Một giọng nói bằng tiếng Anh từ Thụy Điển vang lên, mang theo tin tức mà mọi nhà khoa học đều mơ ước. "Vợ tôi tình cờ cũng có mặt trong phòng", giáo sư Sakaguchi, 74 tuổi, kể lại với The Sankei Shimbun. "Bà ấy dường như đã nhận ra ngay, 'À, là cuộc gọi kiểu đó đây'. Tôi nghĩ bà ấy đã rất vui".
Ngày 6/10, Viện Karolinska công bố Sakaguchi là một trong ba chủ nhân của giải Nobel Y sinh 2025 danh giá, nhờ khám phá đột phá về "tế bào T điều hòa" - những "người lính gác" thầm lặng có khả năng hãm phanh hệ miễn dịch, mở ra hướng đi mới trong điều trị ung thư và các bệnh tự miễn. Đây là năm thứ hai liên tiếp một đại diện từ Nhật Bản đoạt giải Nobel, sau khi Nihon Hidankyo, một tổ chức của Nhật Bản đại diện cho những người sống sót sau các vụ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki trong Thế chiến thứ hai, được trao giải Nobel Hòa bình.
Vợ chồng giáo sư Sakaguchi. Ảnh: Masazumi Nakahara
Tại buổi họp báo sau đó, người phụ nữ đứng cạnh ông, bà Noriko, 71 tuổi, không giấu nổi niềm hạnh phúc. Với vị giáo sư, bà không chỉ là người vợ đã chung sống gần nửa thế kỷ. "Bà ấy là người bạn, người đồng chí thấu hiểu tôi nhất, người cùng tôi đi chung một con đường", ông nói.
Con đường đó là một hành trình dài của sự kiên định và đồng lòng, bắt đầu từ một thập kỷ bị cả thế giới học thuật hoài nghi. Vào những năm 1980, khi Sakaguchi lần đầu đề xuất giả thuyết về sự tồn tại của các tế bào có khả năng ức chế hệ miễn dịch, ông đi ngược lại hoàn toàn với quan niệm phổ biến lúc bấy giờ. Giới khoa học tin rằng cơ chế này không tồn tại. "Các kết quả của chúng tôi đã bị phớt lờ trong suốt 10 năm", ông nhớ lại. Đó là một "giai đoạn nghịch cảnh" thực sự. Nhóm nghiên cứu teo tóp lại, đôi khi chỉ còn hai vợ chồng, việc xin kinh phí trở thành một cuộc vật lộn không hồi kết.
Trong giai đoạn ấy, bà Noriko chính là niềm tin kiên định nhất. "Tôi có một niềm tin mãnh liệt rằng chúng tôi đang đi đúng hướng và chưa bao giờ từ bỏ", bà chia sẻ. Chính ông Sakaguchi cũng thừa nhận: "Thực tế khi đó chỉ có vợ chồng tôi. Bà ấy đã làm rất tốt việc chăm sóc động vật thí nghiệm và phân tích tế bào".
Sự gắn kết của họ bắt nguồn từ một cuộc gặp gỡ tình cờ vào năm 1977 tại Trung tâm Ung thư Aichi. Bà Noriko, khi đó là một sinh viên y khoa đang thực tập, bị ấn tượng bởi người đàn ông "nghiêm túc" với "ánh mắt sắc bén" khi làm nghiên cứu.
"Tôi chưa từng gặp ai mang trong mình hoài bão lớn lao đến vậy. Điều đó thật mới mẻ", bà kể.
Ông Shimon Sakaguchi và vợ Noriko du lịch ở Colorado, Mỹ, khoảng năm 1985. Ảnh: Shimon Sakaguchi
Họ kết hôn hai năm sau đó và cùng nhau đến Mỹ, tìm kiếm những chân trời khoa học mới. Tại Đại học Johns Hopkins, bà Noriko, một bác sĩ da liễu, gác lại sự nghiệp riêng để trực tiếp hỗ trợ các thí nghiệm của chồng, trở thành đồng tác giả của nhiều bài báo quan trọng định hình nên sự nghiệp của ông.
Con đường của Sakaguchi không hề bằng phẳng. Anh trai ông kể rằng em mình "chỉ là một cậu bé nhà quê bình thường", lớn lên bên hồ Biwa với sở thích bơi lội và câu cá. Dù xuất thân trong gia đình có truyền thống học thuật, ông từng trượt đại học. Nhưng chính một năm tự học sau cú vấp ngã đó đã cho ông "cơ hội để tư duy độc lập" - một kỹ năng quan trọng trong khoa học.
Sau khi tốt nghiệp Đại học Kyoto danh tiếng và hoàn thành nghiên cứu tại Mỹ, ông trở về Nhật Bản, dần trở thành một tên tuổi lớn trong ngành miễn dịch học. Phòng thí nghiệm chỉ có hai người ngày nào giờ đã phát triển thành một đội ngũ khoảng 30 nhà nghiên cứu trẻ. Ở đó, bà Noriko, với tính cách vui vẻ và sự tận tâm, được các sinh viên yêu mến gọi bằng cái tên trìu mến: "Mẹ của Lab".
Khám phá về tế bào T điều hòa (Treg) của họ có ý nghĩa vô cùng to lớn. Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature Reviews Immunology, sự thiếu hụt hoặc rối loạn chức năng của tế bào Treg có liên quan trực tiếp đến hơn 80 loại bệnh tự miễn, ảnh hưởng khoảng 4% dân số toàn cầu. Liệu pháp dựa trên khám phá của ông Sakaguchi hứa hẹn mang lại phương pháp điều trị hiệu quả cho các căn bệnh này.
Không dừng lại ở phòng thí nghiệm, vài năm trước, vợ chồng bà đã thành lập một công ty khởi nghiệp mang tên Regcel với mục tiêu thương mại hóa liệu pháp tế bào. Hồi tháng 3, họ quyết định chuyển đến Mỹ để tiếp cận một môi trường đầu tư sôi động hơn. "Chúng tôi đang tận hưởng thử thách mới này", ông Sakaguchi nói. Bà Noriko mỉm cười thêm vào: "Cảm giác như chúng tôi đang sống lại những ngày tháng thanh xuân của mình".
Ông Shimon Sakaguchi (thứ hai, hàng dưới, từ trái sang) năm 20 tuổi chụp ảnh cùng người thân trong một dịp đoàn tụ gia đình. Ảnh: Kyodo News
Khi có thời gian rảnh, hai vợ chồng vẫn cùng nhau đi dạo dọc bờ sông Kamo ở Kyoto, tận hưởng những giây phút thư giãn sau gần nửa thế kỷ cùng nhau theo đuổi đam mê khoa học.
Trong các chuyến công tác nước ngoài, nếu có thời gian, ông Sakaguchi thường đến thăm các bảo tàng nghệ thuật địa phương. "Tôi sẽ không tự nhận mình là người yêu nghệ thuật nhưng tôi đoán rốt cuộc thì mình vẫn thích nghệ thuật", ông nói, mong được cầm lại cây cọ vẽ khi nghỉ hưu.
Khi được hỏi sẽ làm gì với tiền thưởng, giáo sư Sakaguchi cho hay "sẽ dùng nó cho một việc gì đó thú vị và có ích cho xã hội".
Bình Minh (Theo NHK, Nikkei, Asahi Shimbun, The Sankei Shimbun, Kyodo News)
