Bộ Y tế ghi nhận 95 ca viêm não mô cầu trên cả nước trong năm, tăng 74 ca so với 2024 và 3 ca tử vong, cảnh báo bệnh quay trở lại sau nhiều năm rải rác. Diễn tiến tối cấp, dễ nhầm cảm cúm, tỷ lệ tử vong cao và di chứng nặng khiến các chuyên gia cảnh báo đây là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng cần được phòng ngừa chủ động và phát hiện sớm.
Não mô cầu do vi khuẩn Neisseria meningitidis gây ra, với hơn 12 nhóm huyết thanh, trong đó A, B, C, W, Y là phổ biến nhất, trong đó 2 nhóm W và C được ghi nhận gây tỷ lệ tử vong cao. Bệnh xuất hiện quanh năm nhưng dễ bùng phát thành ổ dịch nhỏ vào mùa lạnh. Trẻ em, học sinh, sinh viên sống tập trung trong ký túc xá, người có sức đề kháng yếu là nhóm nguy cơ cao.
PGS.TS.BS Phạm Quang Thái, Phó trưởng khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, cho biết bệnh luôn nằm trong nhóm nguy cơ cao nhất vì khả năng gây tử vong nhanh. Tỷ lệ tử vong có thể lên tới 50% trong 24-48 giờ nếu không điều trị kịp thời. Bệnh do não mô cầu có thể có các thể lâm sàng: viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi, viêm khớp, viêm tai giữa, viêm ngoài màng tim... Trong đó, viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết là thể lâm sàng thường gặp và nguy hiểm nhất.
Trẻ mắc não mô cầu điều trị tại Bệnh viện TP Thủ Đức, TP HCM, tháng 4/2025. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Trong thực hành lâm sàng, TS.BS Đỗ Thiện Hải, Phó Giám đốc Trung tâm Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Nhi Trung ương, ghi nhận phần lớn bệnh nhân nhập viện muộn vì dấu hiệu đầu chỉ là sốt, mệt, đau đầu. Phụ huynh thường nghĩ trẻ cảm cúm thông thường nên không đưa đi khám. Tuy nhiên, chỉ vài giờ sau đó, vi khuẩn có thể gây nhiễm khuẩn huyết, rối loạn tri giác, co giật và suy đa cơ quan.
Thời gian ủ bệnh từ 2 đến 10 ngày, nhưng khi khởi phát, bệnh tiến triển theo từng giờ. Một số dấu hiệu đặc trưng như ban xuất huyết hoại tử, cứng gáy, đau cổ hay lú lẫn thường xuất hiện khi bệnh đã nặng. Đây là lý do chẩn đoán sớm vô cùng khó khăn, nhất là ở tuyến cơ sở, nơi hạn chế xét nghiệm chuyên sâu.
Viêm não mô cầu lây chủ yếu qua đường hô hấp qua nước bọt, dịch mũi họng khi tiếp xúc gần với người bệnh hoặc người lành mang vi khuẩn. Chỉ một hạt dịch nhỏ bắn ra khi ho, nói chuyện, hoặc việc dùng chung đồ cá nhân cũng có thể khiến người khác nhiễm bệnh.
Các triệu chứng mơ hồ giai đoạn đầu khiến nhiều trường hợp không được xét nghiệm xác định tác nhân. Bên cạnh đó, biến động huyết thanh theo thời gian và khu vực làm cho việc phát hiện và dự báo xu hướng dịch rất khó khăn. Đáng lo ngại hơn, các nhóm huyết thanh W và C đang chiếm tỷ lệ tử vong cao nhất. Một số chủng có độc lực mạnh và tốc độ xâm lấn nhanh, khiến bệnh cảnh trở nên nặng nề hơn.
Để phòng bệnh, ngành y tế khuyến cáo người dân, đặc biệt tại những vùng có dịch lưu hành thực hiện tốt việc vệ sinh cá nhân như rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, súc miệng, họng bằng các dung dịch sát khuẩn mũi họng thông thường. Ăn uống đủ chất dinh dưỡng, luyện tập, nâng cao thể trạng. Thực hiện tốt vệ sinh, thông khí nơi ở, nơi làm việc. Chủ động tiêm vaccine phòng bệnh tại các cơ sở y tế. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, tiêm chủng là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa một số loại viêm màng não do vi khuẩn phổ biến, trong đó có viêm màng não do não mô cầu.
Khi phát hiện dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh cần đi khám hoặc thông báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất, tuyệt đối không tự ý điều trị.
Lê Nga
