Chiều muộn ở thành phố công nghiệp An Sơn, những làn khói từ các nhà máy thép vẫn bay lên, khắc họa nhịp sống đặc trưng của vùng Đông Bắc Trung Quốc. Giữa khung cảnh ấy, Mã Long - tay vợt bóng bàn vĩ đại nhất lịch sử - trở về nơi đã nuôi dưỡng anh sống trọn quãng thời gian đầu đời trước khi rời quê hương để theo đuổi giấc mơ thể thao.
Lần trở lại này, theo chân đoàn làm phim tài liệu của New York Times Travel Magazine, không chỉ là chuyến đi hoài niệm mà còn là cơ hội để Mã Long nhìn lại quãng đường dài mà anh thừa nhận mình đã đi xa hơn cả những năm tháng gắn bó với An Sơn.
Quê nhà An Sơn - nơi ý chí được rèn luyện
Sinh năm 1988, Mã Long lớn lên trong một thành phố lạnh giá, nơi theo lời anh, "không còn nhiều ký ức đọng lại". Chính nơi đó đã gieo mầm đam mê: Cậu bé 5 tuổi lần đầu cầm vợt bóng bàn, khởi đầu hành trình định hình một huyền thoại.
Huấn luyện viên đầu tiên của anh, Jiang Wenkun, đến nay vẫn treo tấm ảnh chụp chung với cậu học trò nhỏ trên tường câu lạc bộ bóng bàn An Sơn. Đó là khi Mã Long giành chiếc cúp đầu đời, khoảng vào tháng 5 năm 1995 hoặc 1996 - một chi tiết mà Mã Long cũng không còn nhớ rõ. Bởi ký ức của anh chỉ còn lưu giữ những trận thua và cảm giác không thể chấp nhận thất bại.
"Huấn luyện viên bảo tôi phải hét thật to, phải gầm gừ để đối thủ sợ, nhưng tôi không thích. Tôi làm chỉ vì bị ép", Mã Long kể lại. Dẫu vậy, thành tích vẫn đến: 3 chức vô địch ở An Sơn, một trong số đó mang về 300 tệ tiền thưởng - số tiền mà cha anh dùng để đãi cả đội một bữa ăn. Nhớ lại, Mã Long cười: "Tôi muốn giữ hết 300 tệ, nhưng lúc đó còn chẳng biết tiêu tiền ra sao".
Tuổi thơ của Mã Long giản đơn đến mức nhàm chán: Sáng đi học, chiều tập bóng bàn, hiếm có không gian cho các trò nghịch ngợm ngoài việc đuổi bắt ruồi bỏ vào mạng nhện hay trèo cây liễu bẻ cành làm xà đơn. Ba lần thay đổi địa điểm tập luyện đồng nghĩa với ba lần chuyển trường, còn những buổi chiều mùa đông, cậu bé 8-9 tuổi quấn khăn kín đến tận mắt để chống gió, đứng chờ xe buýt hơn 40 phút về nhà.
TMã Long bên người vợ xinh đẹp, Hạ Lộ
Khi đoàn phim cùng Mã Long trở lại Công viên Đồi Tưởng Niệm, ký ức cũ ùa về như những thước phim tua ngược. Đây từng là nơi cậu bé ngày nào chạy lên xuống 2 vòng mỗi chiều, rồi đứng trên đỉnh đồi nhìn xuống thành phố trước khi trở về nhà.
Năm 10 tuổi, Mã Long đại diện trường tiểu học tham dự giải "Baby Cup" - giải trẻ lớn nhất Trung Quốc thời bấy giờ - và giành vô địch đơn nam lẫn đồng đội, mở ra cơ hội được các tuyển trạch viên chú ý. Sau mỗi chiến thắng, cha anh đưa đến chợ đêm gần ngọn đồi ăn thịt cừu nướng: 3 xiên 1 tệ, 10 xiên 3 tệ. "Mỗi lần tôi ăn được một nắm", anh kể. Cha ít khi thể hiện cảm xúc, nhưng Mã Long luôn đọc được suy nghĩ của ông: "Nếu ông không vui khi tôi thắng thì ông đâu còn là cha tôi?".
