21h, đoạn đường ven Hồ Tây gần như vắng xe, Nguyễn Trọng Huy, 29 tuổi, bắt đầu bài chạy 7 km với hy vọng “né” lớp bụi đặc quánh ban ngày. Chỉ sau 3 km, cổ họng anh rát buốt, hơi thở gấp hơn thường lệ dù nhịp độ chậm hơn mọi hôm. Đồng hồ báo nhịp tim của anh cao hơn 15-20 nhịp so với cùng quãng chạy tuần trước.
Huy nói nhóm chạy 4 người của anh cũng gặp tình trạng tương tự. Tối hôm đó, ứng dụng AirVisual (ứng dụng kiểm tra được mức độ ô nhiễm không khí) ghi nhận AQI (chỉ số chất lượng không khí) khu vực Tây Hồ vẫn ở mức cam, ngưỡng không khí kém.
Một người trong nhóm dù đeo khẩu trang 3M 9501 phải bỏ cuộc giữa chừng vì đau tức ngực. “ Chạy đêm để tránh bụi mà không tránh được gì ”, Huy nói. Buổi sáng hôm sau, Huy ho khan và mệt lử, phải hủy cả kế hoạch chạy dài cuối tuần.
22h, đường Lê Văn Lương thưa xe, chỉ còn vài "runner" lác đác chạy dưới những biển quảng cáo phủ sương mù nhẹ. Lê Minh Trang, 34 tuổi, từng nghĩ đây là thời điểm lý tưởng để tập luyện sau nhiều ngày Hà Nội báo động đỏ về chất lượng không khí. Tuy nhiên ngay vòng đầu tiên, Trang cảm thấy khó thở khác thường, đến kilomet thứ năm, lồng ngực chị đau âm ỉ, giọng khàn đi như cảm cúm.
Khi dừng đồng hồ, chị mới nhận ra mức AQI lúc 22h vẫn trên 170 - ngưỡng đỏ. “ Tôi giảm nhịp độ, rút ngắn quãng chạy, đeo khẩu trang thể thao nhưng vẫn thấy mệt sâu ”, Trang kể. Trong nhóm chạy của chị, hai người phải nghỉ hẳn một tuần vì tình trạng mệt mỏi kéo dài, một runner khác ho liên tục suốt đêm.
Bản thân chị Trang đang cân nhắc tạm dừng chạy ngoài trời để chuyển sang máy chạy trong nhà. “ Chạy đêm không còn là giải pháp nữa. Tôi không muốn đánh đổi sức khỏe chỉ để giữ thói quen ”, chị thở dài.
Nhóm chạy bộ ban đêm để mong 'né' bụi mịn.
Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam, cho biết mỗi hạt PM2.5 đều có thể “kẹp” theo kim loại nặng như chì, cadimi, các hợp chất hữu cơ độc hại và cả độc tố vi khuẩn.
Khi xâm nhập vào đường thở, chúng kích hoạt stress oxy hóa, làm tổn thương ty thể và ADN, buộc cơ thể giải phóng chất gây viêm. Phản ứng này lan rộng từ phổi sang tim mạch và nhiều cơ quan khác, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch, hình thành huyết khối, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, thậm chí ảnh hưởng não, thận và hệ thần kinh.
Theo bác sĩ Đoàn Dư Mạnh, Hội Bệnh mạch máu Việt Nam, nhóm hoạt động ngoài trời chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do phải hít không khí ô nhiễm trong thời gian dài. Tài xế xe ôm, lao công, người bán hàng rong hay công nhân dễ gặp ho kéo dài, viêm mũi dị ứng, thở rít, nguy cơ viêm phế quản và viêm phổi cao hơn bình thường nhiều lần. Bụi mịn đi sâu đến phế nang làm tổn thương mô phổi, tiếp xúc kéo dài dẫn đến bệnh mạn tính khó hồi phục.
Trong khi PM10 chủ yếu mắc lại ở khoang mũi và đường hô hấp trên, PM2.5 đủ nhỏ để xuyên đến phế nang rồi đi vào máu. Nghiên cứu của Cơ quan Bảo vệ môi trường Mỹ (EPA) cho thấy chỉ vài giờ đến vài tuần tiếp xúc nồng độ PM2.5 cao cũng có thể gây cơn đau tim ở người có bệnh nền tim mạch và làm tăng nguy cơ tử vong.
Nhịp tim tăng bất thường khi chạy trong môi trường ô nhiễm không phải dấu hiệu lạ. Hạt bụi mịn gây viêm đường thở, tim phải tăng hoạt động để bù lượng oxy thiếu hụt. Nếu kéo dài, nguy cơ rối loạn nhịp, đau thắt ngực hoặc giảm chức năng phổi là hoàn toàn có thể.
Theo chuyên gia y tế, khi chạy, lực hít vào mạnh khiến phổi hút lượng hạt bụi PM2.5 cao hơn nhiều lần so với lúc nghỉ. Dù là ban đêm, nếu AQI vẫn kém, cơ thể vẫn phải chịu tải độc tương đương.
Bầu trời Hà Nội những ngày không khí ô nhiễm. (Ảnh: Viên Minh)
Chuyên gia khuyến cáo, người hoạt động ngoài trời cần bổ sung nước và dinh dưỡng, đặc biệt là thực phẩm giàu đạm và trái cây chứa vitamin C như cam, bưởi – giúp cải thiện sức đề kháng. Một số biện pháp hỗ trợ đường thở như thở cơ hoành, xông hơi nước nóng với tinh dầu có thể giúp giảm kích ứng. Khi xuất hiện ho kéo dài, đau ngực hoặc khó thở, người dân cần thăm khám sớm để loại trừ biến chứng.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính mỗi năm Việt Nam có hơn 60.000 ca tử vong liên quan ô nhiễm không khí, trong khi UNICEF ghi nhận con số khoảng 70.000 trường hợp.
Trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ mang thai và người mắc bệnh nền là nhóm dễ bị tổn thương nhất. Bệnh nhân hen và COPD khi gặp ô nhiễm nặng có thể khó thở, ho kéo dài, thậm chí đợt cấp đe dọa tính mạng. Người bệnh cần tuân thủ điều trị và dùng thuốc giãn phế quản theo chỉ định khi triệu chứng tăng nặng.
Cục Quản lý Môi trường y tế, Bộ Y tế cho rằng khi AQI ở mức xấu (150–200), người dân nên giảm tối đa hoạt động ngoài trời, chọn thời điểm ít ô nhiễm hơn nếu bắt buộc phải ra đường, hạn chế mở cửa sổ khi sống gần đường đông xe hoặc công trình xây dựng. Trong nhà, nên tăng thông gió và trồng thêm cây xanh.
Người dân được khuyến khích dùng nhiên liệu sạch, thay bếp than tổ ong bằng bếp điện hoặc bếp từ, hạn chế đốt vàng mã, nhang và tránh đốt rơm rạ – nguồn gây ô nhiễm lớn tại ngoại thành Hà Nội. Việc sử dụng phương tiện công cộng, tắt máy khi chờ đèn đỏ và phản ánh các điểm xả thải sai quy định cũng giúp cải thiện chất lượng không khí đô thị.
Những ngày qua, trời Hà Nội phủ một lớp mờ đục kéo dài suốt nhiều giờ, khi các hệ thống quan trắc ghi nhận nồng độ bụi mịn PM2.5 tăng vọt và duy trì ở mức “rất có hại cho sức khỏe”. Thậm chí đến tối, các chỉ số AQI của thành phố tiếp tục nhích lên.
