Mâm ngũ quả với tâm linh ngày Tết
Ngũ quả (số 5) được người Á Đông hay dùng không thể thiếu trong ngày lễ tết, trước là thờ cúng tổ tiên, sau là ước mong năm mới được an khang, thịnh vượng hơn năm trước.
Mâm ngũ quả làm không gian thờ cúng gia tiên ngày Tết tươi vui, ấm áp và rực rỡ, nhưng trên hết đều có ý nghĩa cầu cho cuộc sống no đủ, bình an, phát đạt và thể hiện sự thành kính hướng về nguồn cội, tổ tiên... Mỗi món quả bày trên ban thờ đều có ý nghĩa riêng, vì vậy các gia đình cần hiểu và nắm rõ để gửi gắm ước nguyện, cầu mong của mình trong năm mới.
Tùy vùng miền mà bày mâm ngũ quả. Ảnh minh họa.
Mâm ngũ quả sinh động cho ý tưởng, triết lý – tín ngưỡng – thẩm mỹ ngày Tết. Mỗi vùng miền với đặc trưng về khí hậu, sản vật và tập quán riêng mà người ta chọn các loại quả khác nhau để bày mâm ngũ quả.
Mâm ngũ quả người miền Bắc thường bày. Ảnh minh họa.
Miền Bắc: Hay dùng 5 loại quả cơ bản: chuối, bưởi, đào, hồng, quýt hay chuối, ớt, bưởi, quất, lê. Xưa nay người dân thường đặt nải chuối dưới cùng, trên bày các trái cây khác. Mâm ngũ quả đẹp được coi là đẹp cần có đủ màu sắc rực rỡ: Nải chuối xanh, quả bưởi căng mọng (hoặc quả phật thủ chín vàng), xen kẽ là những quả quýt, táo...
Tiến sĩ Vũ Thế Khanh.
Miền Trung: Mâm ngũ quả không quá câu nệ hình thức, có gì cúng nấy miễn là hoa quả tươi ngon. Bà con hay dùng là thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt...
Mâm ngũ quả người miền Nam hay bày. Ảnh minh họa.
Miền Nam: Hoa quả được dùng là mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung (theo câu: "Cầu sung vừa đủ xài"), thêm chân đế là những quả dứa (trái thơm), thể hiện sự vững vàng. Đặc biệt không thể thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh - tượng trưng cho lòng trung nghĩa và khí tiết của người phương Nam.
Mâm ngũ quả gửi gắm lời cầu ước. Ảnh minh họa.
Ý nghĩa mâm ngũ quả
Người Việt thường ước muốn "Ngũ phúc lâm môn", đó là Phú, quý, thọ, khang, ninh.
- Phú: Giàu có về tiền bạc, vật chất;
- Quý: Đài các, sang trọng, vinh hiển;
- Thọ: sống lâu để hưởng phúc, để hưởng phú quý.
- Khang: Khỏe mạnh (kiện khang thân thể).
- Ninh: Sống yên ổn, an lành.
Ngũ quả còn tượng trưng cho Ngũ vị (5 gia vị cơ bản trong ẩm thực là: Mặn, ngọt, chua, cay, đắng).
Tượng trưng cho Ngũ tạng: Tâm, can, tỳ, phế, thận (Tim, gan, lá lách, phổi, 2 quả cật).
Có người cho rằng mâm ngũ quả tượng trưng cho thuyết Ngũ hành trong văn hóa phương Đông, phối theo 5 màu, bài trí, sắp xếp màu sắc xen kẽ: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng.
Nhưng giải thích thế có vẻ gán ghép và suy diễn, vì về bản chất thì các loại quả đều là thuộc tính của hành MỘC, không thể gọi là "ngũ hành". Chưa kể một số quan niệm về màu sắc, về tương sinh, về tương khắc trong thuyết "ngũ hành" của người xưa chỉ là cảm tính trong một số hiện tượng cụ thể, không đúng quy luật về sự chuyển hóa trong vũ trụ và đã không còn phù hợp với khoa học ngày nay.
Nhà nào cũng bày mâm ngũ quả ngày Tết. Ảnh minh họa.
