Lễ hội cơm mới Yên Châu - Sơn La: Giữ gìn bản sắc cội nguồn
Yên Châu - Sơn La được ví như bức tranh thổ cẩm đa sắc màu với 4 dân tộc Thái, Mông, Khơ Mú, Kinh cùng sinh sống. Trong đó, cộng đồng dân tộc Thái xã Yên Châu có vốn di sản văn hóa truyền thống phong phú và đặc sắc luôn được đồng bào trân quý và trao truyền cho các thế hệ mai sau. Một trong những lễ hội mang đậm dấu ấn văn hóa và tâm linh của người Thái chính là lễ mừng cơm mới.
Cộng đồng người Thái ở xã Yên Châu, tỉnh Sơn La chủ yếu làm nông nghiệp, vì vậy các lễ hội thường gắn với hoạt động nông nghiệp. Hằng năm, khoảng cuối tháng 11 dương lịch, bà con xã Yên Châu lại tổ chức Lễ mừng cơm mới để bày tỏ lòng biết ơn trời đất vì một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Lễ hội gồm hai phần: Phần lễ và phần hội. Trong phần lễ, nghi thức cúng cơm mới được thực hiện trang trọng với các lễ vật như lợn, gà, rượu, hoa quả, cốm, xôi nếp nương... Thầy cúng thay mặt cộng đồng dâng lời cảm tạ tổ tiên, trời đất và các vị thần linh đã phù hộ cho bản làng có một năm được mùa, đời sống ấm no.
Mâm lễ dâng cúng trong ngày Lễ mừng cơm mới của đồng bào Thái.
Nghi lễ cúng mừng cơm mới của nhân dân xã Yên Châu.
Mâm cúng cơm mới gồm các lễ vật như lợn, gà, rượu, hoa quả, cốm, xôi nếp nương…
Khi mâm cúng đã được chuẩn bị xong, mọi người tề tựu đông đủ cũng là lúc thầy cúng tiến hành nghi lễ.
Dù làm trong gia đình hay ở cộng đồng thì một người không thể thiếu trong Lễ mừng cơm mới của người Thái là thầy Mo, người thực hiện những nghi thức quan trọng. Thầy Mo đóng vai trò chủ lễ, là người kết nối giữa cộng đồng với các thần linh, đọc các bài văn khấn thần linh, ông bà tổ tiên.
Bài khấn có nội dung cảm ơn tổ tiên, những người được con cháu "nhờ trông nom" nương rẫy, cảm tạ các vị thần linh và mừng mùa màng thắng lợi, cầu cho con cháu khỏe mạnh, mưa thuận, gió hòa, giúp năm sau lại có những mùa vụ tươi tốt, lúa đầy bồ, khoai sắn đầy sân, gia súc đầy chuồng, nhà nhà hạnh phúc, con cháu đoàn kết, quốc thái dân an.
Thầy Mo cúng xong những mâm lễ được chia cho mọi người để thưởng thức, đây còn gọi là "thụ lộc".
Bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch
Sau khi phần lễ thiêng liêng do thầy cúng thực hiện kết thúc, không khí lễ hội chuyển sang phần hội rộn ràng và đầy màu sắc. Tại phần hội, đã diễn ra chương trình giao lưu văn nghệ với gần 40 tiết mục văn nghệ mang đậm bản sắc dân tộc Thái, do hơn 200 nghệ nhân, diễn viên đến từ các câu lạc bộ bảo tồn văn hóa trong và ngoài tỉnh biểu diễn. Các tiết mục múa xòe, hát dân ca, trình diễn nhạc cụ truyền thống, tạo nên bức tranh văn hóa đặc sắc, thu hút nhiều du khách thập phương.
Tiết mục múa xòe cổ của Nhóm sinh viên dân tộc Thái tại Hà Nội.
Bà Hoàng Thị Thoát – Chủ nhiệm CLB Bảo tồn Văn hóa Thái xã Yên Châu cho biết: "Lễ hội không chỉ đơn thuần là việc bảo tồn gìn giữ mà còn là sự kiện quảng bá du lịch. CLB thường xuyên tổ chức giao lưu văn nghệ, không chỉ trên địa bàn mà mở rộng ra các tỉnh Nghệ An, Điện Biên, Lào Cai, Thanh Hóa, Phú Thọ... để lan tỏa bản sắc giữa các vùng miền. Thời gian tới chúng tôi sẽ phát triển mô hình dệt thổ cẩm để phục vụ trong cuộc sống gia đình hàng ngày, bên cạnh đó là phát triển kinh tế địa phương".
Bà Hoàng Thị Thoát – Chủ nhiệm CLB bảo tồn văn hóa Thái Yên Châu đang dạy cho lớp trẻ kỹ năng dệt thổ cẩm.
Em Vi Anh Vũ (bên trái) cùng bạn tham quan nhà bảo tồn văn hóa Thái Yên Châu.
Đến với Lễ hội mừng cơm mới xã Yên Châu, em Vi Anh Vũ - Sinh viên dân tộc Thái tại Hà Nội chia sẻ: "Đây là lần đầu tiên em được tham gia Lễ hội cơm mới tại xã Yên Châu, dù là người dân tộc Thái nhưng hôm nay em mới biết thêm về bản sắc của văn hóa dân tộc mình, sự giống và khác nhau giữa người Thái Nghệ An và Sơn La. Đến đây, em được thưởng thức nhiều món ăn đặc sắc và những tiết mục văn nghệ, đặc biệt là sự mến khách của người dân ở đây".
Ông Lò Đức Việt – Phó Chủ tịch UBND xã Yên Châu, tỉnh Sơn La.
Đánh giá về việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa địa phương, ông Lò Đức Việt – Phó Chủ tịch UBND xã Yên Châu, tỉnh Sơn La cho biết: "Trong thời gian tới, xã Yên Châu sẽ xây dựng những chương trình phát triển du lịch mục tiêu quốc gia gắn với du lịch của người dân địa phương, cũng như góp phần phát triển du lịch tỉnh Sơn La. Bên cạnh đó, hiện nay xã Yên Châu đã xây dựng được nhà bảo tồn văn hóa để thế hệ trẻ tìm hiểu thêm các nét văn hóa dân gian văn hóa dân tộc Thái".
Sau khi phần lễ thiêng liêng do thầy cúng thực hiện kết thúc, phần hội được tổ chức với không khí rộn ràng và đầy màu sắc.
Lễ mừng cơm mới Yên Châu - Sơn La không chỉ là một nghi lễ tâm linh mà còn là biểu tượng của sự đoàn kết và tình yêu thương trong cộng đồng người Thái. Với họ, dù đi xa đến đâu, con cháu cũng cố gắng trở về đoàn tụ trong ngày lễ thiêng liêng này vì đây là dịp để mỗi người nhắc nhở bản thân về cội nguồn, về những giá trị cao đẹp được truyền từ đời này sang đời khác.
