"Đây có thật là tranh của Vermeer?" - đó là câu hỏi đã gây nhức nhối trong giới học thuật hàng thế kỷ qua về bản sao bức tranh The Guitar Player (Người chơi guitar) của Johannes Vermeer. Giờ đây, lần đầu tiên sau hơn 300 năm, 2 bức tranh sẽ được đặt cạnh nhau để người xem so sánh.
Cụ thể, người yêu tranh sẽ được xem cùng lúc cả 2 bức tại triển lãm Double Vision: Vermeer at Kenwood (Tầm nhìn kép: Vermeer tại Kenwood), khai mạc ở London từ 1/9 và dự kiến kéo dài đến ngày 11/1/2026, nhân kỷ niệm 350 năm ngày mất của Vermeer.
Cuộc hội ngộ thú vị
Hiện nay, trên thế giới chỉ có 34 bức tranh được công nhận là của Vermeer, khiến ông trở thành một trong những họa sĩ khó nắm bắt nhất trong lịch sử nghệ thuật. Thế nên, việc có thể tìm được thêm tranh của Vermeer, dù chỉ là 1 bức, là điều rất quý báu.
Tiếc là, tới giờ, các chuyên gia vẫn bất đồng nhau về bức tranh đặc biệt bí ẩn, vẽ 1 cô gái đang chơi đàn guitar, hiện nằm trong bộ sưu tập John G. Johnson tại Bảo tàng Nghệ thuật Philadelphia (PMA). Nó gần như là bản sao chính xác bức The Guitar Player (1672) của Vermeer.
Bức chân dung được cho là tự hoạ của Vermeer
Thật ra, trong nhiều năm, 2 bức tranh đều được cho là của Vermeer. Tuy nhiên, tới những năm 1920, sự đồng thuận này đã đổ vỡ. Từ đó, giới chuyên môn đưa ra câu hỏi rằng: Nếu nó không phải bản sao chép của chính Vermeer thì lý do tạo ra nó là gì?
Tại triển lãm mới ở London, Double Vision: Vermeer at Kenwood, công chúng được mời đưa ra nhận định của riêng mình. Nhờ mượn được bức tranh bí ẩn từ PMA, lần đầu tiên sau hơn 300 năm, 2 bức tranh sẽ được trưng bày cạnh nhau tại Kenwood House - nơi lưu giữ bức tranh đã được khẳng định là của Vermeer.
Giờ đây, khi 2 bức tranh được treo cạnh nhau, sự giống nhau của chúng càng hiện rõ. Cả 2 đều khắc hoạ 1 cô gái trẻ đang chơi guitar trong phòng. Dù vậy, vẫn có những khác biệt rất rõ ràng.
Điểm khác biệt nổi bật nhất là sự thiếu vắng những lọn tóc xoăn rủ xuống trong bức tranh của PMA. Cách xử lý ánh sáng và bóng đổ cũng có khác biệt ở đây. Điều quan trọng là bức tranh ở London có chữ ký của Vermeer, trong khi bức tranh của PMA thì không.
"Thật là một trải nghiệm thú vị khi được tận mắt chứng kiến 1 kiệt tác của Vermeer, chứ chưa nói đến việc nhìn thấy 1 bản sao gần như hoàn hảo của nó bên cạnh" - Wendy Monkhouse, giám tuyển cấp cao của tổ chức quản lý di sản English Heritage tại Kenwood, cho biết.
"Đây là bức tranh đáng chú ý với những chi tiết tuyệt vời, từ bức tranh lồng trong tranh trên tường, chiếc bàn chất đầy sách và những nếp gấp vải xanh sang trọng, cho đến những viên ngọc trai trong suốt phản chiếu ánh sáng quanh cổ người mẫu" - bà nói.
Cận cảnh bức “The Guitar Player” hoàn thành năm 1672 của Vermeer
Các chuyên gia gặp nhiều khó khăn trong việc lý giải bản sao này vì 2 bức tranh ở tình trạng quá khác biệt: Phiên bản tại London là một trong những tác phẩm được bảo quản tốt nhất của Vermeer, vẫn giữ được phần lớn tính toàn vẹn ban đầu; trong khi phiên bản tại Philadelphia cho thấy sự hao mòn đáng kể, bao gồm cả hư hại từ những lần vệ sinh không đúng cách trước đó.
