Minh, 43 tuổi, ở Hà Nội, đã uống thuốc chữa trầm cảm và rối loạn lo âu ba năm nay. Gần đây, anh cảm thấy loại thuốc này khiến bản thân trở nên khô lạnh, không vui, không buồn. Lo sợ sẽ bị mất cảm xúc, thành người vô cảm, Minh tự ý bỏ thuốc.
Vài ngày sau, người đàn ông chóng mặt, buồn nôn liên tục, cảm giác như bị "điện giật" trong não kèm theo cáu kỉnh, cơ thể lúc nóng, lúc lạnh. Đến ngày thứ 7, anh giật mình tỉnh dậy giữa đêm, tim đập thình thịch, cơ thể đẫm mồ hôi, hoảng loạn. Hai tuần sau, bệnh nhân có ý định tự hại, may mắn được người thân phát hiện, chuyển đến viện điều trị tâm thần.
"Những suy nghĩ tiêu cực liên tục bủa vây khiến đầu óc tôi mất kiểm soát, muốn làm đau bản thân để giải thoát", Minh nói.
Bác sĩ Trần Thị Hồng Thu, Bệnh viện Tâm thần ban ngày Mai Hương, chẩn đoán người bệnh mắc hội chứng ngưng thuốc trầm cảm do dừng thuốc đột ngột. Bác sĩ chỉ định anh quay lại dùng liều thấp hơn và giảm từ từ trong vòng 6 tháng để cơ thể kịp thích nghi.
Minh không phải trường hợp cá biệt gặp nguy sau khi tự ý ngừng thuốc. Người đàn ông 33 tuổi phát hiện mắc viêm gan B cách đây một năm, điều trị thuốc kháng virus được 9 tháng nhưng thấy bệnh không tiến triển nhiều. Anh tự ý dừng thuốc, chuyển sang loại thuốc nam không rõ nguồn gốc mua trên mạng do người quen giới thiệu, sử dụng trong ba tháng.
Hai tuần trước khi nhập Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, anh ngày càng mệt mỏi, ăn ngủ kém, vàng da, tiểu ít, nước tiểu sẫm màu. Xét nghiệm cho thấy tế bào gan bị hủy hoại rất nặng, men gan tăng gấp 35 lần chỉ số bình thường, ứ mật nặng (sắc tố mật tăng gấp 11 lần). Chức năng gan suy giảm nghiêm trọng kèm rối loạn đông máu, tiểu cầu thấp. Các bác sĩ chẩn đoán bệnh nhân suy gan cấp.
Bác sĩ Trần Minh Quân, Phó trưởng Khoa Viêm gan, cho biết: "Bệnh nhân mới dùng thuốc kháng virus 9 tháng, chưa đủ để ức chế được virus viêm gan B, việc tự ý ngưng thuốc tới ba tháng liên tục là rất nguy hiểm". Virus viêm gan B có thể bùng phát nhanh chóng và gây tổn thương gan trên diện rộng, người bệnh tử vong vì suy gan cấp nếu không được điều trị kịp thời.
Nhân viên y tế tại nhà thuốc phát thuốc cho bệnh nhân. Ảnh: Quỳnh Trần
Dù Việt Nam chưa có thống kê cụ thể về tỷ lệ bệnh nhân gặp biến chứng do tự ý bỏ thuốc, song các bệnh viện thường xuyên tiếp nhận những trường hợp nguy kịch như trên. Một số lý do thường thấy bao gồm: rào cản kinh tế, sợ hãi bệnh viện, thiếu hiểu biết về bệnh tình, vấn đề tâm lý và tinh thần (thường gặp ở bệnh nhân mắc bệnh tâm thần) hay trách nhiệm gia đình chưa sắp xếp được.
Nhiều người không đủ khả năng chi trả viện phí, sợ làm gánh nặng cho gia đình, nổi bật trong số này là bệnh ung thư do thời gian điều trị lâu, tốn kém, ít cơ hội sống nếu phát hiện muộn.
