Ngày 25/6, với gần 90% đại biểu tán thành, Quốc hội thông qua Luật Ngân sách (sửa đổi).
Theo luật vừa thông qua, thẩm quyền quyết định lập, điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước được phân cấp cho Chính phủ, thay vì Quốc hội như trước.
Cụ thể, Chính phủ lập dự toán điều chỉnh ngân sách nhà nước trong trường hợp có biến động làm tăng mức vay, bội chi so với dự toán đã phân bổ, trình Quốc hội quyết định. Dựa vào nghị quyết của Quốc hội, UBND các cấp lập dự toán điều chỉnh ngân sách địa phương, trình HĐND cùng cấp quyết định.
Chính phủ cũng quyết định điều chỉnh dự toán thu, chi của một số bộ, ngành và địa phương. Tuy nhiên, việc này không làm tăng tổng mức vay, bội chi ngân sách và cần báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.
Luật cũng bổ sung quyền của Thủ tướng trong xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, dự toán ngân sách nhà nước năm sau. Dựa trên nghị quyết của Quốc hội, Thủ tướng cũng quyết định phân bổ chi tiết thu và chi ngân sách cho từng bộ, ngành; chi đầu tư phát triển lĩnh vực giáo dục - đào tạo, dạy nghề, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chi thường xuyên từng lĩnh vực. Thủ tướng cũng quyết phân bổ chi tiết với các khoản chưa phân bổ, sử dụng dự phòng ngân sách trung ương.
Báo cáo giải trình, tiếp thu trước khi Quốc hội bấm nút, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết việc Chính phủ quyết điều chỉnh dự toán ngân sách nhằm tăng phân cấp, phân quyền. Đây cũng là vấn đề cấp bách, cần tháo gỡ ngay để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nhằm chủ động trong quản lý, điều hành ngân sách, giảm thủ tục hành chính và tăng trách nhiệm của các cấp, ngành, địa phương.
Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng, địa phương sẽ tăng kiểm tra, giám sát và có chế tài xử nghiêm các vi phạm, tiêu cực, lãng phí.
Các đại biểu nghe Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng đọc báo cáo giải trình, trước khi bấm nút thông qua Luật Ngân sách (sửa đổi), sáng 25/6. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội
Điểm mới nữa tại luật lần này là điều chỉnh nguyên tắc phân chia, phân cấp nguồn thu giữa ngân sách trung ương và địa phương. Tỷ lệ phân chia này được xác định nhằm bảo đảm nguồn thu cho địa phương thực hiện các nhiệm vụ được giao.
Ngân sách trung ương hưởng toàn bộ số thu từ thuế xuất-nhập khẩu, tiêu thụ đặc biệt từ hàng nhập khẩu; thuế thu nhập doanh nghiệp, lãi được chia cho nước chủ nhà và các khoản thu khác từ thăm dò, khai thác dầu, khí.
Trung ương cũng giữ lại 100% thuế thu nhập doanh nghiệp bổ sung chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu, nhà cung cấp nước ngoài và cấp quyền tần số vô tuyến điện...
Các khoản thu thuế sẽ phân chia theo tỷ lệ giữa ngân sách trung ương và địa phương, gồm thuế thu nhập doanh nghiệp (trừ phần từ thăm dò, khai thác dầu khí, thuế bổ sung chống xói mòn cơ sở thuế toàn cầu); thu nhập cá nhân; tiêu thụ đặc biệt, thuế bảo vệ môi trường...
Riêng tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, tài nguyên nước, ngân sách trung ương giữ 70%, địa phương hưởng 30%. Tương tự, tỷ lệ phân chia thuế giá trị gia tăng (VAT, trừ khoản được hoàn thuế) giữa trung ương và địa phương cũng là 70-30%. Việc phân chia cho từng địa phương do Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định.
Với tiền sử dụng, thuê đất, TP Hà Nội được hưởng toàn bộ tiền sử dụng, thuê đất theo Luật Thủ đô. Các địa phương không nhận bổ sung ngân sách địa phương được hưởng 80%, ngân sách trung ương hưởng 20%. Tỷ lệ phân chia giữa ngân sách trung ương và địa phương với nơi nhận bổ sung cân đối là 15% và 85%.
Cũng theo luật vừa được thông qua, Chính phủ quản lý, điều hành việc sử dụng nguồn tăng thu so với dự toán và dự toán chi còn lại của ngân sách trung ương. Việc quản lý tương tự với ngân sách địa phương do UBND các tỉnh, thành đảm trách. Kết quả thực hiện sẽ được Chính phủ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.
Luật cũng quy định tăng trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị trong chi ngân sách, đơn giản quy trình kiểm soát chi ngân sách của Kho bạc Nhà nước; không quy định thứ tự ưu tiên trong xử lý nguồn tăng thu so với dự toán.
Quỹ dự trữ tài chính được sử dụng để tạm ứng cho các chương trình, dự án hạ tầng quan trọng trên địa bàn để đẩy nhanh tiến độ thực hiện và phải hoàn trả trong 36 tháng kể từ ngày tạm ứng. Tổng các khoản tạm ứng tối đa không quá 50% số dư đầu năm của quỹ nhằm sử dụng linh hoạt, hiệu quả với Quỹ dự trữ tài chính cấp tỉnh.
Luật Ngân sách (sửa đổi) có 79 điều, hiệu lực từ năm ngân sách 2026. Riêng các quy định về lập dự toán, chấp hành ngân sách Nhà nước và phân cấp cho tỉnh, xã với lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số từ ngày 1/7.
Quyết toán ngân sách năm 2024 và quy trình lập dự toán ngân sách năm 2026 vẫn áp dụng theo Luật Ngân sách 2015.
Anh Minh
