"Ban đầu chỉ chạy xe sau giờ làm bảo vệ để kiếm thêm. Nhưng áp lực trả nợ mua nhà buộc tôi nghỉ việc cũ, lao vào nghề này toàn thời gian", Nam, sống ở TP HCM, kể. Những dịp lễ Tết, anh còn kéo dài thời gian làm việc lên 18 tiếng để "ăn" hết lượng đơn hàng tăng vọt.
Lịch trình dày đặc khiến anh thường xuyên bỏ bữa, ăn vội chiếc bánh mì hay hộp cơm nguội lạnh. Giấc ngủ của anh hiếm khi kéo dài quá 4 tiếng, đôi khi chỉ kịp chợp mắt ngay trên chiếc xe máy giữa các cuốc giao. Bạn bè khuyên nhủ, anh chỉ cười và đáp: "Còn sức là còn chạy, tiền bạc quan trọng hơn".
Từ giữa năm 2024, những cơn đau lưng dữ dội và cảm giác tê bì chân tay hành hạ người đàn ông sau mỗi ngày dài mệt mỏi. Trong một lần giao hàng dưới trời mưa, anh bất ngờ ngã xe vì chóng mặt và kiệt sức. Tại Bệnh viện ĐH Y dược TP HCM, các bác sĩ chẩn đoán anh bị thoát vị đĩa đệm, thiếu máu do dinh dưỡng kém và suy nhược cơ thể.
Shipper đứng xếp hàng chờ giao đồ trước bệnh viện dã chiến số 6, thời điểm dịch Covid-19. Ảnh: Thành Nguyễn
Lan, 40 tuổi, ở Hà Nội, một mẹ đơn thân với hai con nhỏ, cũng "trả giá đắt" cho công việc chạy xe ôm công nghệ. Bốn năm trong nghề, cô gắn mình với lịch trình khắc nghiệt từ 5 giờ sáng đến 10 giờ tối, có khi kéo dài đến nửa đêm. Để duy trì tỉnh táo, cô nạp 2-3 cốc cà phê mỗi ngày, thỉnh thoảng dùng nước tăng lực. Bữa ăn của người phụ nữ thường chỉ là một ổ bánh mì hay gói xôi mua vội, nhiều hôm bỏ cả bữa trưa để tiết kiệm thời gian.
Đầu năm 2025, trong một chuyến xe chở khách, Lan đột nhiên cảm thấy khó thở, tim đập nhanh dữ dội và phải vội vã dừng xe bên đường. Sau khi đi khám, cô được chẩn đoán mắc bệnh viêm loét dạ dày, rối loạn nhịp tim do lạm dụng cà phê và nước tăng lực, cùng với thoái hóa đốt sống cổ do ngồi lái xe quá lâu. Bác sĩ cảnh báo nếu không thay đổi lối sống, tình trạng sức khỏe của người phụ nữ có thể nghiêm trọng hơn.
Những tài xế như Nam và Lan là một phần không thể thiếu của nền kinh tế, kết nối khách hàng với các dịch vụ thông qua những ứng dụng công nghệ. Tuy nhiên, tình trạng làm việc nhiều giờ liền dưới thời tiết khắc nghiệt và trong môi trường ô nhiễm, khiến nhóm này phải đối mặt với vô số nguy cơ sức khỏe mà chưa được quan tâm đúng mức.
Một khảo sát năm 2021 thực hiện tại Hà Nội trên 549 tài xế xe ôm, công bố trên Tạp chí Giao thông và Sức khỏe, cho thấy 22,6% người tham gia bị mệt mỏi mãn tính và 22% bị đau lưng dưới. Các yếu tố nguy cơ như thừa cân, uống rượu và thời gian làm việc quá dài liên quan trực tiếp các vấn đề sức khỏe này. Trong khi đó, nghiên cứu công bố trên tạp chí Environmental Research năm 2020, tài xế ở các thành phố có ô nhiễm không khí nặng như Bangkok có nguy cơ suy giảm chức năng phổi và phát triển bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) cao hơn đáng kể so với dân số chung.
Báo cáo của tổ chức Rest of World năm 2024 cũng cho thấy điều kiện làm việc của tài xế công nghệ tại nhiều quốc gia đang phát triển đặc biệt khắc nghiệt. Khoảng 30% người được phỏng vấn không có thời gian nghỉ ngơi, hơn 50% bị từ chối sử dụng các tiện ích công cộng như nhà vệ sinh hay khu vực nghỉ ngơi tại các trung tâm thương mại, nhà hàng.
