Cảnh tượng không xa lạ với bác sĩ Nguyễn Duy Toản, sau hơn 6 năm đứng tuyến đầu Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đức Giang. Bệnh nhân nam, 50 tuổi, toàn thân tím tái sau cú ngã, nhập viện trong tình trạng hôn mê, không đo được mạch, huyết áp, nguy cơ tử vong trên 90%.
Lúc này, trời đã sáng, kíp trực đang kiểm tra lại vật tư, hồ sơ để bàn giao ca trực đêm. Hầu hết mọi người kiệt sức, cơ bắp căng cứng vì phải đứng lâu, di chuyển nhiều. Có người mắt lờ đờ, trũng sâu vì thiếu ngủ, người vừa đọc bệnh án, vừa xoa trán liên tục để giữ tỉnh táo.
Tiếp nhận bệnh nhân, bác sĩ Toản ví mình như "robot được lập trình sẵn". Anh dừng toàn bộ công việc hiện tại, huy động kíp tỏa ra lấy cáng, thuốc, ống thở để cấp cứu. Khung cảnh đang yên bình bỗng trở nên hỗn loạn. Hai người thay phiên ép tim, một điều dưỡng bóp bóng, dùng thuốc, một người theo sát chỉ số sinh tồn.
"Bệnh nhân không còn gì để mất, còn chúng tôi thì cố hết nước, hết tát", bác sĩ Toản kể lại, hôm 28/4. Kíp ép tim liên tục trong hai tiếng, khẩu trang ướt sũng, tay chân rã rời nhưng không cứu được người bệnh. Nhìn nhịp tim thẳng đứng, bác sĩ Toản cố gắng giữ vẻ bình tĩnh nhưng ánh mắt đờ đẫn, "cảm giác mệt mỏi như bị cục đá trăm cân đè lên lưng".
Hít một hơi thật sâu, đôi vai hơi cúi xuống vì không còn đủ sức đứng thẳng, anh bước ra, chia sẻ sự mất mát với gia đình rồi quay lại để hoàn tất công việc. Đột nhiên, nhịp tim bệnh nhân giường bên dao động bất ổn, kế bên một người phụ nữ bị tụt oxy. Tất cả dồn về cùng lúc buộc anh phải gồng thẳng lưng dậy.
"Chỉ cần mình trụ thêm một chút, người bệnh sẽ vẫn còn ngày mai", anh nói rồi tiếp tục quay cuồng với công việc.
Khoảng hai tiếng sau, anh và đồng nghiệp mới được trở về nhà nghỉ ngơi. Bên trong, một kíp bác sĩ khác lại lao vào cuộc giành giật sự sống cho những ca cấp cứu khác. Băng ca liên tiếp được đẩy vào sau những tiếng còi liên hồi của xe cứu thương.
Bác sĩ Toản đang theo dõi chỉ số sinh tồn cho bệnh nhân cấp cứu. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Bên trong các bệnh viện, đặc biệt là khoa cấp cứu tuyến cuối, tình trạng bác sĩ kiệt sức trước bàn giao ca trở nên phổ biến. Hiện tượng này được các đồng nghiệp quốc tế gọi là "Hội chứng 6 giờ sáng" hay "6 A.M Syndrome" – khoảng thời gian cuối ca trực mà áp lực dồn nén, sự mệt mỏi tích tụ đạt đến đỉnh điểm nhưng nhân viên y tế vẫn phải căng mình tổng kết hồ sơ để chuyển giao.
Dù chưa là thuật ngữ y học chính thống, tên gọi ấy phản ánh thực trạng của môi trường y tế – nơi các bác sĩ cần đáp ứng "giai đoạn kháng cự cuối cùng" sau một đêm trắng với tình trạng thể chất gần như cạn kiệt.
Hơn 10 năm làm việc ở trung tâm cấp cứu "nóng" bậc nhất cả nước, bác sĩ Đỗ Trọng Nam, Trung tâm A9, Bệnh viện Bạch Mai, cho biết có ba đỉnh thời gian gây ám ảnh với nhân viên y tế là từ 6h-7h, 11h-12h và chiều tối từ 17h-18h. Trong đó, đầu giờ sáng là thời điểm kíp trực mệt mỏi, năng lượng giảm, nguy cơ sai sót cao nhất. Trường hợp không có bệnh nhân, nhân viên y tế cũng phải tỉnh táo để không bị động.
