'Việt Nam đặt mục tiêu làm chủ năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình'

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã có buổi làm việc với Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân, chiều 31/7, vào dịp kỷ niệm 31 năm thành lập đơn vị. Buổi làm việc có sự tham gia của Thứ trưởng Lê Xuân Định, 80 cán bộ công chức, viên chức của Cục và đại diện các đơn vị liên quan.

Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân trực thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ, thực hiện hai chức năng chính: tham mưu, quản lý nhà nước về an toàn an ninh, thanh sát hạt nhân và thúc đẩy việc ứng dụng năng lượng nguyên tử. Cục tham gia xây dựng chính sách, pháp luật liên quan, trong đó có Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) được Quốc hội thông qua hồi tháng 6. Ngoài ra, đơn vị thực hiện thẩm định, cấp phép và quản lý an toàn an ninh đối với các cơ sở bức xạ; cung cấp thông tin, dữ liệu về an toàn bức xạ hạt nhân trên cả nước, đồng thời là đầu mối hợp tác quốc tế trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử.

Tại buổi làm việc, Cục trưởng Nguyễn Hoàng Linh báo cáo Bộ trưởng về một số kết quả công việc thời gian qua, đồng thời nêu những khó khăn, vướng mắc. Sau 5 tiếng trao đổi, các vấn đề về nhân lực, chuyển đổi số và kinh phí hoạt động của Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân cơ bản đã được lãnh đạo Bộ định hướng, tháo gỡ.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ làm việc với Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân, chiều 31/7. Ảnh: TTTT

Thành lập năm 1994, năm nay, Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân bước sang thập kỷ hoạt động thứ tư. Bộ trưởng đánh giá, khác với giai đoạn trước, đây là thập kỷ Việt Nam đặt mục tiêu làm chủ công nghệ, đưa công nghệ điện hạt nhân thành chiến lược quốc gia, ứng dụng năng lượng nguyên tử vào mọi mặt đời sống. Đây cũng là thập kỷ Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân có Cục trưởng không xuất phát từ chuyên môn kỹ thuật mà là người làm quản lý nhà nước, với mong muốn Cục phải đóng vai trò điều phối, thống nhất lực lượng người làm năng lượng nguyên tử ở cả trong và ngoài nước.

Xu thế lớn về an toàn, bức xạ và hạt nhân

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, năng lượng hạt nhân là lĩnh vực có tính quốc tế cao, đòi hỏi Việt Nam phải biết nhìn ra thế giới. Ông chỉ ra năm xu thế lớn đang định hình tương lai của lĩnh vực.

Thứ nhất là tách bạch giữa quản lý an toàn bức xạ và phát triển hạt nhân. Trên thế giới, hai mảng này thường đặt ở hai đơn vị độc lập nhằm đảm bảo sự độc lập tuyệt đối với nhau. Tuy nhiên, theo Bộ trưởng, tại Việt Nam, việc tách bạch có thể mang tính độc lập tương đối, bằng cách thành lập hai phòng ban trong cùng một đơn vị. Mục đích là quản lý theo cấp độ rủi ro, nới lỏng những vấn đề có độ rủi ro thấp để tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển. "Thế hệ lò phản ứng thứ tư an toàn hơn, việc quản lý lúc này sẽ cần nhẹ tay hơn", ông nói.

Xu thế thứ hai là cơ quan quản lý an toàn, bức xạ và hạt nhân cần duy trì sự độc lập tương đối cả về thể chế lẫn kỹ thuật. Bộ trưởng đánh giá cao việc Cục tham gia vào quá trình xây dựng thể chế, tiêu biểu là Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi). Với vấn đề kỹ thuật, ông lưu ý Cục cũng cần duy trì sự độc lập nhất định, không nên phụ thuộc hoàn toàn vào sự hỗ trợ từ tổ chức bên ngoài như Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam.

