Khi nhắc tới những nhà cộng đồng, trung tâm thông tin, sinh hoạt, gặp gỡ trao đổi kinh nghiệm của người dân bản địa, không thể không nhắc tới những thiết kế hướng tới cộng đồng của Văn phòng kiến trúc 1+1>2. Vậy những điểm nổi bật của trung tâm tâm cộng đồng hay nhà ở cộng đồng này ra sao? Ý nghĩa đằng sau mỗi thiết kế là gì?…
Năm nay, Tổ chức Du lịch Thế giới của Liên Hợp Quốc (UNWTO) đã xem du lịch như một cách để tạo sinh kế và cơ hội phát triển ở các vùng nông thôn, lấy chủ đề trọng điểm là Du lịch và Phát triển Nông thôn.
Kiến trúc dựa trên nông thôn và các cấu trúc truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc giới thiệu các công trình di sản và nghề thủ công của địa phương, cung cấp việc làm và triển vọng bên ngoài các thành phố lớn, đặc biệt là cho các cộng đồng yếm thế bị bỏ lại phía sau.
Tại Việt Nam, Văn phòng kiến trúc 1+1>2 với Kiến trúc sư trưởng Hoàng Thúc Hào đã tham gia vào nhiều dự án nhà cộng đồng thu hút người dân cả nước tham gia vào quá trình xây dựng và thúc đẩy các hoạt động phát triển cộng đồng khác. Trong đó một số công trình còn là điểm tham quan du lịch làm nổi bật các kỹ thuật xây dựng độc đáo của dân bản địa.
Theo 1+1>2, “Nông thôn là tương lai của đô thị” với ý nghĩa sống chậm, sống xanh và kiến trúc bền vững. Ở hầu hết những khu vực dân tộc thiểu số, người dân kế thừa kinh nghiệm của tổ tiên, xây dựng kiến trúc của riêng mình. Họ nắm giữ trữ lượng văn hóa khổng lồ, góp phần mang tới sự đa dạng cho nhân loại. Đối với cư dân làng xã, nhà cộng đồng đóng vai trò hạt nhân, được bố trí ở vị trí trung tâm, dễ dàng tiếp cận, do đó nhằm nâng cao đời sống tinh thần và sự gắn kết xã hội của mỗi cá thể”.
Với tôn chỉ tôn trọng phong tục tập quán văn hóa độc đáo mỗi vùng miền, kể từ năm 2009, đội ngũ kiến trúc 1+1>2 đã tham gia cùng cộng đồng, tạo nên những không gian mới mẻ, hòa quyện theo hai tiêu chí: vừa tiếp thu ý tưởng của các thành viên, vừa bằng cách giúp họ hiểu được lợi ích mà những trung tâm cộng đồng có thể mang lại trong việc tạo điều kiện gắn kết xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế.
Dưới đây là một số thiết kế nhà cộng đồng tại các vùng nông thôn mà KTS Hoàng Thúc Hào và văn phòng kiến trúc 1+1>2 đã thực hiện.
1. Nhà cộng đồng thôn Suối Rè
Nhà cộng đồng Suối Rè (2010) có cấu trúc không gian tổng thể theo lớp. Lớp trước là khoảng sân thoáng, nơi diễn ra các hoạt động ngoài trời. Không gian sinh hoạt chính ở lớp giữa, gồm hai tầng. Tầng trên là không gian đa chức năng, có thể làm nhà trẻ, lớp mẫu giáo kết hợp thư viện, hội họp thôn…, các chức năng đan xen linh hoạt. Tầng trệt ăn vào khoảng lõm triền dốc, tránh gió đông bắc, hút gió địa hình đông nam nên nhà ấm về đông, mát về hè.
Không gian mở ra lớp sau, hướng lên núi và rừng tre. Dân làng tụ họp, tổ chức làm nghề phụ, nhất là trẻ con, người già có thể sinh hoạt ở tầng trệt trong những ngày giá rét hay nắng gắt… Các vật liệu hữu cơ có sẵn tại địa phương đã được tận dụng như đất, đá, tre, nứa, lá.
Từ bao đời nay, người Kinh và người Mường chung sống hòa thuận trên vùng đất giao thoa văn hóa. Vì vậy, kết cấu của công trình vừa kế thừa kết cấu nhà truyền thống Bắc Bộ, cũng mang âm hưởng của nhà sàn Mường.
2. Nhà cộng đồng Tả Phìn
Nhà cộng đồng Tả Phìn (2012) có chức năng là nơi trưng bày những sản phẩm thủ công mỹ nghệ, thư viện nhỏ, trạm thông tin, không gian hội họp, tổ chức các hoạt động du lịch sạch và đào tạo nông nghiệp. Công trình lấy cảm hứng từ những chiếc khăn đỏ truyền thống của người Dao và nhịp điệu núi đồi.
