Cụm vệ tinh Starlink trước khi triển khai trên quỹ đạo. Ảnh: SpaceX
Tính đến tháng 5/2025, có khoảng 11.700 vệ tinh đang hoạt động trên quỹ đạo quanh Trái Đất, từ vệ tinh gián điệp quân sự, nghiên cứu khoa học đến vệ tinh thuộc các mạng lưới tư nhân. Số lượng vệ tinh quay quanh Trái Đất đã tăng hơn gấp đôi trong 5 năm qua và tốc độ phóng cũng tăng lên mỗi năm.
Theo Jonathan McDowell, nhà thiên văn học tại Trung tâm Vật lý thiên văn Harvard & Smithsonian, đóng góp lớn nhất cho xu hướng này là mạng lưới Starlink của SpaceX, hiện gồm khoảng 7.500 vệ tinh trên quỹ đạo, chiếm hơn 60% tổng số vệ tinh đang hoạt động. SpaceX bắt đầu phóng những vệ tinh này từ tháng 5/2019.
Nhiều mạng lưới vệ tinh khác đang được lên kế hoạch như Dự án Kuiper của Amazon và Thousand Sails của Trung Quốc. Việc đưa vệ tinh mới vào không gian cũng trở nên dễ dàng hơn nhờ tên lửa với khả năng tái sử dụng, trong đó có Falcon 9 của SpaceX. Một số công ty khác cũng đang nghiên cứu phương pháp mới để phóng tải trọng lớn hơn, ví dụ, startup SpinLaunch với phương pháp bắn hàng trăm vệ tinh lên không gian cùng lúc bằng máy ly tâm khổng lồ.
Aaron Boley, nhà thiên văn tại Đại học British Columbia, Canada, cho biết, rất khó để ước tính bao nhiêu vệ tinh sẽ được phóng trong tương lai vì các công ty thường xuyên thay đổi kế hoạch. "Các công ty sẽ cập nhật kế hoạch trong quá trình phát triển hệ thống vệ tinh, và nhiều hệ thống đề xuất không bao giờ được phóng", Boley nói.
Theo nghiên cứu của Boley cùng cộng sự năm 2023, Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU), cơ quan quản lý vệ tinh liên lạc, đã nhận được đề xuất cho hơn một triệu vệ tinh tư nhân thuộc khoảng 300 "siêu mạng lưới" khác nhau. Nhưng trong đó, một số dự án, bao gồm siêu mạng lưới 337.000 vệ tinh của Rwanda, khó có thể trở thành hiện thực.
Số lượng đề xuất có vẻ rất lớn, nhưng hầu hết vệ tinh tư nhân có tuổi thọ ngắn. Ví dụ, vệ tinh Starlink trung bình hoạt động khoảng 5 năm, sau đó rơi trở lại Trái Đất và cháy rụi khi hồi quyển. Vì vậy, kể cả khi toàn bộ một triệu vệ tinh đề xuất được phóng, chúng sẽ không quay quanh Trái Đất cùng lúc.
Mô phỏng mạng lưới vệ tinh Starlink bay phía trên kính viễn vọng vô tuyến LOFAR. Ảnh: Danielle Futselaar/artsource.nl
Dù khó dự đoán số lượng và thời điểm phóng vệ tinh, giới chuyên gia đã ước tính số lượng phương tiện tối đa có thể cùng tồn tại trên quỹ đạo Trái Đất thấp (LEO) - vùng không gian vươn lên đến độ cao 2.000 km, nơi đa số vệ tinh tư nhân hoạt động. Vượt giới hạn ước tính này, chúng có thể bắt đầu va chạm liên tục.
McDowell, Boley, cùng các nhà thiên văn khác như Federico Di Vruno tại Đài quan sát Square Kilometer Array (SKA) xuyên quốc gia và Benjamin Winkel tại Viện thiên văn vô tuyến Radio Max Planck ở Đức, đều tin rằng sức chứa tối đa của LEO là khoảng 100.000 vệ tinh hoạt động.
Vượt mức này, các vệ tinh mới có thể chỉ phóng để thay thế phương tiện đã hết tuổi thọ. Dựa trên tốc độ phóng hiện tại, một số chuyên gia cho rằng ngưỡng 100.000 có thể đạt được trước năm 2050.
Dù vệ tinh tư nhân giúp giám sát Trái Đất và kết nối các cộng đồng nông thôn hoặc khó khăn với Internet tốc độ cao, nhiều chuyên gia không chắc những lợi ích này vượt trội hơn rủi ro tiềm ẩn. "Có thực sự cần một vệ tinh CubeSat khác trên không gian để chụp ảnh selfie không? Và thực tế, việc kết nối các cộng đồng xa xôi với Internet có giúp giải quyết vấn đề hệ thống về bất bình đẳng, nghèo đói và bất công không?", Fionagh Thomson, nhà nghiên cứu tại Đại học Durham, Anh, tỏ ra hoài nghi.
Số lượng vệ tinh đề xuất lớn như vậy chủ yếu vì có nhiều công ty cạnh tranh để cung cấp cùng một dịch vụ. "Sẽ tốt hơn nếu tăng cường hợp tác để cần ít vệ tinh hơn", Winkel chia sẻ.
Quá nhiều vệ tinh sẽ dẫn đến những vấn đề như rác vũ trụ tràn ngập, quan sát thiên văn bị cản trở, khí nhà kính tăng do phóng tên lửa, tầng khí quyển trên cao bị ô nhiễm kim loại. Trước những rủi ro này, đa số nhà nghiên cứu kêu gọi các công ty giảm tốc độ phóng vệ tinh.
Thu Thảo (Theo Live Science)
