Bệnh nhân làm nghề thợ cơ khí, hút thuốc lá lâu năm và tăng huyết áp nhưng không duy trì uống thuốc kiểm soát. Vào đêm xảy ra đột quỵ, ông xuất hiện yếu tay chân. Gia đình thấy triệu chứng nhẹ, nghĩ "không nghiêm trọng" nên chờ đến sáng mới đưa đi khám. Tuy nhiên, khoảng rạng sáng, tình trạng bệnh nhân diễn tiến nặng hơn: liệt tứ chi, ý thức lơ mơ. Lúc đó, người nhà mới hốt hoảng đưa ông đến bệnh viện.
Bác sĩ Bệnh viện Quân y 175 kết luận bệnh nhân bị đột quỵ nhồi máu não vùng bao trong, liệt hoàn toàn chân tay. Do không nằm trong khung giờ vàng, ê kíp chỉ có thể điều trị tích cực để phòng tái phát và giảm tổn thương não.
Sau gần một tuần điều trị, ông xuất viện trong tình trạng liệt nửa người, mất khả năng tự chăm sóc, phụ thuộc hoàn toàn vào người khác dù trước đó là lao động chính của gia đình. Cả người bệnh và gia đình phải tiếp tục đối mặt với chi phí phục hồi chức năng và trị liệu điều biến thần kinh để có thể tự di chuyển với gậy.
Không may mắn như trường hợp trên, người đàn ông 62 tuổi sống cách viện chỉ vài trăm mét đã qua đời sau ba tuần điều trị. Ông được đưa vào cấp cứu khi tổn thương tại thân não và tiểu não đã nghiêm trọng, động mạch thân nền tắc hoàn toàn. Dù bác sĩ can thiệp, lấy ra cục máu đông - nguyên nhân trực tiếp gây bệnh, người này vẫn không qua khỏi do biến chứng não và các bệnh lý nền đi kèm.
Trước khi đột quỵ, bệnh nhân có tiền sử tiểu đường và mỡ máu cao. Ba ngày trước đó, ông xuất hiện các triệu chứng sốt nhẹ, chóng mặt và đi lại loạng choạng. Gia đình, chủ quan nghĩ đây không phải là dấu hiệu đột quỵ, chỉ thuê người đến truyền dịch và dùng "thuốc bổ". Dù có cải thiện ban đầu, tình trạng người bệnh diễn tiến nặng, rơi vào hôn mê trước khi được đưa đến bệnh viện.
Bệnh nhân điều trị tại Khoa Nội thần kinh, Bệnh viện Quân y 175. Ảnh: Lê Phương
Theo trung tá, ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa - Chủ nhiệm Khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện Quân y 175, trong điều trị đột quỵ, mỗi giây qua đi, hàng triệu tế bào não chết dần. Điều này đồng nghĩa khả năng phục hồi giảm dần và nguy cơ tàn phế hoặc tử vong tăng lên. Với đột quỵ, việc đến bệnh viện đủ khả năng cấp cứu sớm là yếu tố quyết định. Tuy nhiên, thực tế tại bệnh viện ghi nhận nhiều trường hợp dù nhà gần vẫn đến trễ, bỏ lỡ cơ hội cứu chữa.
Bác sĩ Nguyễn Xuân Diệu, Khoa Nội Thần kinh, cho biết trong một số trường hợp, dù gia đình đã nhận thức được triệu chứng đột quỵ nhưng chủ quan khi thấy các biểu hiện ban đầu còn nhẹ. Sai lầm này khiến bệnh nhân mất cơ hội sử dụng thuốc tiêu sợi huyết, điều trị hiệu quả trong giờ vàng. Ví dụ, trường hợp người thợ cơ khí nói trên phải chịu tàn phế, giảm khả năng hoạt động, đồng thời tạo thêm gánh nặng lớn về kinh tế, tâm lý cho gia đình.
