Theo ThS Nguyễn Minh Hiếu, Trung tâm Cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai, say nóng và say nắng là tình trạng rối loạn điều hòa thân nhiệt do cơ thể tiếp xúc quá lâu với môi trường nóng ẩm, nhiệt độ cao, hoặc do thay đổi nhiệt độ đột ngột. Nếu không được xử lý kịp thời, cả hai tình trạng này đều có thể gây suy đa tạng, suy gan, thận, tổn thương não. Bệnh viện Bạch Mai từng tiếp nhận nhiều ca bệnh nặng phải thở máy, lọc máu để hồi sức bởi tình trạng này.
Ở mức độ nhẹ, người bệnh có các biểu hiện như mệt mỏi, khát nước, chóng mặt, tim đập nhanh, thở gấp, đánh trống ngực, chuột rút. Ở mức độ nặng hơn, người bệnh có thể bị đau đầu dữ dội, khó thở, buồn nôn hoặc nôn, liệt nửa người, co giật, bất tỉnh, hôn mê, hoặc trụy tim mạch.
Trong đó, say nóng xảy ra khi cơ thể không thể thải nhiệt kịp do hoạt động lâu trong môi trường có nhiệt độ cao, ẩm ướt, thông gió kém, hoặc vận động thể lực nặng. Say nắng xảy ra khi ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp vào đầu, cổ, gáy, làm rối loạn trung tâm điều hòa thân nhiệt trong não. Say nắng thường xuất hiện nhanh hơn say nóng.
Nhóm có nguy cơ cao gồm trẻ em, người cao tuổi, người có bệnh mạn tính hoặc bệnh nền. Ngoài ra, người lao động ngoài trời (công nhân xây dựng, bộ đội), vận động viên, và những người làm việc trong môi trường nóng bức, kín gió cũng dễ bị ảnh hưởng.
Triệu chứng của say nắng, say nóng rất đa dạng, tùy thuộc vào độ tuổi và mức độ nặng nhẹ. Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, việc nhận biết rất khó khăn vì các bé chưa thể diễn đạt, các triệu chứng dễ bị nhầm lẫn. Biểu hiện ban đầu thường là sốt cao, sau đó là mất nước, da nhăn nheo, khát và đòi bú. Nặng hơn, bé có thể bị co giật, hôn mê.
Ở trẻ lớn và người lớn, các triệu chứng phổ biến là sốt cao trên 40°C, nôn, buồn nôn, hoa mắt chóng mặt. Nặng hơn có thể bị rối loạn ý thức, co giật, hôn mê. Các triệu chứng khác bao gồm thở nhanh, tim đập nhanh, da khô nóng và chuột rút do mất nước.
"Khi đang ở trong môi trường nắng nóng mà đột nhiên thấy mệt mỏi, khát nước hay buồn nôn, cần nhận biết đây là dấu hiệu sớm của say nóng, say nắng. Lúc này, hãy lập tức dừng hoạt động, di chuyển đến nơi mát mẻ và bù nước sớm để tránh các triệu chứng nặng hơn", bác sĩ Hiếu khuyến cáo.
Ngay cả trong môi trường có độ ẩm cao, nhiệt độ không quá cao (khoảng 30°C), việc vận động nặng cũng có thể gây say nóng nếu cơ thể sinh quá nhiều nhiệt mà không kịp thải ra.
Để hạ nhiệt, nên áp khăn ẩm đắp vào nách, bẹn, cổ cho bệnh nhân say nắng. Ảnh: Examiner
4 bước sơ cứu say nắng, sốc nhiệt đơn giản, như sau:
Đưa người bệnh ra khỏi nơi nắng nóng ngay lập tức: Di chuyển đến nơi thoáng gió hoặc phòng có điều hòa.
Hạ nhiệt cơ thể: Cởi bớt quần áo, dùng khăn ẩm đắp lên các vị trí có nhiều mạch máu như cổ, nách, bẹn và dùng quạt để tăng tốc độ thải nhiệt.
Bù nước: Nếu người bệnh còn tỉnh, cho uống nước oresol (pha đúng hướng dẫn), nước mát hoặc nước ép trái cây. Nếu bất tỉnh, hãy đặt nằm nghiêng ở tư thế an toàn và gọi cấp cứu ngay.
Lưu ý quan trọng: Tuyệt đối không dùng thuốc hạ sốt, không cho uống nước đá lạnh, không tự pha nước muối hay uống đồ thể thao không rõ thành phần. Không chườm đá lạnh vì có thể làm co mạch, cản trở quá trình thải nhiệt.
Để phòng tránh bệnh, mọi người cần hạn chế hoạt động quá lâu ngoài trời nắng nóng, đặc biệt vào giữa trưa. Uống đủ nước và điện giải trước, trong, và sau khi vận động. Nên mặc quần áo rộng rãi, sáng màu, thấm mồ hôi, đội mũ rộng vành và dùng kem chống nắng. Bổ sung thực phẩm giàu carbon, đủ năng lượng, và giảm protein. Không uống rượu vì có thể gây mất nước. Trẻ nhỏ, người già và người có bệnh nền cần chú ý bù nước đủ, đảm bảo môi trường ở mát mẻ và hạn chế ra ngoài khi trời nắng nóng.
Lê Nga
