Phát hiện nhiễm HIV trong lần khám sức khỏe đi nghĩa vụ quân sự, T.V.P (18 tuổi, ở Long An) liền thông báo cho 3 thành viên còn lại của nhóm đi xét nghiệm. Kết quả cả 4 người đều nhiễm HIV, người nhỏ nhất chưa đầy 16 tuổi và đều là nhóm MSM.
Lây nhiễm HIV vì thiếu hiểu biết
Câu chuyện trên được N.M.T, một đồng đẳng viên thuộc Nhóm nâng cao chất lượng dịch vụ CAB ở tỉnh Long An, chia sẻ với đoàn công tác của Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế). Anh T. cho biết tỉ lệ lây nhiễm HIV đối tượng MSM khá cao, trong đó có cả những học sinh, sinh viên, công nhân rất trẻ, chỉ dưới 20 tuổi. "Đáng lo là có nhiều MSM khác đã từng quan hệ tình dục đồng giới với các MSM đã được khẳng định dương tính với HIV - vì ngại nên chưa đi hoặc không muốn đi làm xét nghiệm, dù biết bạn tình của mình đã nhiễm HIV" - anh T. chia sẻ.
Là một người có HIV lại sống trong cộng đồng MSM nên T. hiểu và đã tiếp cận, tư vấn cho hàng trăm trường hợp có xét nghiệm, điều trị bằng thuốc dự phòng lây nhiễm (PrEP) hoặc thuốc kháng virus HIV (ARV). "Nhiệm vụ của nhóm là tiếp cận các đối tượng này để tư vấn, trang bị kiến thức phòng chống HIV/AIDS cũng như hỗ trợ, cung cấp các vật phẩm dự phòng y tế miễn phí hoặc giới thiệu thành viên đến các điểm xét nghiệm để sàng lọc nguy cơ nhiễm HIV và điều trị sớm khi nhiễm bệnh" - T. cho biết.
Nhân viên y tế tại Trung tâm Y tế thị xã Phú Mỹ, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu tư vấn cho bệnh nhân sử dụng thuốc điều trị HIV
Hơn 2 năm gắn bó với công việc này, một đồng đẳng viên ở nhóm Muối Trắng (tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) cho biết công việc của nhóm là tiếp cận các đối tượng MSM để tư vấn, trang bị kiến thức phòng chống HIV/AIDS, hỗ trợ tích cực cho những người bỏ điều trị tuân thủ tốt điều trị để bảo đảm không lây truyền. Ngoài ra, nhóm còn tiếp cận đối tượng phụ nữ hành nghề mại dâm, nhóm quan hệ đồng tính nam, tiêm chích ma túy… để tư vấn về kiến thức an toàn tình dục, tư vấn điều trị dự phòng lây nhiễm ARV cho những người nhiễm HIV, giới thiệu thành viên đến các điểm xét nghiệm để sàng lọc nguy cơ nhiễm HIV và điều trị sớm khi nhiễm HIV cũng như tư vấn cho những người là bạn tình của người nhiễm sử dụng thuốc dự phòng lây nhiễm.
Theo anh L.Q.H, một đồng đẳng viên ở Bà Rịa - Vũng Tàu, nhóm MSM phần lớn là quen biết trên mạng xã hội và thường xuyên cùng nhau đi chơi, quan hệ tình dục, thậm chí đổi bạn tình. Vì thế, chỉ cần một thành viên nhiễm HIV thì có thể lây nhiễm cho cả nhóm.
Qua những ca bệnh được tầm soát và xét nghiệm dương tính HIV trong thời gian qua, nhiều bác sĩ cho biết đa số trường hợp bệnh nhân nhiễm HIV đến bệnh viện thăm khám là nam quan hệ tình dục đồng giới. Có nhiều người rất trẻ không có kiến thức về phòng bệnh an toàn. Thậm chí không ít sinh viên, công nhân trẻ tuổi đã nhiễm HIV kể rằng vì tin tưởng bản thân hoặc bạn tình đang sử dụng thuốc PrEP nên quan hệ đồng giới khá thoải mái mà không dùng bao cao su.