Khác với tính cách điển hình của người Đông Bắc Trung Quốc vốn bộc trực, mạnh mẽ, thậm chí nóng nảy, Mã Long trầm tính, nhút nhát đến mức dễ đỏ mặt khi bị trêu. Ngay cả khi chiến thắng, biểu cảm của anh cũng rất kín đáo.
Mã Long tự nhận: "Tôi thiếu cái tính thoải mái của nhiều người An Sơn". Anh cũng thừa nhận mình mắc allodoxaphobia - nỗi sợ phải đưa ra quyết định - nhưng trớ trêu thay, anh lại chọn bóng bàn, môn thi đấu không có chỗ cho sự do dự, mỗi điểm số đều đòi hỏi quyết định tức thì.
Con đường trở thành huyền thoại và chương cuối ở Macau
Nhiều năm nỗ lực và cống hiến đã đưa Mã Long lên đỉnh cao bóng bàn. Tại Paris 2024, anh giành tấm HCV Olympic thứ 6 trong nội dung đồng đội nam, phá kỷ lục của chính mình. Thành tích lịch sử này càng củng cố vị thế của anh như tay vợt bóng bàn Olympic giành huy chương nhiều nhất mọi thời đại.
Hành trình Olympic của Mã Long thực sự phi thường. Con đường đến vinh quang bắt đầu từ London 2012, nơi anh giành HCV Olympic đầu tiên cùng đội tuyển nam Trung Quốc. Tại Rio 2016, danh tiếng của Mã Long thực sự cất cánh khi anh thể hiện kỹ năng xuất sắc, kết hợp tấn công đẳng cấp và chiến thuật thông minh để giành HCV cá nhân đơn nam đầu tiên. Tokyo 2020 chứng kiến Mã Long làm được điều chưa từng có trong lịch sử bóng bàn Olympic: Bảo vệ thành công danh hiệu HCV cá nhân đơn nam. Bên cạnh chiến thắng cá nhân, anh còn giành thêm HCV đồng đội, càng làm giàu thêm kỳ tích Olympic của mình.
Ngoài đấu trường Olympic, sự thống trị của Mã Long trải rộng trên tất cả các giải đấu lớn. Thành tích ấn tượng của anh bao gồm 14 danh hiệu vô địch thế giới, giành cả ở nội dung cá nhân và đồng đội, cùng 11 HCV Cúp Thế giới. Sự thống trị của anh còn được khẳng định bằng kỷ lục giữ vị trí số 1 thế giới lâu hơn bất kỳ tay vợt nào trong lịch sử. Sự nghiệp rực rỡ đưa Mã Long trở thành tay vợt đầu tiên trong lịch sử đạt cú đúp Grand Slam trong bóng bàn: Vô địch đơn nam ở Olympic, Giải vô địch thế giới và World Cup.
Mã Long là huyền thoại bóng bàn thế giới với thành tích vô tiền khoáng hậu
Trên đỉnh cao danh vọng, nhưng Mã Long khiêm tốn nói: "Điều thúc đẩy tôi nhiều hơn là tình yêu dành cho bóng bàn. Tôi nghĩ về bóng bàn rất nhiều, tập trung vào cải thiện kỹ thuật, chiến thuật và giữ gìn thể trạng. Danh hiệu hay kỷ lục, hãy để người khác nói. Tôi quan tâm bản thân tiến bộ và duy trì phong độ tốt nhất".
Sau Olympic Paris 2024, Mã Long đảm nhận vai trò mới với tư cách Phó Chủ tịch Hiệp hội Bóng bàn Trung Quốc, và chính thức rút khỏi các giải đấu quốc tế cùng bảng xếp hạng ITTF, làm dấy lên tin đồn anh giải nghệ.
