TS.BS Nguyễn Văn Sĩ, Phó trưởng Khoa Tim mạch 1, Bệnh viện Nguyễn Trãi, giảng viên chính Đại học Y Dược TP HCM, tại Hội nghị quốc tế tim mạch của bệnh viện ngày 5/12, cho biết bệnh mạch vành trước đây thường xuất hiện ở người từ 40 trở lên. Tuy nhiên, bức tranh thực tế đã thay đổi nhanh chóng. Tại bệnh viện, hầu như tuần nào các bác sĩ cũng ghi nhận 1-2 ca nhồi máu cơ tim cấp ở người trẻ, thậm chí có bệnh nhân mới hơn 20 tuổi.
Nhồi máu cơ tim cấp là thể nặng nhất của bệnh mạch vành, xảy ra khi mạch máu nuôi tim tắc đột ngột, khiến cơ tim co bóp không hiệu quả cũng như các biến chứng nguy hiểm khác. Đây là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong tại Việt Nam và thế giới, nhiều trường hợp đột tử thực chất là do nhồi máu cơ tim cấp.
Theo bác sĩ Sĩ, nhịp sống nhanh, căng thẳng, thức khuya, ăn uống nhiều đường - mỡ - rượu bia và ít vận động khiến giới trẻ ngày càng dễ mắc bệnh tim mạch. Nhiều người lầm tưởng "chăm sóc bản thân" là ăn uống đầy đủ, nghỉ ngơi nhiều, trong khi yếu tố bảo vệ tim mạch quan trọng nhất lại là tập thể dục, ăn uống lành mạnh, không hút thuốc lá và quản lý stress. Tình trạng rối loạn mỡ máu, béo phì, tiền đái tháo đường... ghi nhận ngày càng phổ biến ở người trẻ, tạo nền cho xơ vữa mạch vành xuất hiện sớm.
Ngoài lối sống, gene cũng góp phần quan trọng. Một số nghiên cứu ghi nhận người Đông Á và Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, có xu hướng mang các biến thể gene liên quan đến tăng nguy cơ bệnh tim mạch. Thế giới hiện sử dụng thang điểm nguy cơ đa gene PRS (polygenic risk score) đã được Hội Tim mạch Mỹ đưa vào đồng thuận thực hành. Tại Việt Nam, Phân hội Xơ vữa thuộc Hội Tim mạch Việt Nam cũng đã đưa chỉ số này vào hướng dẫn kiểm soát rối loạn lipid máu phiên bản mới nhất.
Những người có nguy cơ di truyền cao vẫn có thể giảm khả năng mắc bệnh nếu điều chỉnh lối sống từ sớm. Gene không thay đổi được, nhưng biết mình có nguy cơ sớm sẽ giúp mỗi người kiểm soát cân nặng, mỡ máu, đường huyết, bỏ thuốc lá và duy trì thói quen lành mạnh. Đó chính là giá trị của thang điểm đa gene. Một số trung tâm lớn trong nước đã triển khai xét nghiệm đánh giá nguy cơ tim mạch dựa trên gene. Tuy nhiên, chi phí vẫn là rào cản vì các phương tiện khảo sát mới cần thời gian chứng minh hiệu quả trước khi được bảo hiểm chi trả.
TS.BS Nguyễn Văn Sĩ thăm khám, tư vấn cho người bệnh. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Bác sĩ Sĩ cho rằng dự phòng bệnh tim mạch, mạch vành phải bắt đầu từ tuyến cơ sở và chính mỗi người dân. Cần kiểm soát sớm các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu. Mỗi người nên chủ động tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, ăn uống lành mạnh, hạn chế thực phẩm nhiều đường, mỡ và rượu bia, giảm cân, đặc biệt là ngưng thuốc lá. Giảm stress, ngủ đủ giấc, duy trì sinh hoạt điều độ cũng đóng vai trò. Điều thiết yếu là cần có hiểu biết về những thói quen đang gây hại cho tim mạch để thay đổi từ nhận thức. Người dân cũng nên tận dụng các gói xét nghiệm tổng quát định kỳ - dự kiến sẽ được miễn phí cho toàn dân trong thời gian tới - để tầm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch phổ biến.
Cần đến bệnh viện sớm khi có dấu hiệu nguy hiểm gợi ý đến nhồi máu cơ tim cấp như đau ngực dữ dội, tăng dần, kéo dài trên 15-20 phút, không giảm khi nghỉ kèm theo khó thở, vã mồ hôi lạnh. "Đau ngực có thể do nhiều nguyên nhân, nhưng thà cẩn thận còn hơn bỏ sót, đến viện càng sớm, cơ hội cứu tim càng lớn", bác sĩ Sĩ cho biết.
Chẩn đoán chính xác hội chứng vành cấp đòi hỏi bác sĩ được đào tạo chuyên sâu, trong khi tuyến cuối luôn quá tải. Ngược lại, bác sĩ tuyến cơ sở hoặc gia đình đôi khi chưa đủ kinh nghiệm đọc điện tâm đồ và phân tích xét nghiệm tim mạch. Trong bối cảnh đó, trí tuệ nhân tạo (AI) được kỳ vọng là công cụ hỗ trợ quan trọng, "cánh tay nối dài" của hệ thống y tế.
Thiết bị đeo thông minh tích hợp trí tuệ nhân tạo để tầm soát rối loạn nhịp tim do Bệnh viện Nguyễn Trãi phát triển. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
BS.CK2 Quách Thanh Hưng, Giám đốc Bệnh viện Nguyễn Trãi, cho biết bệnh viện đang tiên phong ứng dụng AI "made in Vietnam" trong chẩn đoán tim mạch. Hai sản phẩm nổi bật gồm hệ thống AI phát hiện rung nhĩ - rối loạn nhịp, tích hợp thiết bị đeo và ứng dụng smartphone để theo dõi từ xa (thời gian qua đã được triển khai ở cả đặc khu Côn Đảo khi bác sĩ luân phiên tại đảo); phần mềm cảnh báo nhồi máu cơ tim cấp thuộc đề tài nghiên cứu cấp thành phố. Mô hình AI được huấn luyện trên dữ liệu lớn và cập nhật liên tục, tiệm cận độ chính xác của bác sĩ chuyên khoa, có thể hỗ trợ sàng lọc sớm tại tuyến cơ sở, giảm tải cho tuyến cuối.
Lê Phương