Lây nhiễm mạnh trong các nhóm MSM
Theo Cục Phòng chống HIV/AIDS, ước tính trên cả nước, nhóm MSM hiện có khoảng 300.000 người, song con số thực tế có thể cao hơn nhiều. Tỉ lệ nhiễm HIV tăng rất nhanh ở nhóm này, từ năm 2012 đến 2020 tăng gần 6 lần, từ 2,3% lên 13,3%. Kết quả khảo sát của Cục Phòng chống HIV/AIDS trong MSM cho thấy 8%-11% người được khảo sát cho biết từng quan hệ tình dục tập thể. Tỉ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm MSM khác nhau ở các tỉnh, thành phố, tập trung ở khu vực đô thị, tỉnh, thành phố lớn, đặc biệt là TP HCM và ĐBSCL.
Bác sĩ Nguyễn Ngọc Linh, Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) tỉnh Long An, cho biết lây nhiễm HIV trong những năm gần đây ở Long An chủ yếu qua đường tình dục và trong nhóm MSM. "Nếu như năm 2018 số người nhiễm trong nhóm MSM là 16,2% thì năm 2021 tăng đến 69,9%. Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2022, số người nhiễm HIV trong MSM được phát hiện là 67,9%. Số ca nhiễm HIV tập trung cao ở các huyện Đức Hòa, Bến Lức, Cần Đước, Cần Giuộc, TP Tân An. Đây là những nơi phát triển kinh tế trọng điểm của tỉnh, giáp ranh TP HCM" - ông Linh nói.
Trong khi đó tại Bà Rịa - Vũng Tàu, đại diện CDC tỉnh cũng cho biết nhóm MSM đang trở thành nguồn lây nhiễm HIV chính. Đáng lo ngại hơn, mặc dù biết tình trạng bệnh của mình nhưng nhiều đồng giới nam không thông báo tình trạng bệnh cho bạn tình và không sử dụng các biện pháp an toàn khi quan hệ tình dục. Đây là lý do làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm HIV ở MSM. Thống kê cho thấy hiện tỉ lệ lây truyền HIV qua đường tình dục ở Bà Rịa - Vũng Tàu chiếm 80%. Với nhóm MSM, tỉ lệ nhiễm HIV có chiều hướng tăng mạnh từ 2,2% năm 2012 lên 15,3% năm 2016 và gần 42% vào năm 2020.
Chỉ là phần nổi của tảng băng
Theo những người làm công tác phòng chống HIV/AIDS, việc phát hiện số ca lây nhiễm HIV tăng cao trong nhóm MSM là do nhóm này "ở ẩn", rất khó tiếp cận vì lo sợ bị phân biệt đối xử, kỳ thị. Tuy nhiên, những năm gần đây, nhờ được một số dự án tài trợ, hỗ trợ công tác phòng chống HIV/AIDS tập trung vào nhóm này như dự án EPIC (Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam) của Tổ chức Kế hoạch cứu trợ khẩn cấp của Tổng thống Mỹ về phòng chống HIV/AIDS nên số người nhiễm HIV trong nhóm MSM đã lộ diện. Bác sĩ Nguyễn Ngọc Linh cho biết với sự hỗ trợ của dự án EPIC, tỉnh Long An đã có nhiều sự thay đổi trong chiến dịch phát hiện, tầm soát, đưa vào điều trị bệnh nhân HIV. Mặc dù dự án EPIC chỉ hỗ trợ cho vài địa bàn nhưng CDC tỉnh đã tiếp tục lan tỏa những kiến thức được chuyển giao cho các huyện, thị xã khác.
Tuy nhiên, những người làm công tác phòng chống HIV/AIDS cũng cho rằng số nhiễm HIV cũng như người có nguy cơ được quản lý, phát hiện có thể chỉ là phần nổi của "tảng băng" chìm, nhất là trong bối cảnh đối tượng nhiễm mới HIV trong nhóm MSM đang tăng nhanh và phức tạp.
