Phần mộ được coi là “nhà” của người đã khuất nên thường được con cháu sửa sang sạch, đẹp để đón Tết Nguyên đán bằng lễ tạ mộ - có ý nghĩa thể hiện lòng hiếu thảo và mời gia tiên “về” đón Tết. Lễ tạ mộ trước Tết Nguyên đán là nét đẹp văn hoá của người Việt, là cách để con cháu "giao lưu" với tổ tiên, để gia tiền phù hộ cho con cháu làm ăn có tài lộc.
Tạ mộ tổ tiên thế nào cho đúng?
Tạ mộ không chỉ tạ “các cụ” nhà mình, mà nên hiểu đủ là tạ ơn phật thánh, quan thần linh bản địa, chư vị tôn thần… đã cho các cụ nương nhờ mảnh đất đó. Nhờ vậy các cụ mới dễ dàng "đi về" mà phù hộ cho con cháu làm ăn có tài lộc.
Tạ mộ là thể hiện lòng hiếu, là một nghi thức để giáo dục cho đời sau về lòng hiếu thảo, tri ân các bậc tiền nhân chứ không phải là để trưng diện khoe mẽ với trần thế. Tuỳ theo phong tục từng nơi mà tạ mộ diễn ra mang tính chất gia đình nhỏ, hoặc đi theo dòng họ. Những người quanh năm đi làm ăn xa thường trở về cố hương vào dịp Tết để tạ mộ, sum họp với gia đình.
Các dòng họ tạ mộ theo dòng tộc thường quy định một ngày Chạp họ, để thân tộc cùng gặp mặt cuối năm tại nhà thờ họ để cúng lễ, dọn dẹp, trang hoàng đón Tết. Thời gian thường vào ngày nghỉ để mọi người có mặt đông đủ hơn.
Thời gian tạ mộ thường là từ sau lễ Táo quân chầu Trời, kéo dài tới 30 tháng Chạp âm lịch, để kết hợp mời ông bà về ăn Tết vào trưa 30 Tết.
Công việc trong lễ tạ mộ là dọn dẹp sạch sẽ cho phong quang, thoáng đãng mộ phần của người đã mất. Là mộ đất có thể đắp lại nấm cho đầy đặn, rẫy hết cỏ dại, cây hoang mọc trùm lên mộ, cũng là cách giảm bớt rắn, chuột đào hang, làm tổ. Các cụ già thì lo việc cúng khấn tổ tiên nơi phần mộ.
Ai đi tảo mộ là tốt nhất?
Thành viên mới của gia đình – nàng dâu
Điều đáng tiếc cho những người lớn tuổi trong dòng họ là do họ mất sớm nên không thể chứng kiến con cháu mình lập gia đình. Người lớn tuổi nói chung rất quan tâm đến việc cưới xin của con cháu, nếu thế hệ trẻ đưa vợ về bày tỏ lòng kính trọng với tổ tiên thì người lớn tuổi nhất định sẽ rất an tâm nơi thiên đường.
Tổ tiên ai cũng mong con cháu được sống hạnh phúc, hôn nhân hạnh phúc, đông con thêm cháu. Khi có thêm thành viên mới, ông bà tổ tiên ở trên trời cao cũng sẽ chúc phúc cho đôi vợ chồng mới, đồng thời cũng sẽ phù hộ cho đôi vợ chồng mới được sống lâu, sinh quý tử sớm. Vì vậy, con cháu trong gia đình khi mới lập gia đình phải đưa về cúng tổ tiên, không nên xem nhẹ khi cúng gia tiên trong ngày Tết thanh minh.
Chúng ta biết rằng người phụ nữ kết hôn với nhà người đàn ông và trước khi trở thành con dâu của gia đình người đàn ông, trong đám cưới phải có người bên nhà gái tỏ lòng thành kính, giao cô dâu cho nhà trai rồi chú rể mới đón về nhà lễ bái tổ tiên.