Ngược lại, có nhiều người không nhận biết được triệu chứng đột quỵ. Điển hình là trường hợp nam, 38 tuổi, đột ngột khó nói chuyện. Anh nghĩ mình chỉ bị say nắng nên nghỉ ngơi, đến khi tay phải yếu dần, đồng nghiệp mới đưa anh vào cơ sở y tế gần đó. Do không phải nơi chuyên điều trị đột quỵ, anh mất thêm thời gian chuyển viện và chỉ đến Bệnh viện Quân y 175 sau 7 giờ kể từ khi phát bệnh. Mặc dù giữ được tính mạng, anh đối diện nguy cơ không thể tiếp tục sự nghiệp hoặc sinh hoạt như bình thường.
Một yếu tố khác thường cản trở việc cấp cứu kịp thời là đột quỵ xảy ra vào ban đêm. Khi được phát hiện vào sáng hôm sau, người bệnh đã qua mất thời gian điều trị tốt nhất. Bên cạnh đó, không ít ca tiếp cận điều trị muộn xuất phát từ việc lựa chọn sai nơi cấp cứu, dẫn đến mất thời gian làm thủ tục chuyển viện.
Các bác sĩ cho rằng nhận thức về bệnh đột quỵ của người dân đang cải thiện hơn, tỷ lệ người bệnh vào trong khung giờ vàng đã tăng lên. Tuy nhiên điều đáng lo ngại là số ca đột quỵ vẫn tăng nhanh mỗi năm. Cụ thể, trong năm 2024, các số liệu thống kê ghi nhận khoảng 20-24% các ca đột quỵ tử vong hoặc tàn phế nặng. Đây cũng là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong và tàn phế hiện nay của Việt Nam.
Theo bác sĩ Nghĩa, hiện hầu hết tuyên truyền sức khỏe đều hướng đến khuyến cáo nhận diện đột quỵ theo khẩu hiệu mới là "BE-FAST" thay vì FAST như trước kia. Trong đó, hai nhóm triệu chứng mới được thêm vào là B (balance) - các biểu hiện về chóng mặt, mất thăng bằng, phối hợp động tác kém và E (eye) - các biểu hiện như nhìn đôi, mất thị lực đột ngột.
F là Face - mặt, yêu cầu người bệnh cười hoặc nhăn mặt, nếu một bên mặt bị xệ hoặc không thể cử động bình thường có thể là dấu hiệu của đột quỵ. A là Arms - tay, yêu cầu người bệnh nâng cả hai tay lên, cảnh giác nếu một tay yếu hoặc rơi xuống, không thể giữ vững.
S là Speech - lời nói, người bệnh lặp lại một câu đơn giản, nếu nói không rõ hoặc không thể nói được có thể là dấu hiệu của đột quỵ. T là Time - thời gian, khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào ở trên, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức, đưa người bệnh đến cơ sở điều trị đột quỵ gần nhất.
Đột quỵ diễn biến có thể đột ngột hoặc từ từ bởi các biểu hiện thường gặp như trên. Để có thể nhận diện chính xác và tránh những sai lầm đáng tiếc, nên đến các bệnh viện chuyên sâu. "Thời gian là yếu tố quyết định, tuyệt đối không trì hoãn hay sơ cứu tại chỗ làm mất đi cơ hội", bác sĩ Nghĩa nhấn mạnh.
Trước đây, đột quỵ chủ yếu gặp ở bệnh nhân trên 65 tuổi, gần đây phổ biến từ lứa tuổi khoảng 40. Có những trường hợp bệnh nhân chỉ ngoài 20 tuổi. Nguyên nhân khiến đột quỵ gia tăng ở người trẻ tuổi là do lối sống thiếu lành mạnh, áp lực công việc, môi trường sống hiện đại. Tăng huyết áp, tiểu đường, hút thuốc lá là những yếu tố nguy cơ hàng đầu. Lối sống lười vận động, ăn nhiều dầu mỡ, căng thẳng từ cuộc sống đã thúc đẩy nguy cơ mắc đột quỵ ở người trẻ. Không ít người đột quỵ vì không biết bản thân bị tăng huyết áp, đái tháo đường, mỡ máu cao... hoặc chủ quan không kiểm soát những bệnh này.
Lê Phương
