Đầu tháng 5, sản lượng điện mặt trời toàn khối đạt 27,9 Twh, trong khi tất cả nhà nhiệt điện sản xuất được 19,8 Twh. Từ tháng 12/2022, điện than có tổng công suất 42,1 Twh và giảm dần cho đến nay. Ngược lại, sau chu kỳ sản lượng thấp do mùa đông, sản lượng điện mặt trời từ mức 4,5 Twh đã gia tăng liên tục.
Không nơi nào bùng nổ năng lượng mặt trời bằng Hà Lan. Có hơn 100 megawatt tấm pin mặt trời cho mỗi 100.000 cư dân tại đây, gấp đôi so với Tây Ban Nha và hơn gấp ba lần so với ở Trung Quốc.
Sản lượng điện mặt trời (xanh) và nhiệt điện than (đen) ở châu Âu. Đồ họa: Bloomberg
Mạng lưới năng lượng mặt trời dày đặc nhất thế giới của Hà Lan phần lớn nhờ vào hỗ trợ lâu dài của chính phủ. Nơi đây có chương trình thưởng cho các hộ gia đình lắp đặt các tấm pin mặt trời và khấu trừ vào hóa đơn tiền điện với sản lượng mà nhà đó sản xuất, không ràng buộc về thời điểm gia đình dùng điện.
Jorrit de Jong, Phát ngôn viên của nhà điều hành lưới điện TenneT, đánh giá chính phủ Hà Lan đã thành công vượt mức với chương trình khuyến khích này. "Nếu tôi giặt đồ hoặc sạc xe vào những lúc trời không có nắng, điều đó không thành vấn đề vì công ty điện vẫn trả tiền", anh giải thích. Anh cũng lắp 7 tấm pin mặt trời trên mái nhà, đáp ứng được 80% sản lượng tiêu thụ của gia đình.
Chính phủ ở Hà Lan có kế hoạch thay đổi chương trình khuyến khích từ 2025 với mức khấu trừ giảm dần. Đến năm 2031, các gia đình chỉ được được hưởng lợi từ phần năng lượng mà họ thực sự tiêu thụ và không được khấu trừ thêm.
Khắp châu Âu, nhiều nước đang noi gương Hà Lan. Kể từ khi xung đột Ukraine nổ ra, việc lắp đặt các tấm pin mặt trời ở EU đã tăng tốc. Khác với năng lượng gió, thủy điện hoặc địa nhiệt, ưu điểm chính của điện mặt trời là lắp đặt nhanh chóng.
Sự mở rộng mạnh mẽ của điện mặt trời báo hiệu tốt cho nỗ lực thoát phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch của châu Âu. Tuy nhiên, quá trình này cũng bộc lộ một số điểm yếu. Giá điện bán buôn đã giảm xuống mức âm trong một số ngày nắng nhất tháng qua, vì dư thừa điện.
Kesavarthiniy Savarimuthu, nhà phân tích tại BloombergNEF, cho rằng châu Âu sẽ nhận được thông điệp từ tương lai trong mùa hè này. "Thông điệp lớn nhất sẽ là chúng ta chưa sẵn sàng", vị này nói.
Năng lượng mặt trời là giải pháp nhanh chóng và dễ dàng để đối phó với cuộc khủng hoảng năng lượng khi nguồn cung khí đốt từ Nga cạn kiệt. Nhưng nhược điểm là sản lượng tốt nhất trong những tháng nắng, khi nhu cầu sưởi ấm thường thấp. Các hệ thống pin lưu trữ năng lượng hoặc hydro xanh chưa đủ tiên tiến để tận dụng điện mặt trời cho thắp sáng vào ban đêm hoặc sưởi ấm vào mùa đông.
Mặc dù sản lượng điện mặt trời và gió đạt kỷ lục đã giúp loại bỏ các nhà máy điện than và khí đốt với tốc độ ấn tượng trong năm nay, EU vẫn còn một chặng đường dài phía trước để đạt mục tiêu không phát thải ròng vào năm 2050.
Đức thậm chí còn chịu nhiều áp lực hơn, với mục tiêu khử cacbon lưới điện vào năm 2035. Để đạt được điều đó không chỉ đòi hỏi mở rộng quy mô lớn nguồn năng lượng sạch mà còn phải có những thay đổi phù hợp hơn về cách tiêu thụ.
Đã có những dấu hiệu lệch pha giữa cung và cầu. Cuối tuần trước, giá điện bán buôn có thời điểm âm khi sản lượng năng lượng mặt trời đạt kỷ lục ở Đức. Giá âm không phải là chưa từng có và thường do gió mạnh vào ban đêm hoặc vào cuối tuần, khi nhu cầu sử dụng lại thấp.
Axel Thiemann, Giám đốc điều hành Sonnedix, một trong những nhà phát triển năng lượng mặt trời lớn nhất châu Âu, cho biết biến động giá ngày càng tăng và tần suất giá về mức thấp hoặc âm càng nhiều có thể gây rủi ro cho việc đầu tư thêm vào năng lượng tái tạo. Kể từ cuối năm 2021, Sonnedix đã tăng gần gấp đôi số lượng dự án ở châu Âu, nhưng Thiemann cảnh báo việc phát triển sẽ gặp nhiều khó khăn nếu không có những thay đổi về cách quản lý điện.
Để thích ứng tốt hơn với sản lượng điện biến động thất thường của năng lượng tái tạo, châu Âu cần một hệ thống điện có khả năng linh hoạt hơn. Điều này từng không cần thiết khi điện hạt nhân và điện than có thể tăng giảm sản lượng một cách chủ động theo nhu cầu.
"Hệ thống điện hiện tại của chúng ta không được lên kế hoạch cho các loại nhu cầu linh hoạt này", Thorsten Lenck, Giám đốc dự án tại tổ chức tư vấn Agora Energiewende có trụ sở tại Berlin cho biết.
Có nhiều cách khác nhau để thích nghi. Ví dự phát triển hạ tầng pin lưu trữ kết nối với lưới điện để sạc vào những thời điểm nắng hoặc nhiều gió nhất và bán lại điện những khi sản lượng thấp. Người tiêu dùng cũng có thể được khuyến khích sử dụng năng lượng trong thời gian sản xuất điện cao điểm và dư thừa. Điều đó có thể đặc biệt quan trọng khi ngày càng có nhiều xe điện chạy trên đường.
Joke Steinwart, nhà phân tích tại Aurora Energy Research dự báo sản lượng điện mặt trời sẽ nhiều chưa từng có vào mùa hè này và có xu hướng làm tăng sự biến động của giá điện. "Điều này mang đến những cơ hội lớn cho các công nghệ linh hoạt như pin", ông nói.
Phiên An (theo Bloomberg)
