Đông y cho rằng nếu mùa hạ không biết cách giữ gìn sức khỏe, không biết dưỡng sinh thì sẽ gây bệnh tật, khó chịu trong mùa thu.
Vì vậy, dù cơ thể có khỏe mạnh thì chúng ta vẫn nên có ý thức giữ gìn, thuận theo âm dương trong tự nhiên, để nâng cao khả năng miễn dịch, phòng tránh bệnh tật.
Dưới đây là những nguyên tắc cần làm trong tiết lập hạ và cũng là những nguyên tắc nên duy trì thực hiện trong suốt mùa hạ để nâng cao sức khỏe, phòng chống bệnh tật:
1. Dưỡng sinh bảo vệ cơ thể khỏi trời nắng nóng gay gắt
Mới đầu mùa hè nhưng đã có những ngày thời tiết rất nóng nực, nhiệt độ lên tới hơn 40 độ C, nếu không phòng tránh cẩn thận, nắng nóng rất có thể sẽ gây hại cho cơ thể.
Vào những ngày nắng nóng nên hạn chế các hoạt động dưới ánh nắng trực tiếp. Nếu như bắt buộc phải ra ngoài trời cần có những biện pháp bảo vệ như dùng kem chống nắng, áo chống nắng… Đây có thể coi là nguyên tắc dưỡng sinh hàng đầu trong mùa hạ.
2. Ngủ muộn, dậy sớm
Sách Hoàng đế nội kinh khi nói về cách dưỡng sinh trong mùa hạ viết: "Ba tháng mùa hạ, ấy là khi cây cối tươi tốt sum suê, khí của trời đất giao, vạn vật kết trái, nên ngủ muộn dậy sớm …".
Có thể nói ngủ muộn dậy sớm là nguyên tắc rất quan trọng trong việc dưỡng sinh vào mùa hạ. Buổi tối đi ngủ có thể muộn hơn một chút, đương nhiên không nên quá muộn, chỉ là so với mùa đông thì nên ngủ muộn hơn mà thôi.
Nếu như mùa đông nên ngủ sớm dậy muộn, đợi cho mặt trời lên hẳn rồi mới ra khỏi giường thì ngược lại, mùa hạ, dương khí thăng phát đến cực điểm, ngày dài đêm ngắn, con người cũng phải thuận theo mà ngủ muộn dậy sớm, không đợi mặt trời lên rồi mới thức giấc.
Trong tiết lập hạ và trong suốt mùa hè nên thực hiện dưỡng sinh dậy sớm trước khi mặt trời mọc.
3. Điều hóa tình chí, điều dưỡng tạng Tâm
Theo Đông y, Tâm là quân chủ, mọi vấn đề tinh thần, ý thức, tư duy đều do Tâm làm chủ. Bên cạnh đó Đông y cũng cho rằng phương nam sinh ra nhiệt khí, nhiệt sinh ra hỏa, hỏa sinh ra vị đắng, vị đắng sẽ sinh ra và nuôi dưỡng tạng Tâm, nhưng nếu quá nhiệt, quá đắng lại làm tổn thương tạng Tâm.
Từ tiết lập hạ, thời tiết sẽ càng ngày càng nóng bức, theo Đông y, lúc này tạng Tâm rất dễ bị tổn thương. Không những vậy, để giải nhiệt, cơ thể sẽ tiết ra nhiều mồ hôi , mà mồ hôi lại là dịch của Tâm, càng dễ làm tổn thương tạng Tâm hơn nữa.
Chính vì vậy nhiều người vào mùa hè sẽ thấy dễ buồn bực, tính khí dễ nóng nảy hơn. Những hoạt động giúp thư thái tinh thần, điều chỉnh tình chí do đó sẽ góp phần giúp điều dưỡng tạng Tâm. Đặc biệt trong mọi hoàn cảnh cần tránh cáu giận, nên bảo trì tâm thái bình tĩnh, hòa ái, đó chính là bí kíp để điều hòa tình chí, giúp điều dưỡng tạng Tâm tốt hơn.
4. Vận động hợp lý
Vận động thuộc dương, tĩnh tại thuộc âm; mùa hạ dương khí thăng phát cực độ, việc vận động hợp lý chính là phù hợp với đặc điểm âm dương của đất trời.
Hoạt động không chỉ giúp cơ bắp săn chắc, xương khớp dẻo dai mà còn trợ giúp sự lưu thông của khí huyết, hỗ trợ công năng tạng Tâm, có lợi cho sức khỏe của hệ thống tuần hoàn.
Tuy vậy khi vận động cần lưu ý tránh vận động ngoài trời khi trời quá nắng nóng. Vận động dưới trời quá nắng nóng không những không đạt được lợi ích cho sức khỏe, mà còn có nguy cơ làm cơ thể mất nước, say nắng , say nóng…
Nên có kế hoạch tập luyện phù hợp trong tiết lập hạ và khí hậu nắng nóng mùa hè.
5. Uống đủ nước
Uống đủ nước tức là không nên uống quá ít nước nhưng không phải uống càng nhiều càng tốt, uống vừa đủ theo nhu cầu của cơ thể là được.
Mùa hạ, dù vận động nhiều hay không vận động, chắc chắn ai cũng ra nhiều mồ hôi hơn, theo Đông y, lúc này cơ thể bị mất đi một lượng tân dịch, cần bổ sung để đảm bảo tân dịch trong cơ thể đầy đủ.
Ngày nay có một số loại nước bổ sung thêm muối khoáng cũng là những loại nước bổ sung tân dịch rất tốt dưới góc nhìn của Đông y.
6. Ăn uống nên đạm bạc
Ăn uống đạm bạc là nguyên tắc dưỡng sinh không chỉ trong mùa hạ, nhưng vào mùa hạ nguyên tắc này lại càng quan trọng hơn.
Sau tiết lập hạ dương khí thăng lên càng mạnh hơn, những đồ ăn quá bổ béo, đồ xào rán, đặc biệt là đồ chiên nướng là những loại thực phẩm theo Đông y dễ kích động làm cho hỏa khí thăng phát tăng lên.
Ăn quá nhiều đồ ăn loại này sẽ gây ra những vấn đề về nhiệt trong cơ thể như thấy nóng trong người, nhiệt miệng , xuất hiện mụn nhọt, lở ngứa, đại tiện táo thậm chí đại tiện ra máu… Nên ăn uống nhẹ nhàng, đạm bạc, ăn thêm nhiều rau xanh, hoa quả vào mùa hạ.
Bên cạnh đó cũng không nên ăn quá nhiều đồ mát, đồ thanh nhiệt, không nên dùng quá nhiều những thứ có thể chất lạnh như bia lạnh, trà đá … Những đồ này một khi sử dụng quá nhiều ngược lại sẽ làm tổn hại tới dương khí của cơ thể.
