần với tầm sử dụng thường xuyên, tạo ánh sáng đều cho khu vực ra vào nhà an toàn hơn.
• Cân bằng trong ngoài: Các lối ra vào, hàng hiên (hay ban công căn hộ chung cư) có thể đã được chiếu sáng bởi hệ thống đèn chung của đường sá, khu phố, nhưng thường không thể đủ sáng rõ và đẹp tùy theo nhu cầu riêng của mỗi gia đình.
Vì thế cần tạo sự cân bằng với ánh sáng trong nhà, theo nghĩa linh hoạt, có chính có phụ, thông qua cách chiếu sáng gián tiếp và phân tán, tức không chỉ tập trung đèn vào một điểm ngay cửa chính hay sảnh, mà còn có thể rải rác, phân bố theo tuyến và mảng, điểm xuyết đèn lồng hoặc đèn treo thành chùm, đèn pha nhỏ…
CHỚ QUÊN CẦU THANG
Trong cấu trúc mọi ngôi nhà, vị trí cầu thang thường “lơ lửng” ở khoảng giữa các không gian sử dụng chính hay phụ khác, nên vô tình cứ đi ra cầu thang là hay gặp một thứ ánh sáng chung chung, (có lẽ) bởi tâm lý mọi người hay nghĩ đó chỉ là nơi di chuyển, có đọc sách hay tiếp khách ngoài cầu thang đâu!
Dĩ nhiên, cách chiếu sáng theo bậc thang, cách dùng đèn cảm ứng tự động tắt mở khi có người đi lại… hiện nay không còn quá mới mẻ nữa, rất hợp lý bởi vừa tiết kiệm vừa hiệu quả. Nhưng về thẩm mỹ và cá tính thì chưa đủ, bởi trục cầu thang đóng vai trò nối kết toàn nhà về không gian và lưu thông theo đường chéo và chiều cao, nhất là khi cầu thang uốn lượn đẹp, có lòng rộng hoặc kề cận giếng trời.
Vì vậy, các điểm đầu, điểm cuối trên các tầng và nhịp điệu khoảng giữa vế thang là những vị trí đáng lưu tâm.
Đa phần nhà có thiết kế nội thất đều giải quyết tốt các vị trí khởi đầu hoặc kết thúc thang với sảnh đệm, đèn trần và đèn tường đầy đủ, chỉ cần lưu ý thêm đèn cho phần gầm thang trệt, và đèn ở những góc khuất tạo ra do vế thang đi chéo, bởi đấy là những nơi góc nhọn khó sử dụng, dễ tạo cảm giác hang hốc xấu xí.
Với những nhà có bố trí tiểu cảnh gầm thang kết hợp giếng trời thì điểm đặt đèn ở khu vực này còn có tác dụng tạo ấn tượng hấp dẫn. Một số nhà dùng sân bên trong gần thang làm nơi thư giãn, đàm đạo thì ánh sáng là nhân tố quyết định, khác biệt rõ so với các khu vực chung quanh.
Khi lên các tầng lầu cũng như vùng chiếu nghỉ thang thì mọi nhà hay giảm bớt đèn, dừng lại ở dạng đèn rọi tranh hay đèn tường đơn điệu.
Ý tưởng thiết kế, hình thức, thể hiện mảng miếng ở khu vực chiếu nghỉ cũng rất quan trọng để đáp ứng nhu cầu nhìn ngắm, thư giãn khi lên xuống thang, đồng thời vị trí này vốn có cao độ “lỡ cỡ”, không thuộc tầng sinh hoạt nào cả nên sẽ giúp chuyển tiếp ánh sáng, gia tăng khoảng lan tỏa ánh sáng và mở ra tầm nhìn tốt hơn là kiểu bố trí đèn rải đều trên trần hay tường vốn quen thuộc về độ cao.
Dĩ nhiên phải tùy cấu trúc bề mặt tường thang trong nội thất theo kiểu nào để bố trí đèn tương ứng. Ví dụ theo lối cổ điển có vòm, hốc, gờ chỉ… thì chiếu sáng nên phân nhiều đoạn để làm rõ chi tiết.
Ngược lại, nếu ô cầu thang thiết kế mảng miếng hiện đại, lan can kính, tường sơn màu nổi bật hoặc đơn sắc toàn trắng… thì chiếu sáng sẽ dịu hơn theo mảng rộng, chỉ cần làm nổi hình khối và “tốt khoe xấu che” ở các vị trí góc, cạnh cột, viền dầm đà… là ổn.
ĐỂ ÁNH SÁNG SÂN VƯỜN LÝ THÚ HƠN
Nếu quy ước sự cân bằng cảm giác giữa ánh sáng và bóng tối như yếu tố dương và âm, thì ban ngày ánh sáng là trong âm ngoài dương; khi màn đêm buông xuống, nhà nhà lên đèn, sẽ đảo ngược thành trong dương ngoài âm. Phần sân vườn chung quanh của mỗi nhà dù to hay nhỏ về đêm đều tiềm ẩn các nguy cơ tối tăm, ẩm thấp, âm thịnh dương suy so với phần nhà ở.
Đa phần vườn quanh nhà ở thời nay mang nhiều yếu tố ngắm cảnh, thư giãn nhiều hơn là vườn để canh tác sản xuất. Trừ đi phần cây cối ao hồ, nhà vườn thôn dã thường có màu sắc – ánh sáng thiên về âm tính, le lói, ít ỏi, dễ mang cảm giác buồn tẻ, thâm trầm. Còn nhà vườn (biệt thự, nhà phố có sân vườn) kiểu Tây phương hiện đại lại thiên về dương tính nhiều hơn, có nơi làm nổi bật đến mức phô trương.
Cả hai cách làm này nếu xét toàn diện theo xu thế kiến trúc bền vững thì nên tùy trường hợp cụ thể mà điều chỉnh bởi sân vườn luôn mang tính hỗ trợ, nâng đỡ ngôi nhà chính, đồng thời vây bọc, che chở phần cư ngụ bên trong.
Gặp dạng nhà – vườn bố cục mềm mại theo lối truyền thống Việt Nam, Á Đông, với nhiều chất liệu tự nhiên, màu chủ đạo là nâu, vàng, xanh lá… thì chọn đèn theo lối trung hòa; chủ yếu ánh sáng vàng, giảm độ gay gắt, hắt qua chụp hoặc mảng gián tiếp, nhẹ nhàng.
Trong khi đó dạng nhà – vườn kiểu phương Tây hiện đại, thiên về mảng khối lớn, bất đối xứng, mạnh mẽ hoặc có khối hay màu tương phản trắng – đen rõ rệt thì cách bố trí đèn sân vườn cũng cần nhấn nhá khác lạ, ánh sáng phối kết đủ cả màu nóng – lạnh để tạo cá tính riêng.
Ngoài ra, tùy theo tính chất cây cối và mảng đặc rỗng của ngôi nhà mà ánh sáng sân vườn có thể pha trộn giữa hiện đại với truyền thống, có thể “vay mượn” ánh sáng của khối nhà bên trong hắt ra nhằm bổ sung cho sân vườn, tạo sự gắn kết trong ngoài tốt hơn.
Bài: KTS KHANG HẠNH Ảnh: VIỆT KHÔI
Tạp chí Kiến Trúc Nhà Đẹp – số tháng 9.2015
