“Mẹ ơi, hôm nay ở trường…”, “Khoan đã, con làm bài tập chưa?”; “Bố ơi, con thấy lớp học này…”, “Nghe bố đi, bố chỉ muốn tốt cho con thôi!”
Dù ngày nào cũng trò chuyện, nhiều phụ huynh vẫn bối rối khi cảm thấy giao tiếp với con cái rơi vào “ngõ cụt”. Qua nghiên cứu và hàng loạt ca tư vấn, người ta đã phát hiện ra rằng nguyên nhân thất bại trong giao tiếp thường bắt nguồn từ 5 lỗi sai ngầm mà nhiều cha mẹ không để ý.
Vội vàng đưa ra giải pháp, bỏ qua cảm xúc của con
Khi con khóc nói: "Con làm bài thủ công không tốt", phản ứng phổ biến của cha mẹ thường là: "Lần sau cố gắng hơn nhé"; hoặc khi con thi trượt, ngay lập tức phân tích: "Phải xem lại lỗi sai ở đâu". Cách giao tiếp chỉ tập trung vào việc giải quyết vấn đề này khiến trẻ cảm thấy: "Cảm xúc của mình không được quan tâm, mẹ chỉ chú trọng kết quả thôi".
Cách làm đúng là trước tiên hãy đồng cảm với cảm xúc của con. Một bà mẹ khi nghe con nói: "Làm nhóm mà mọi người không nghe con nói", đã đáp lại: "Con cố gắng nhưng bị bỏ qua, chắc con buồn lắm nhỉ?" – ngay lập tức, đứa trẻ đã thổ lộ nguyện vọng thực sự: "Con muốn làm thư ký nhóm". Nhà tâm lý học Adler từng nói: "Hãy kết nối cảm xúc trước, rồi mới giải quyết vấn đề sau".
Khi con khóc nói: "Con làm bài thủ công không tốt", phản ứng phổ biến của cha mẹ thường là: "Lần sau cố gắng hơn nhé"; hoặc khi con thi trượt, ngay lập tức phân tích: "Phải xem lại lỗi sai ở đâu". Dùng ngôn ngữ phủ định cắt đứt cuộc hội thoại
Những câu như: "Đơn giản vậy mà không làm được, con có não không?"; "Người ta làm được, sao con không làm được?" giống như bức tường ngăn cách trái tim trẻ. Một người cha nhận thấy mỗi khi ông nói: "Con xem anh hàng xóm kìa", con lập tức đóng cửa phòng hoặc im lặng không nói gì.
Cách đúng là thay ngôn ngữ phủ định bằng cách quan sát khách quan. Thay vì nói: "Con lúc nào cũng chậm chạp", hãy nói: "Hôm nay con mất 20 phút để thu dọn cặp, lâu hơn hôm qua 5 phút, có chuyện gì xảy ra không?" Cách nói này giúp trẻ cảm thấy được tôn trọng và sẵn lòng chia sẻ hơn.
Dùng uy quyền áp đặt, ngăn cản con biểu đạt
Những câu kiểu: "Mẹ là mẹ con, mẹ nói phải nghe!"; "Làm theo lời bố, đừng hỏi tại sao!" khiến trẻ từ chủ động chia sẻ chuyển thành bị động tuân lệnh. Với trẻ đang tuổi dậy thì, một bà mẹ nhận thấy khi bắt đầu bằng câu: "Chúng ta cùng bàn nhé", con gái mới dám mở lòng tâm sự về những rung động tuổi teen.
Cách đúng là bỏ vai “người dạy dỗ” mà trở thành “người lắng nghe”. Hãy hỏi con: "Con nghĩ nên xử lý thế nào?" hay "Nếu làm lại, con sẽ làm gì?" để trẻ cảm nhận rằng ý kiến của mình được trân trọng và có giá trị.
Những câu kiểu: "Mẹ là mẹ con, mẹ nói phải nghe!"; "Làm theo lời bố, đừng hỏi tại sao!" khiến trẻ từ chủ động chia sẻ chuyển thành bị động tuân lệnh. Những câu như: "Đơn giản vậy mà không làm được, con có não không?"; "Người ta làm được, sao con không làm được?" giống như bức tường ngăn cách trái tim trẻ. Một người cha nhận thấy mỗi khi ông nói: "Con xem anh hàng xóm kìa", con lập tức đóng cửa phòng hoặc im lặng không nói gì.
Cách đúng là thay ngôn ngữ phủ định bằng cách quan sát khách quan. Thay vì nói: "Con lúc nào cũng chậm chạp", hãy nói: "Hôm nay con mất 20 phút để thu dọn cặp, lâu hơn hôm qua 5 phút, có chuyện gì xảy ra không?" Cách nói này giúp trẻ cảm thấy được tôn trọng và sẵn lòng chia sẻ hơn.
Suy diễn quá mức, gán nhãn cho con
Có lúc con lấy đồ ăn vặt mà bị mắng: "Sao con vô lễ thế?"; hay khi lười làm bài bị quy kết: "Con đúng là đồ lười nhác". Cách giao tiếp gán nhãn này khiến trẻ nghĩ rằng: "Mẹ đã xem mình như người xấu rồi, sửa cũng chẳng ích gì". Cách đúng là phê bình hành vi, không phê bình con người. Khi con làm mất đồ, thay vì nói: "Con lúc nào cũng cẩu thả", hãy nói: "Lần này mất hộp bút rồi, chúng ta cùng nghĩ cách giữ đồ cho cẩn thận nhé".
Như Jane Nelsen đã nhấn mạnh trong cuốn "Kỷ luật tích cực": “Chỉ trích hành vi thay vì nhân cách mới giữ được giá trị bản thân của trẻ”.
Chọn thời điểm giao tiếp không phù hợp
Con vừa chơi game xong còn phấn khích, cha mẹ vội vàng bắt chuyện học hành; hay khi con đang bực tức trong phòng, mở cửa ra nhắc nhở: "Thôi giận rồi, ra ăn cơm đi". Giao tiếp khi cảm xúc chưa ổn định hay thiếu tập trung chỉ khiến trẻ phản kháng hơn.
Cách đúng là chọn “khung giờ vàng” để trò chuyện. Ví dụ như 10 phút trước khi đi ngủ, hỏi nhẹ nhàng: "Hôm nay con có chuyện gì vui không?", hoặc nói chuyện tự nhiên khi cùng làm việc nhà. Một người cha từng chia sẻ, việc cùng con xếp Lego mỗi tối đã giúp cậu bé vốn ít nói chủ động chia sẻ chuyện trường lớp hơn.
Bản chất của giao tiếp với con không phải là sự truyền đạt một chiều “bố mẹ nói – con nghe”, mà là dòng chảy hai chiều “con hiểu – bố mẹ thấu”. Các chuyên gia giáo dục khuyên rằng: Khi buông bỏ “nỗi lo giáo dục”, ngừng chăm chăm “sửa sai” và tập trung lắng nghe cảm xúc, nhu cầu, mong muốn ẩn sau lời nói của con, những cuộc trò chuyện tưởng như “bất đồng ngôn ngữ” trước đây sẽ trở thành chìa khóa mở cửa trái tim trẻ.
Cuối cùng, kỹ năng giao tiếp hiệu quả không phải nằm ở những kỹ thuật phức tạp, mà chính ở việc để con cảm nhận được rằng: “Dù con nói gì, bố mẹ luôn lắng nghe nghiêm túc và đứng về phía con”. Đó mới chính là bí quyết vàng của giao tiếp gia đình.