Con cháu hiếu thảo
Còn có một loại người nữa là những người con hiếu thảo, những đứa cháu trai ngoan ngoãn. Từ xa xưa, người ta đã coi trọng việc tu đức, người có đức cao vọng trọng, trong muôn vàn đức tính đó thì chữ hiếu đứng đầu trong bảng xếp hạng, được người xưa gọi là “trăm nết thiện chữ Hiếu đứng đầu “. Vì vậy, lòng hiếu thảo của một người là yêu cầu cơ bản nhất.
Nếu một người rất hiếu thảo, người đó sẽ được người lớn tuổi yêu quý, dù người đó không tốt và không thể mang lại vinh quang cho gia đình. Thực ra, trong lòng người lớn tuổi, danh vọng, tài lộc không quan trọng bằng sức khỏe và sự an nguy của con cháu, nếu biết hiếu kính với người lớn tuổi thì người này sẽ không tệ.
Nếu con cháu rất hiếu thảo thì gia đình sẽ rất hòa thuận, vui vẻ. Đối với một gia đình, không gì quan trọng hơn là sự hòa thuận. Vì nếu một gia đình không hòa thuận, thường xuyên xảy ra cãi vã thì các thành viên trong gia đình sống trong đó sẽ rất khổ, có thể dẫn đến tan vỡ gia đình.
Còn với con cháu hiếu thảo thì gia đình thường vui vẻ, dù có mâu thuẫn gì cũng nhanh chóng giải quyết. Vì vậy, tổ tiên mong con cháu trong gia đình được hiếu thảo, để gia đình làm ăn phát đạt, thịnh vượng.
Người có sự nghiệp và thành công trong học tập
Nếu một người thành đạt, có tiền tài, địa vị thì thường họ sẽ về quê sửa sang lại nhà cửa tổ tiên, nếu còn khả năng thì cũng có thể đóng góp cho quê hương.
Khi đi tảo mộ, tổ tiên sẽ rất hạnh phúc khi biết con cháu mình thành đạt như vậy. Vì vậy, những người đã thành đạt về cúng bái tổ tiên, họ đã mang đến cho tổ tiên một tin vui như thế, để họ tự hào về mình. Đồng thời, cũng bày tỏ lòng cảm ơn tổ tiên đã phù hộ cho họ có được thành tích này.
Bên cạnh những người thành công trong sự nghiệp, cũng cần nhắc đến những người thành đạt về mặt học vấn. Trong thời cổ đại, cách duy nhất để thăng tiến là được nhận vào các kỳ thi của triều đình. Vì vậy, từ xa xưa đã có câu nói rằng: Học hành xuất sắc dẫn đến sự nghiệp quan chức, mười năm vất vả trong kỳ thi triều đình, cả nhà đều vui, dân địa phương sẽ tự hào vì thắng cuộc trong kết quả thi của triều đình.
Thời hiện đại cũng vậy, nếu có con cái ở nhà, cha mẹ sẽ dạy chúng chăm chỉ học hành và sau này sẽ trúng tuyển vào các trường đại học danh tiếng. Vì vậy, cả cổ đại và hiện đại, đều rất coi trọng việc chăm đọc sách. Khi thờ cúng tổ tiên, ông bà tổ tiên sẽ rất vui mừng khi biết con cháu học hành đỗ đạt.
Ai không nên đi tạ mộ?
Ai muốn đi tạ mộ trước hết hay chú ý tới tình trạng sức khỏe của mình.
- Những phụ nữ có thai, người ốm yếu, đau bệnh… không nên ra mộ.
- Phụ nữ đang kỳ “đèn đỏ” cũng không nên tới mộ phần, nghĩa trang.
- Trẻ dưới 10 tuổi cũng không nên cho đi theo ra nghĩa trang.
Việc kiêng kỵ này không phải mê tin mà hoàn toàn khoa học. Lý do là những đối tượng này dễ bị nhiễm âm khí, phong hàn, hoặc một số bệnh thời khí… rồi tưởng bị ma tà quỷ quái và trở thành “mồi” cho các chiêu trò mê tín.
Các nhà tâm linh cho rằng, điều quan trọng trong việc tạ mộ là thể hiện lòng quý kính, tưởng nhớ người đã khuất và nguyện làm những điều thiện lành, hồi hướng công đức cho họ.