Xu thế thứ ba là về năng lực chuyên môn, nhân lực và công nghệ.Cụcan toàn, bức xạ và hạt nhân bắt buộc phải có các mô phỏng thử nghiệm về an toàn, biết sử dụng các công nghệ mới, nhất là giám sát từ xa, có khả năng đào tạo chuyên sâu, phân tích sự cố, ứng phó khẩn cấp...

Thứ tư là tăng tính minh bạch và sự giám sát của xã hội. Trong bối cảnh Việt Nam dự kiến xây dựng nhiều nhà máy điện hạt nhân, cần có quy định cụ thể về việc công khai thông tin, minh bạch báo cáo và để người dân tham gia giám sát.

Cuối cùng, lĩnh vực năng lượng hạt nhân là câu chuyện có tính quốc tế cao,cần phối hợp chặt chẽ, tuân thủ công ước quốc tế.

Những điều cần đổi mới

Tại buổi làm việc, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, để đáp ứng yêu cầu trong giai đoạn mới, Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân cần chuyển đổi từ một cơ quan hành chính sang vai trò điều phối chiến lược quốc gia về an toàn bức xạ hạt nhân.

"Cục là tổng chỉ huy các lực lượng. Vai trò điều phối của Cục rất quan trọng", ông nói. Trong bối cảnh đó, đơn vị phải khẳng định được vị thế là cơ quan quản lý quốc gia, được thể chế hóa, hoạt động độc lập về an toàn bức xạ hạt nhân.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng làm việc với Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân. Ảnh: TTTT

Một trong những yêu cầu cấp thiết Bộ trưởng nêu ra là nâng cấp năng lực đánh giá, giám sát và ứng phó sự cố. Cục cần sớm xây dựng phòng thí nghiệm an toàn bức xạ, thành lập trung tâm điều hành, ứng phó sự cố hạt nhân cấp quốc gia, đi cùng với hệ thống mô phỏng và huấn luyện thực địa.

Về quản lý, Cục phải chuyển đổi số toàn diện, hiện đại hóa quy trình cấp phép, thanh tra, giám sát online, hậu kiểm bằng công nghệ số. Đơn vị cũng sử dụng công nghệ để hình thành bản đồ nguồn phóng xạ và công cụ AI giúp đánh giá rủi ro theo từng vùng, địa phương. Các dữ liệu này phải tích hợp vào hạ tầng số quốc gia, đồng bộ và kết nối với các bộ, ngành khác.

Cục an toàn, bức xạ và hạt nhân nên tăng cường năng lực chuyên sâu. Điều này có thể thực hiện thông qua cơ chế luân chuyển cán bộ từ Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam về Cục và ngược lại, hoặc điều người dưới dạng biệt phái. Song song, Cục được giao thiết lập mạng lưới chuyên gia về năng lượng hạt nhân trong và ngoài nước để tham vấn về chuyên môn, chính sách.

Về mặt hội nhập, Cục cần chủ động mở rộng hợp tác quốc tế, thể hiện rõ vai trò đầu mối tổng hợp quốc gia trong lĩnh vực. Bộ cũng giao Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia phối hợp với Cục an toàn, bức xạ và hạt nhân chủ động lập kế hoạch xây dựng các tiêu chuẩn trong lĩnh vực.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng và Thứ trưởng Lê Xuân Định thống nhất yêu cầu Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân đưa ra các báo cáo chuyên môn, chuyên đề, với tần suất hàng tháng nhằm thể hiện vai trò, trách nhiệm của một đơn vị tham mưu cho lãnh đạo Bộ.

Vai trò trong dự án nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận

Trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị xây dựng nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận, Bộ trưởng nhấn mạnh vai trò đặc biệt của Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân như một trụ cột điều phối an toàn quốc gia. Ông một lần nữa nhấn mạnh vai trò điều phối của Cục, là đầu mối kết nối giữa các lực lượng chuyên môn trong nước, các tổ chức như Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), cũng như các bộ, ngành liên quan.