Mâm ngũ quả trong đạo Phật
Trong đạo Phật, Hoa quả còn tượng trưng cho thành tựu của luật Nhân Quả (gieo nhân lành thì hưởng quả ngọt), và mang nhiều ý nghĩa trong văn hóa Tâm linh:
Ngũ quả tượng trưng cho Ngũ Thừa Phật giáo:
1. Con đường tu thành tựu theo Nhân Thừa,
2. Con đường tu thành tựu theo Thiên Thừa,
3. Con đường tu thành tựu theo Thanh Văn Duyên Giác Thừa,
4. Con đường tu thành tựu theo Bồ Tát Thừa,
5. Con đường tu thành tựu Phật Thừa.
Ngũ quả Tượng trưng cho Ngũ uẩn trong trí tuệ Bát Nhã
1. Sắc Uẩn là nhóm yếu tố tạo nên phần vật chất và sinh lý của con người,
2. Thọ uẩn là nhóm cảm giác sinh ra do sự tiếp xúc giữa 5 giác quan và 5 đối tượng tương ứng,
3. Tưởng uẩn là nhóm nhận thức được cả hai đối tượng vật chất và tinh thần,
4. Hành uẩn Hành uẩn là sự phản hồi có điều kiện với những đối tượng của kinh nghiệm, của những gì đã trải nghiệm qua,
5. Thức uẩn Ý thức là khả năng nhận biết trực tiếp các hiện tượng nội giới và ngoại giới.
Ngũ quả tương ứng với cờ Ngũ sắc của Phật giáo
1. Màu xanh dương tượng trưng cho Từ bi.
2. Màu vàng tượng trưng cho Trung đạo.
3. Màu đỏ tượng trưng cho Đạo đức.
4. Màu trắng tượng trưng cho Đạo Pháp vượt ra khỏi không gian và thời gian.
5. Màu cam tượng trưng cho Trí tuệ.
Ngũ quả Tượng trưng cho Ngũ phần hương: Gồm 5 loại hương thơm tâm linh (còn gọi là TÂM HƯƠNG):
Đó là tâm nguyện của hành giả nguyện dâng tâm hương (Giới, Định, Tuệ, Giải thoát và Giải thoát tri kiến) lên để các chư Phật, chư Bồ Tát, chư hiền Thánh chứng minh công đức.
1. Hương Giới,
2. Hương Định,
3. Hương Tuệ,
4. Hương Giải thoát,
5. Hương Giải thoát tri kiến.
Người dân nên tìm hiểu để có mâm ngũ quả đẹp, ý nghĩa. Ảnh minh họa.
Ngày nay hoa trái nhiều và đa dạng, mâm ngũ quả theo đó mà có thể trở thành lục, thất, bát, cửu, thập… quả, hoặc bày vài ba loại quả cũng được. Dù bày biện nhiều hơn hay ít hơn 5 loại quả, thì vẫn gọi là "mâm ngũ quả" do thói quen và cái tên gọi "ngũ quả" đã ăn sâu vào tiềm thức, tâm linh người Việt bao đời.
Tùy văn hóa tín ngưỡng của các dân tộc, các quốc gia, các tôn giáo mà có cách quan niệm về mâm ngũ quả khác nhau, vô cùng phong phú. Vì mỗi món quả bày trên ban thờ đều có ý nghĩa riêng nên người dân cần tìm hiểu để gửi gắm ước nguyện, cầu mong của mình trong năm mới thêm phần tươi vui, ấm áp và rực rỡ, cuộc sống no đủ, bình an, phát đạt và thể hiện sự thành kính hướng về nguồn cội, tổ tiên...
Chung quy là mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết vẫn là nơi hội tụ của hồn quả, hương cây, thể hiện thành tựu lao động mà con cháu dâng cúng tri ân thần linh, tri ân gia tiên tiền tổ và ý nguyện cầu bình an, no đủ mà người dân Việt Nam gửi gắm mỗi khi Tết đến xuân về. Đó cũng là của nét truyền thống của văn hóa dân tộc.
Tiến sĩ Vũ Thế Khanh
(Tổng giám đốc Liên hiệp Khoa học công nghệ Tin học ứng dụng UIA)
Tết Nguyên đán là dịp rét nhất ở Bắc Bộ, chuyên gia chỉ bài thuốc phòng bệnh nguy hiểm nhiều người có thể mắc 
Từ giờ đến cuối năm có 4 lễ quan trọng các gia đình cần biết 
Một người ho đêm cả nhà khổ sở, làm sao chấm dứt? 