Tương tự nhà Suối Rè, nhà cộng đồng Tả Phìn cũng được xây bằng vật liệu, nhân công địa phương, thân thiện với môi trường như đá, gạch không nung, gỗ tái chế, gỗ thông gai. Đây cũng là ngôi nhà cộng đồng đa năng và bao gồm khu bảo tồn cây thuốc, áp dụng chuỗi giải pháp kiến trúc xanh, tiết kiệm năng lượng: công nghệ lọc nước mưa, pin mặt trời, bể phốt 5 khoang không gây ô nhiễm, lò sưởi tiết kiệm năng lượng, tận dụng nhiệt thừa ống khói.
3. Nhà cộng đồng Cẩm Thanh
Nhà cộng đồng Cẩm Thanh (2015) vừa là nơi huấn luyện ứng phó với biến đổi khí hậu, vừa là không gian sinh hoạt văn hóa thể thao. Về lâu dài, đây sẽ là trung tâm khảo nghiệm nông sản hữu cơ, tổ chức nghiên cứu và không gian chia sẻ kinh nghiệm canh tác.
Tòa nhà chính có chức năng như một phòng họp, không gian triển lãm và sự kiện. Một không gian nhỏ hơn tạo thành thư viện với các lớp học cho trẻ nhỏ. Với hệ thống vách ngăn di động, không gian dễ dàng thay đổi diện tích lớn hơn hoặc nhỏ hơn, tùy theo nhu cầu của người sử dụng.
Công trình là hình ảnh đặc trưng của nông thôn miền Trung Việt Nam với những rừng cau thẳng đứng. Giàn cây leo giăng ngang những thân cau, kết hợp kết cấu mái che thích nghi gió vào, cùng hình thành lớp vỏ kép, giảm đáng kể bức xạ mặt trời, tạo diện tích bóng mát lớn, sinh động.
Sân trong gợi nhắc không gian nhà cổ Hội An, thông gió đối lưu. Mái che lớn dốc và phễu thu nước mưa, một phần dẫn ra bể chứa nước phục vụ sinh hoạt, tưới tiêu, đặt đầu hướng gió, giảm nhiệt gió vào; một phần tái sử dụng cho nhà vệ sinh.
4. Nhà cộng đồng Nậm Đăm
Nhà cộng đồng Nậm Đăm (2017) đóng vai trò quan trọng đối với nông thôn, không chỉ là trung tâm thông tin mà còn là nơi hoạt động cộng đồng. Ý tưởng công trình thể hiện tinh thần đổi mới trên nền bản sắc địa phương với những bức tường đất dày 80cm kết hợp với vật liệu hiện đại. Tầng 1 có không gian sinh hoạt chung và 2 phòng nghỉ tiện nghi cho khách. Tầng 2 có 3 phòng ngủ. Khoảng thông tầng và hiên – ban công kết nối không gian linh hoạt, tăng khả năng chiếu sáng tự nhiên và thông gió đối lưu.
Hệ mái vát gấp khúc cách tân tượng trưng cho cánh én hay nhịp điệu núi đồi (Chim én thường làm tổ dưới mái nhà người Dao, họ quan niệm chim én mang lại may mắn). Phần mái dốc cũng giúp đón ánh sáng nhiều hơn và tối ưu hóa tầm nhìn ra cánh đồng xanh rộng lớn.
5. Nhà cộng đồng Chiềng Yêng
Nhà cộng đồng Chiềng Yêng (2015) đóng vai trò là trung tâm thông tin, nơi mọi người có thể gặp gỡ, trao đổi, tổ chức sự kiện và hoạt động xã hội. Nơi đây cũng sở hữu những điểm tham quan thú vị, góp phần phát triển du lịch.
Lấy cảm hứng từ chiếc khăn trùm đầu của đồng bào dân tộc thiểu số địa phương và nhà sàn truyền thống, hình ảnh công trình hài hòa với cảnh sắc núi non và thác nước.
Những ngôi nhà cộng đồng được xây dựng trên sự kết hợp của các nguồn lực xã hội, được hoàn thiện chủ yếu nhờ nhân công sẵn có và vật liệu địa phương, làm bản chất của quá trình nghiên cứu lâu dài về các yếu tố bản địa, văn hóa, kinh tế và con người trong khu vực.
Biên dịch | Vũ Hương (Nguồn: Archdaily)
XEM THÊM:
- FuturArc Green Leadership Award 2020: Làng Mít giành giải thưởng | 1+1>2 Architects
- Nhà anh Hùng – Nhà ở nông thôn đương đại | 1+1>2 Architects
- Nhà Mẹ – món quà dung dị của người con hiếu thảo | 1+1>2