Theo Bộ trưởng, việc đầu tiên và quan trọng là tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp lý. Dù Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đã được Quốc hội thông qua, Cục cần làm tiếp việc cho ra đời các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành, cùng với các quy chuẩn kỹ thuật về thiết kế, xây dựng, vận hành nhà máy điện. Song song đó là nội luật hóa các điều ước quốc tế, bằng cách thuê, đặt hàng nguồn lực bên ngoài để giảm tải cho đơn vị.

Bộ trưởng yêu cầu Cục phát triển năng lực đánh giá và giám sát ở cấp quốc gia về an toàn bức xạ hạt nhân cho nhà máy điện nguyên tử, đầu tư vào các mô hình mô phỏng sự cố, hệ thống phân tích an toàn, quản lý rủi ro, phần mềm chuyên dụng và cần có một trung tâm dữ liệu độc lập phục vụ công tác giám sát. Đặc biệt, cần hình thành trung tâm chỉ huy ứng phó sự cố hạt nhân quốc gia, kết nối trực tiếp với nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận cũng như hệ thống quan trắc phóng xạ và cảnh báo đa cấp trên toàn quốc.

Tiếp theo, đơn vị phải xây dựng lộ trình cấp phép, cơ chế kiểm tra, hậu kiểm, để có trong tay "bản đồ" về việc thực hiện nhà máy điện hạt nhân, theo từng bước, từng công việc và từng vai trò cụ thể. Bộ trưởng gợi ý thiết lập quy trình theo năm bước, kết hợp việc tổ chức các đoàn kiểm tra, đánh giá theo từng giai đoạn, cùng với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế.

Một trong những vấn đề được Bộ trưởng lưu ý là truyền thông và minh bạch thông tin. Điện hạt nhân luôn đi kèm với những nỗi lo lắng trong xã hội, nhất là với người dân ở khu vực đặt nhà máy. Vì vậy, hồ sơ an toàn, kết quả thanh tra, báo cáo giám sát cần được công bố công khai, dễ hiểu và có kế hoạch truyền thông cụ thể cùng ngân sách riêng để thực hiện.

Bộ trưởng giao Cục xây dựng một đề án nhân lực tổng thể phục vụ chương trình điện hạt nhân, đào tạo chuyên gia, thanh tra đánh giá an toàn, lực lượng kỹ sư vận hành, công nhân kỹ thuật và cả những người làm công tác bảo đảm an toàn. Từng vị trí cần được chuẩn hóa về khung năng lực, số lượng và lộ trình đào tạo. "Tóm lại là vẽ ra một bản đồ nhân lực quốc gia cho ngành điện hạt nhân, tránh tình trạng mỗi đơn vị nói một con số", Bộ trưởng nói.

Vấn đề đào tạo nguồn nhân lực an toàn bức xạ

Nhấn mạnh tầm quan trọng đặc biệt của yếu tố con người, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng yêu cầu Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân phải hình thành hệ sinh thái đào tạo bền vững, chuyên nghiệp và mang tính quốc tế hóa cao, đủ sức đảm đương vai trò quản lý quốc gia trong lĩnh vực điện hạt nhân, an toàn bức xạ.

Việc đầu tiên là xây dựng lực lượng nòng cốt về kỹ thuật an toàn điện hạt nhân, đi kèm một đội ngũ nhân lực đa ngành, bao gồm chuyên gia kỹ thuật, chính sách, pháp lý, quản trị rủi ro, truyền thông... Điều này nhằm khắc phục tình trạng chỉ chú trọng đến nhân sự kỹ thuật mà bỏ quên những thành phần nhân sự khác, vốn cũng đóng vai trò quan trọng và cần được quan tâm.

Song song với xây dựng lực lượng, Cục cần chuẩn hóa các vị trí việc làm nội bộ, làm rõ khung năng lực cho từng vị trí chuyên môn. Bộ trưởng cũng đề xuất thành lập một hội đồng chuyên gia quốc gia về điện hạt nhân để cố vấn cho Cục trong các vấn đề chuyên môn phức tạp, xây dựng cơ sở dữ liệu về mạng lưới chuyên gia quốc tế và các chương trình đào tạo, cấp chứng chỉ quốc gia về an toàn bức xạ hạt nhân.