Nguyên nhân là ca đêm có thể có nhiều tình huống phức tạp như tai nạn giao thông, đột quỵ... đòi hỏi xử lý liên tục, không có thời gian ngơi nghỉ, "giấc ngủ trở nên xa xỉ". Có khi một bác sĩ phải phụ trách nhiều bệnh nhân cùng lúc, chịu nhiều áp lực như người bệnh chuyển biến xấu, phản ứng người nhà, sai sót chuyên môn...
"Những cảm xúc đó tích tụ suốt ca trực và thể hiện rõ rệt vào cuối ca", bác sĩ nói, thêm rằng khi mọi thứ yên ắng, tâm trạng tiêu cực sẽ dễ phát sinh, nhất là khi nhân viên y tế phải chứng kiến bệnh nhân qua đời.
Cùng quan điểm, bác sĩ Toản chia sẻ công việc cấp cứu vốn đặc thù, khu hồi sức cũng là nơi chứng kiến nhiều cuộc chiến khốc liệt để giành giật sự sống người bệnh. Đặc biệt, thời điểm buổi sáng khi chuẩn bị bàn giao ca trực là lúc mệt mỏi, "thiếu thốn nhất" về cả sức lực, tinh thần lẫn trang thiết bị.
"Nếu tiếp nhận quá nhiều bệnh nhân trong thời điểm này hoặc phải đưa ra những quyết định sống còn khiến bác sĩ càng quá tải, kiệt sức hơn", anh nói. Những tình huống không có hồi kết như bệnh nhân ngưng tim nhiều lần, người nhà mất kiểm soát... càng khiến bác sĩ luôn trong trạng thái phải gồng mình, kể cả khi mệt lả.
Về mặt sinh học, các nghiên cứu cho thấy cơ thể con người "xuống sức" vào rạng sáng. Từ 2 giờ đến 5 giờ sáng, đồng hồ sinh học rơi vào giai đoạn buồn ngủ nhất trong ngày, khả năng tập trung và phản xạ giảm tối đa.
Nhiều y bác sĩ cấp cứu còn gặp rối loạn giấc ngủ, khó ngủ đủ và sâu giấc, dần dần dẫn đến kiệt sức.
Một khảo sát diện rộng của Mỹ năm 2015 ghi nhận 46% số bác sĩ bị kiệt sức, riêng nhóm cấp cứu và hồi sức lên tới 52-53%, con số cao nhất trong các chuyên khoa. Mỗi năm, nước này có khoảng 300 bác sĩ tự tử vì áp lực nghề nghiệp, gấp đôi so với ngành nghề khác. Ở Trung Quốc, hơn 50% bác sĩ thường xuyên làm việc vượt 36 giờ liên tục, nhiều người phải "trực chiến" tới 48 giờ liền, khiến sức lực bị bào mòn. Tại Việt Nam, nghiên cứu năm 2018 với 787 y tá công cho thấy 61,9% trải qua căng thẳng kéo dài, 39,8% bị lo âu và gần 19% có triệu chứng trầm cảm.
Bác sĩ tại Trung tâm cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai chạy đua để giành giật sự sống cho người bệnh. Ảnh: Giang Huy
Dẫu vậy, nhịp sống cấp cứu đã "rèn thép" những người đứng mũi chịu sào. Họ học cách tranh thủ từng phút nghỉ vội, bữa ăn chóng vánh, đôi khi ngả lưng ngay hành lang để lấy lại năng lượng trước ca tiếp theo. Một số người khác uống cà phê, trà để giữ sự tỉnh táo. Trường hợp thiếu nhân sự, bệnh viện sẽ huy động thêm lực lượng tăng cường.
Với anh Nam, nhiệm vụ của bác sĩ cấp cứu là người "mở nút" và giữ các chức năng sống của con người. "Lúc người bệnh rơi vào ranh giới sinh tử, bạn phải đón lấy, giúp họ vượt qua thời khắc khó khăn nhất", anh nói.
Trường hợp tiếp nhận nhiều ca nặng, nguy cơ tử vong cao, các nhân viên y tế phải tự động viên và hỗ trợ nhau, không bỏ rơi người bệnh. Thậm chí, khi bệnh nhân đã ngưng tim, ngừng thở, bác sĩ vẫn nỗ lực ép/sốc tim, bóp bóng..., mong chờ phép màu. "Không yêu nghề thì khó theo được lâu dài", anh chia sẻ.
Còn với bác sĩ Toản, dù đã thấm mệt trước giờ giao ca vẫn cố gắng hoàn thành tốt công việc dang dở. Với anh, "bàn giao tốt cũng là cách bảo vệ mạng sống bệnh nhân, dù bản thân đang kiệt quệ".
Thùy An
