Theo báo cáo trên tạp chí New Scientist hôm 1/12, người đàn ông sống tại Berlin này là trường hợp thứ hai trong lịch sử y khoa được chữa khỏi HIV bằng cách sử dụng tế bào gốc không mang đột biến gene miễn dịch hoàn toàn với virus. Thành công này mở rộng đáng kể triển vọng điều trị cho căn bệnh thế kỷ, thay vì phụ thuộc vào nguồn hiến tặng cực hiếm như quan niệm trước đây.
Bệnh nhân phát hiện dương tính với HIV vào năm 2009 và mắc bệnh bạch cầu (ung thư máu) năm 2015. Tháng 10/2015, các bác sĩ tại Bệnh viện Charité (Berlin) quyết định ghép tế bào gốc tủy xương để cứu sống ông khỏi ung thư. Do không tìm được người hiến tặng phù hợp mang đột biến gen CCR5 kép (loại gene hiếm giúp ngăn chặn hoàn toàn HIV xâm nhập tế bào), êkíp điều trị buộc phải dùng tế bào từ một người hiến chỉ mang một bản sao gen đột biến CCR5.
Một tế bào người nhiễm HIV. Ảnh: Steve Gschmeissner/ Science Photo Library
Theo quy trình, bệnh nhân trải qua hóa trị để tiêu diệt phần lớn hệ miễn dịch cũ, tạo điều kiện cho tế bào gốc mới phát triển. Ông tiếp tục dùng thuốc kháng virus (ART) trong ba năm sau ghép để ức chế mầm bệnh. Đến năm 2018, khi sức khỏe ổn định và ung thư thuyên giảm, ông quyết định ngừng thuốc ART.
Kết quả theo dõi cho thấy suốt 7 năm 3 tháng kể từ khi ngừng thuốc, các xét nghiệm chuyên sâu không còn tìm thấy dấu vết virus HIV trong máu. Đây là thời gian sạch virus dài thứ hai trong số 7 ca được thế giới công nhận đã khỏi bệnh. Giáo sư Christian Gaebler, nhà miễn dịch học tại Đại học Tự do Berlin, khẳng định bệnh nhân hiện hoàn toàn khỏe mạnh mà không cần bất kỳ can thiệp y tế nào.
Giới chuyên môn trước đây tin rằng để chữa dứt điểm HIV, bệnh nhân bắt buộc phải nhận tế bào gốc mang đột biến CCR5 kép nhằm loại bỏ hoàn toàn "cửa ngõ" protein mà virus sử dụng để tấn công hệ miễn dịch. Tuy nhiên, trường hợp tại Berlin này, cùng với "bệnh nhân Geneva" được công bố năm ngoái, đã đảo ngược quan điểm đó.
Các nhà khoa học lý giải cơ chế chữa khỏi nằm ở phản ứng "tế bào ghép chống lại vật chủ". Tế bào miễn dịch mới từ người hiến tặng sẽ nhận diện và tiêu diệt triệt để các tế bào cũ còn sót lại của bệnh nhân (nơi virus HIV ẩn náu) trước khi chúng kịp lây nhiễm sang hệ thống mới. Giáo sư Ravindra Gupta tại Đại học Cambridge nhận định phát hiện này cho thấy y học không nhất thiết phải tìm kiếm nguồn hiến tặng thiếu hụt hoàn toàn CCR5, vốn cực kỳ khan hiếm.
Dù đạt bước tiến đột phá, giáo sư Gaebler vẫn khuyến cáo ghép tế bào gốc là thủ thuật phức tạp với rủi ro tử vong cao do nhiễm trùng, chỉ chỉ định cho bệnh nhân ung thư máu giai đoạn cuối. Ông nhấn mạnh cộng đồng không nên xem đây là phương pháp điều trị đại trà. Với đa số người nhiễm HIV, liệu pháp ART uống hàng ngày hoặc thuốc tiêm Lenacapavir thế hệ mới (hai lần mỗi năm) vẫn là giải pháp an toàn và tối ưu nhất để duy trì cuộc sống khỏe mạnh.
Trước đó, thế giới ghi nhận 6 người khỏi HIV bằng phương pháp tế bào gốc. Bệnh nhân đầu tiên là Timothy Ray Brown, còn gọi là "bệnh nhân Berlin". Trường hợp này được công bố năm 2008, đã thúc đẩy lĩnh vực nghiên cứu HIV. Ông qua đời vào năm 2020 vì bạch cầu tái phát.
Người thứ hai là Adam Castillejo, hay "bệnh nhân London". Ông được ghép tế bào gốc để điều trị ung thư máu và tủy xương năm 2016, ngừng điều trị HIV năm 2017.
Năm 2018, thế giới tiếp tục ghi nhận Marc Franke, "bệnh nhân Düsseldorf". Ông được coi là đã khỏi bệnh, ngừng dùng thuốc kháng virus vào tháng 11 cùng năm.
Paul Edmonds, hay "Bệnh nhân Thành phố Hy vọng", là trường hợp chữa khỏi HIV lớn tuổi nhất tính đến nay. Ông ghép tế bào gốc năm 2019, đã được hóa trị cường độ thấp. Năm 2021, ông ngừng dùng thuốc kháng virus mà không tái phát HIV.
Bệnh nhân thứ 5 sống tại New York, là người đầu tiên có dòng máu lai khỏi HIV. Bà được chẩn đoán mắc bệnh bạch cầu năm 2017, đã ghép tế bào gốc có bổ sung máu cuống rốn. Điều này giúp bệnh nhân phù hợp với nhiều người hiến tặng hơn.
Bệnh nhân gần đây nhất sống ở Geneva. Ông ngừng điều trị HIV kể từ tháng 11/2021. Các nhà nghiên cứu khá thận trọng về trường hợp này, vì tế bào miễn dịch của ông không có khả năng kháng HIV.
Bình Minh (Theo NewScientist)