Bộ trưởng nêu tầm nhìn về việc đưa Việt Nam trở thành trung tâm đào tạo, cung ứng nhân lực điện hạt nhân và an toàn bức xạ hạt nhân cho khu vực. Đây không chỉ là cách nâng cao vị thế quốc gia, bởi "tự nhận việc này thì trách nhiệm sẽ tăng lên, yêu cầu quốc tế lớn hơn, nhưng đó là cách để mình tốt lên", ông nói.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ chụp ảnh cùng 80 cán bộ, công chức, viên chức Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân, chiều 31/7. Ảnh: TTTT

Định hướng phát triển năng lượng nguyên tử vì hòa bình

Bộ trưởng xác định ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình không chỉ là câu chuyện của công nghệ, mà phải bắt đầu từ việc kiến tạo thể chế. Việt Nam cần sớm xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển năng lượng nguyên tử, trong đó có việc tham mưu chính sách, chỉ ra những việc cần làm và phân vai, phân việc rõ cho các bộ, ngành, đơn vị.

"Những tư tưởng của chiến lược năng lượng nguyên tử quốc gia phải lồng ghép được vào trong chiến lược an ninh năng lượng và Quy hoạch điện VIII", ông lưu ý.

Một trong những việc cần làm là xây dựng hệ thống thể chế thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử, tạo cơ chế thuận lợi cho doanh nghiệp, viện nghiên cứu, bệnh viện ứng dụng công nghệ bức xạ, hợp pháp hóa các mô hình mới, tức xây dựng cơ sở pháp lý, ví dụ hình thành trung tâm chiếu xạ tư nhân, sản xuất đồng vị tư nhân, thuê ngoài dịch vụ phân tích hạt nhân. Ông cũng lưu ý Cục rà soát, tạo hành lang pháp lý cho việc đầu tư lò phản ứng hạt nhân module nhỏ (SMR).

Việc phát triển và điều phối các chương trình ứng dụng quốc gia về năng lượng, đồng vị phóng xạ cho các ngành nông nghiệp, y học, môi trường... là định hướng tiếp theo được Bộ trưởng nhấn mạnh.

Ông cũng nhấn mạnh việc tăng cường hợp tác quốc tế. Cục cần làm tốt vai trò đầu mối phối hợp với IAEA, đồng thời nên đề xuất các chương trình hợp tác ở cấp độ cao hơn, tham gia sâu vào các dự án hợp tác đa phương, đưa người Việt Nam, không chỉ cán bộ quản lý mà cả nhà khoa học, doanh nghiệp tham gia vào các tổ chức quốc tế.

Để thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử vào mục đích hòa bình, Bộ trưởng yêu cầu sớm xây dựng hệ thống tiêu chuẩn liên quan, bao gồm tiêu chuẩn kỹ thuật, mô hình tài chính, nhân lực và hệ thống phòng thí nghiệm quốc gia.

Các chương trình đào tạo về việc ứng dụng năng lượng nguyên tử cũng cần được chuẩn hóa. Bên cạnh đó, Cục an toàn, bức xạ và hạt nhân phải tăng cường ngân sách cho hoạt động truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Lĩnh vực năng lượng nguyên tử Việt Nam đang đứng trước ngưỡng chuyển mình quan trọng. Bộ trưởng kỳ vọng Cục An toàn, bức xạ và hạt nhân nhận thức rõ sứ mệnh mới, tìm ra cách làm, cách tiếp cận mới, áp dụng công nghệ, trợ lý ảo để giảm tải công việc, nâng cao năng suất và tối ưu nguồn lực. "Điều quan trọng là phải ra được kết quả cuối cùng", Bộ trưởng nhấn mạnh.

Trọng Đạt