Thế nhưng, tại Đại hội Thể thao Trung Quốc diễn ra vào tháng 11/2025 vừa qua, Mã Long trở lại. Anh dẫn dắt đội Bắc Kinh giành chức vô địch đồng đội nam tại Đại hội, tấm HCV đồng đội đầu tiên và có lẽ cuối cùng trong sự nghiệp đồ sộ của mình. Đây là kỳ Đại hội thứ 6 của Mã Long, giành tổng cộng 5 HCV, nhưng tấm huy chương lần này đặc biệt hơn tất cả, bởi đó là mảnh ghép còn thiếu trong hành trình hơn 2 thập kỷ của anh."Huy chương vàng luôn vô giá", Mã Long chia sẻ sau chiến thắng. "Mỗi người trong đội hoàn thành trọn vẹn vai trò của mình. Đây thực sự là chiến thắng của tập thể".
Trong buổi họp báo, Mã Long không nhắc đến giải nghệ, nhưng HLV Zhang Lei tiết lộ: "Đây có thể là kỳ Đại hội cuối cùng của anh ấy". Nếu thật sự là chương cuối, thì hành trình của Mã Long đã khép lại theo cách xứng đáng nhất: Lặng lẽ, kiên định, và đầy khí chất - đúng như tính cách và sự nghiệp của huyền thoại bóng bàn vĩ đại nhất Trung Quốc.
Điểm tựa gia đình của Mã Long
Tháng 10/2024, Mã Long được trao Giải thưởng Sự nghiệp Thể thao Xuất sắc của Hiệp hội Ủy ban Olympic Quốc gia (ANOC) nhằm ghi nhận những thành tựu vượt trội của anh. Phát biểu khi nhận giải, Mã Long gửi lời tri ân tới gia đình.
"Tôi rất biết ơn gia đình mình, bố mẹ tôi, vợ tôi và cả các con tôi. Biết ơn vì họ luôn ủng hộ những điều tôi theo đuổi, và họ luôn ủng hộ một cách vô điều kiện. Họ có lẽ cảm thấy rằng có những lúc tôi không chỉ thuộc về họ, mà còn thuộc về đội tuyển bóng bàn quốc gia Trung Quốc. Nhưng tôi cũng có những ước mơ của riêng mình, và họ biết cách tách biệt điều đó khỏi vai trò của tôi trong gia đình".
Vợ của Mã Long tên Hạ Lộ, tốt nghiệp Khoa Luật Đại học Hà Hải, là bạn học suốt 8 năm trung học. Hai người giữ kín chuyện hẹn hò nhiều năm trước khi Mã Long công khai trên Weibo năm 2016. Đám cưới diễn ra đầu 2017, con trai đầu của họ ra đời cùng năm, con trai thứ hai chào đời năm 2020. Hạ Lộ sống giản dị, hiếm khi xuất hiện công khai, từng xóa tài khoản mạng xã hội sau khi bị hack năm 2016. Cô yêu du lịch, thích đọc sách, đồng hành cùng chồng trong những chuyến đi hiếm hoi.
Nói về cuộc sống cùng Hạ Lộ và các con, Mã Long chia sẻ: "Bên ngoài sân thi đấu, tôi chỉ là một người bình thường. Ngoài chuyện tôi có thể giỏi bóng bàn hơn người khác, thì cuộc sống của tôi cũng không khác mấy. Đó là cách tôi cố tách bạch mọi thứ". Trước câu hỏi liệu con anh có bộc lộ tài năng bóng bàn, Mã Long nói: "Chưa, vì chúng vẫn còn nhỏ. Tôi nghĩ chúng có năng khiếu thể thao, nhưng chưa thấy dấu hiệu gì ở bóng bàn. Giờ thì bất cứ thứ gì chúng cầm được, chúng cũng vung lên hết".
