Bệnh nhân tiền căn đái tháo đường và gout nhiều năm, ít tái khám, thường dùng lại đơn thuốc cũ và chỉ thỉnh thoảng mới đến bệnh viện lấy thuốc. Gần đây các khớp tay chân sưng đau, đi lại khó khăn nên uống thêm thuốc giảm đau do người quen đưa. Ba ngày sau, ông nhập cấp cứu tại Bệnh viện Bình Dân trong tình trạng mệt lả, tiểu ít, phù toàn thân.
BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy, Trưởng Khoa Nội thận - Lọc máu, cho biết xét nghiệm ghi nhận chức năng thận giảm nhanh, creatinine và ure tăng gấp nhiều lần mức bình thường. Bệnh nhân được chẩn đoán tổn thương thận cấp do thuốc giảm đau nhóm NSAID. Sở dĩ thận người bệnh dễ tổn thương hơn khi dùng thuốc không kiểm soát là do bệnh nền đái tháo đường và gout khiến thận vốn nhạy cảm hơn. Tuy nhiên nhờ phát hiện sớm và điều trị kịp thời, chức năng thận của ông cải thiện và gần như hồi phục bình thường.
Theo bác sĩ Thùy, đây là trường hợp may mắn vì mới ở giai đoạn tổn thương thận cấp nên có thể hồi phục. Nhiều trường hợp khác lạm dụng thuốc giảm đau lâu ngày đã chuyển sang bệnh thận mạn, không thể hồi phục và phải lọc máu định kỳ. Bác sĩ dẫn chứng trường hợp nam bệnh nhân sinh năm 1970 bị đau răng nhưng không điều trị dứt điểm, uống thuốc giảm đau mỗi tháng vài đợt suốt hai năm, nhập viện khi đã ở giai đoạn cuối của suy thận mạn tính. Vài năm gần đây, số ca suy thận liên quan thuốc giảm đau tại bệnh viện tăng rõ rệt.
"Hầu như ngày nào phòng khám cũng tiếp nhận ca suy thận cấp hoặc mạn liên quan thuốc giảm đau", bác sĩ nói.
Bệnh nhân điều trị tại Khoa Nội thận - Lọc máu, Bệnh viện Bình Dân. Ảnh: Lê Phương
Thuốc giảm đau, đặc biệt là nhóm kháng viêm không steroid (NSAIDs), tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng cho thận. Cơ chế gây hại thường là giảm lưu lượng máu đến cầu thận dẫn đến suy thận cấp, viêm ống thận hoặc hoại tử nhú thận, nhất là ở bệnh nhân đái tháo đường. Thậm chí, hội chứng thận hư có thể xuất hiện chỉ sau vài ngày dùng thuốc. Việc lạm dụng kéo dài sẽ khiến bệnh thận mạn tính tiến triển âm thầm và gây ra những tổn thương không thể hồi phục.
Mối nguy hại không chỉ giới hạn ở NSAIDs. Các loại thuốc phối hợp nhiều hoạt chất như aspirin, codeine, caffeine hay paracetamol liều cao đều gây áp lực lớn lên thận. Đáng lo ngại hơn, các chế phẩm dán nhãn "thảo dược", thuốc đông y hay thực phẩm chức năng trôi nổi thường bị trộn trái phép corticoid hoặc NSAID liều mạnh. Người dùng uống các loại này thường xuyên mà không hay biết mình đang tự đầu độc cơ quan bài tiết.
Nhóm dễ bị tổn thương nhất bao gồm người cao tuổi, bệnh nhân đái tháo đường, tăng huyết áp hoặc đang dùng thuốc lợi tiểu, kháng sinh. Với những người đã có bệnh nền, việc tự ý dùng thuốc giảm đau sẽ đẩy nhanh tiến trình suy thận. Các triệu chứng cảnh báo như phù chân, tiểu ít, mệt lả thường xuất hiện sau khoảng một tuần dùng thuốc liên tục. Tuy nhiên, do biểu hiện ban đầu khá mờ nhạt, bệnh nhân thường chủ quan và chỉ nhập viện khi tình trạng đã chuyển biến nặng.
Do đó, người dân chỉ nên dùng thuốc giảm đau khi có chỉ định, đúng liều lượng và thời gian. Các xét nghiệm chức năng thận cần được thực hiện trước và sau 2-3 tuần ngừng thuốc để kiểm tra bất thường. Riêng bệnh nhân thận mạn cần ưu tiên điều trị nguyên nhân gốc rễ thay vì lạm dụng thuốc giảm triệu chứng. Trong trường hợp bắt buộc, các loại ít độc như paracetamol hoặc tramadol nên được ưu tiên, đồng thời tránh phối hợp bừa bãi với các nhóm thuốc khác để hạn chế tăng độc tính.
Tại Việt Nam, ước tính 10-12% dân số mắc bệnh thận mạn nhưng đa số không có triệu chứng ở giai đoạn sớm. Vì vậy, việc khám sức khỏe định kỳ với xét nghiệm máu và nước tiểu là biện pháp sàng lọc quan trọng nhất. Để bảo vệ thận, mỗi người cần duy trì lối sống lành mạnh: ăn nhạt, uống đủ nước, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, tập thể dục đều đặn và kiểm soát tốt các bệnh nền như tiểu đường, huyết áp. Quan trọng nhất, tuyệt đối không được tự ý sử dụng thuốc giảm đau khi chưa có ý kiến bác sĩ.
Lê Phương