Tiến sĩ, bác sĩ Phạm Đăng Hải, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, cho biết hầu hết bệnh mạn tính được bác sĩ kê đơn dùng thuốc một tuần đến một tháng, tái khám sau khi hết thuốc để điều chỉnh liều lượng. Tuy nhiên, một số người thấy các triệu chứng thuyên giảm đã tự ý dừng mà không biết điều này rất nguy hiểm.
Một trong các mặt bệnh hay gặp là hôn mê do tăng áp lực thẩm, do không kiểm soát được đường huyết. Đa phần người bệnh đều được chẩn đoán đái tháo đường trước đó và bác sĩ tư vấn điều trị thuốc hạ đường huyết, tái khám định kỳ. Tuy nhiên, sau một thời gian khi đường huyết được kiểm soát tốt, người bệnh có xu hướng kém tuân thủ điều trị. Một số người tự mua thuốc về uống mà không có sự điều chỉnh, thậm chí ngừng thuốc dẫn đến đường huyết không được kiểm soát, phải nhập viện.
Một số bệnh nhân còn uống thuốc nam không rõ nguồn gốc được pha trộn với các thuốc Tây y cấm sử dụng (như phenformin), dẫn tới suy gan, suy thận, nhiễm acid máu nghiêm trọng, phải điều trị hồi sức tích cực, lọc máu hỗ trợ nhiều lần, có trường hợp tử vong.
Các bệnh lý tim mạch (tăng huyết áp, bệnh lý mạch vành, rối loạn nhịp tim...), chuyển hóa (đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, gút..) đều là các bệnh lý mạn tính, cần được theo dõi điều trị thường xuyên. Việc không tuân thủ điều trị, thậm chí dừng thuốc có thể gây biến cố nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim, suy tim, phù phổi cấp, đột quỵ não, hôn mê, viêm tụy cấp do tăng triglycerid máu (một loại mỡ - lipid trong máu), suy thận do gút.
Tương tự, bác sĩ Phạm Văn Phúc, Phó trưởng khoa Hồi sức tích cực, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, nhận định bệnh nhân tự bỏ thuốc khi chưa điều trị dứt điểm có thể trả giá bằng mạng sống. Đơn cử, bệnh viêm phổi có thể biến chứng thành suy hô hấp, viêm ruột thừa vỡ gây nhiễm trùng huyết; các bệnh nội khoa như tăng huyết áp, suy tim có thể dẫn đến đột quỵ, nhồi máu cơ tim, hoặc tử vong.
Bệnh nhân phải nhập viện trở lại trong tình trạng khó cứu chữa hơn lần đầu. Đặc biệt ở những ca nặng hoặc có yếu tố tâm thần như trầm cảm nặng, ảo giác, ý định tự tử, việc ra viện khi chưa ổn định có thể dẫn đến nguy cơ tử vong cao.
Bỏ thuốc giữa chừng còn gây nhờn, kháng thuốc, hoặc khiến phác đồ sau đó phải mạnh và độc hơn. Chưa kể, mất niềm tin giữa bệnh nhân và bác sĩ sẽ khiến người bệnh không hợp tác điều trị ở những lần tiếp theo.
Da người bệnh vàng như nghệ sau khi tự ý bỏ thuốc. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Các chuyên gia khuyến cáo người bệnh cần đọc kỹ đơn thuốc của mình, tuân thủ chặt chẽ lời dặn bác sĩ, sắp xếp thời gian tái khám đúng theo lịch hẹn. Trong trường hợp bất khả kháng, bệnh nhân có thể tham vấn bác sĩ qua điện thoại về việc trì hoãn tái khám một vài ngày và điều chỉnh thuốc trong thời gian đó. Không uống thuốc từ nhiều nguồn, không tự ý bỏ thuốc, dùng thuốc nam.
Bác sĩ cũng có thể khám, xét nghiệm và phát hiện các tác dụng phụ của thuốc đang dùng (nếu có), đưa ra biện pháp xử trí kịp thời như đổi thuốc khác, giảm liều, cho bệnh nhân nhập viện...
Thúy Quỳnh