"Phần lớn tài xế làm việc trong tình trạng thiếu ngủ mãn tính và sức khỏe suy giảm. Nhiều người làm việc đến 17 tiếng mỗi ngày, dùng thuốc giảm đau thường xuyên để duy trì khả năng làm việc", Tobias Kuttler, nhà nghiên cứu tại Viện Internet Oxford, chia sẻ.
Cùng quan điểm, bác sĩ CK1 Võ Văn Long từ Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM - Cơ sở 3, nhận định việc làm việc dưới nắng nóng, mưa lạnh, khói bụi và áp lực thời gian khiến các tài xế phải đối mặt với nhiều nguy cơ bệnh tật. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) từng cảnh báo vào năm 2023 rằng làm việc trên 55 giờ mỗi tuần làm tăng 35% nguy cơ đột quỵ và 17% nguy cơ mắc bệnh tim. "Thiếu ngủ kéo dài không chỉ gây mệt mỏi, giảm phản xạ, mà còn dẫn đến tai nạn giao thông và các bệnh mạn tính như tăng huyết áp, béo phì, tiểu đường và trầm cảm", bác sĩ Long giải thích.
Làm việc dưới trời nắng gắt có thể gây stress nhiệt, một mối đe dọa nghiêm trọng. Theo hướng dẫn của CDC Mỹ, khi thân nhiệt vượt quá 40 độ C, cơ thể sẽ mất khả năng tự điều hòa, dẫn đến say nắng, kiệt sức, thậm chí tử vong. Ngoài ra, việc tiếp xúc với khói bụi đô thị cũng là một nguy cơ lớn. Một báo cáo năm 2021 của Viện Sức khỏe nghề nghiệp và Môi trường cho thấy nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Hà Nội và TP.HCM đã vượt chuẩn của WHO từ 3 đến 5 lần, làm tăng nguy cơ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hen suyễn và các vấn đề về tim mạch.
Bên cạnh đó, thói quen ăn uống thất thường và lạm dụng thực phẩm chế biến sẵn khiến các bệnh về tiêu hóa và gan nhiễm mỡ ngày càng gia tăng ở nhóm tài xế công nghệ. Áp lực từ việc giao hàng đúng giờ, tình trạng kẹt xe và những đánh giá tiêu cực từ khách hàng cũng gây ra căng thẳng tâm lý, dẫn đến kiệt sức và trầm cảm.
Tài xế công nghệ đón khách, giao hàng trên đường Lý Tự Trọng, TP HCM, năm 2023. Ảnh: Thanh Tùng
Để bảo vệ sức khỏe, bác sĩ Long khuyến nghị tài xế công nghệ nên ngủ đủ 6-8 giờ mỗi ngày, tránh ca đêm liên tục quá ba ngày và có nghỉ ngơi thích hợp giữa các ca làm việc. Khi làm việc dưới nắng, nên mặc áo dài tay sáng màu, đội nón rộng vành, sử dụng kem chống nắng có chỉ số SPF tối thiểu 30 và uống 250-300ml nước mỗi 30-45 phút.
"Tránh lạm dụng cà phê và nước tăng lực vì chúng có thể gây mất nước và rối loạn nhịp tim", bác sĩ Long nhấn mạnh. Ông cũng khuyên tài xế nên mang theo thực phẩm lành mạnh như trái cây, sữa chua, uống đủ 2-2,5 lít nước mỗi ngày và cố gắng ăn đúng giờ.
Nam hiện giảm thời gian làm việc xuống còn 8-10 giờ mỗi ngày, bổ sung dinh dưỡng và tập vật lý trị liệu theo chỉ dẫn của bác sĩ. Mặc dù thu nhập giảm khiến anh không khỏi lo lắng, nhưng anh hiểu rằng sức khỏe mới là tài sản quý giá nhất.
"Nhiều đồng nghiệp vẫn chạy kiệt sức vì áp lực tài chính. Nhưng tôi đã nhìn thấy hậu quả và không muốn phải trả giá đắt hơn nữa", Nam tâm sự. "Tiền có thể kiếm lại, nhưng sức khỏe mất đi khó lòng phục hồi".
Trong khi đó, Lan đã điều chỉnh lịch làm việc, cố gắng nghỉ ngơi nhiều hơn và tập yoga nhẹ nhàng để phục hồi. Cô chia sẻ: "Tôi vẫn phải chạy xe để nuôi con, nhưng giờ biết cách cân bằng hơn. Mất sức khỏe thì không thể kiếm được đồng nào".
Mỹ Ý