Trong những năm gần đây, đã có nhiều nỗ lực mới để tìm kiếm câu trả lời cho bí ẩn kéo dài hàng thế kỷ này. Phân tích mới được thực hiện trên cả 2 bức tranh đã cho phép so sánh về chất liệu, kỹ thuật và quy trình vẽ chúng, nhằm xác định xem liệu chúng có thể được tạo ra bởi cùng 1 bàn tay hay không.
Mặc dù các chuyên gia vẫn chưa đưa ra kết luận cuối cùng, nhưng họ đã công bố một số phát hiện ban đầu. Điểm khác biệt đầu tiên liên quan đến lớp nền bên dưới mỗi bức tranh. Chúng khá khác nhau, mặc dù điều này có thể xuất phát từ việc Vermeer đã mua vải canvas được chuẩn bị sẵn từ nhà cung cấp bên ngoài.
Bức tranh đã được công nhận là của Vermeer được chuẩn bị bằng lớp nền màu nâu xám nhạt làm từ chì trắng và phấn, pha với đất và bột màu đen, tương đồng với những bức tranh cuối đời khác của ông. Lớp nền cho bức tranh ở Philadelphia có màu nâu sẫm và chủ yếu được làm từ đất nâu đỏ cháy.
Màu sắc của bức tranh trong tranh cũng cho thấy một số điểm khác biệt lớn. Màu xanh lá cây được sử dụng trong bức phong cảnh treo phía sau cô gái trong bức tranh của Vermeer có tông màu được gọi là xanh đất. Trong phiên bản ở Philadelphia, màu này được tạo ra bằng cách trộn màu chàm và vàng đất. Đối với màu xanh lam, Vermeer sử dụng loại sơn xanh lam đậm ưa thích của mình, một lựa chọn đắt tiền, nhưng trong phiên bản Philadelphia, màu này đã được thay thế bằng loại bột màu chàm rẻ hơn.
Hiện trên thế giới chỉ có 34 bức tranh được công nhận là của Vermeer, khiến ông trở thành một trong những họa sĩ khó nắm bắt nhất trong lịch sử nghệ thuật.
Dự kiến, trong vài tháng tới, PMA và English Heritage sẽ đưa ra kết luận của mình. Nhưng dù thế nào, đây vẫn là điều thú vị trong lịch sử nghệ thuật.
"Thật phi thường và độc đáo nếu đây là bản sao của The Guitar Player. Vermeer chưa bao giờ làm bản sao nào. Nhưng nếu đây là bản chép tranh gốc do người khác thực hiện, thì câu hỏi là người đó còn vẽ những bức nào nữa? Bởi rõ ràng người này rất giỏi, không thể chỉ vẽ có đúng 1 bức này" - giám tuyển Wendy Monkhouse nói.
Hoạ sĩ tỉnh lẻ vĩ đại
Johannes Vermeer (tháng 10/1632 - 15/12/1675) là danh hoạ người Hà Lan, chuyên vẽ tranh về cuộc sống của tầng lớp trung lưu, với bối cảnh là bên trong nhà.
Ông được coi là một trong những họa sĩ vĩ đại nhất của Thời kỳ Hoàng kim Hà Lan. Tuy vậy, khi còn sống, ông chỉ là 1 hoạ sĩ tỉnh lẻ, hầu như chỉ được công nhận ở Delft và The Hague.
Ông vẽ tương đối ít tranh, chủ yếu kiếm sống bằng nghề buôn bán tranh và cho thuê nhà trọ. Ông không giàu có; và khi ông qua đời, vợ ông lâm vào cảnh nợ nần.
Bức của Vermeer (phải) và bức chưa rõ nguồn gốc được treo cạnh nhau tại triển lãm
Không có nhiều thông tin về quá trình học vẽ của Vermeer. Tuy nhiên, ông được biết đến là người làm việc chậm rãi và rất cẩn thận, thường sử dụng các loại bột màu rất đắt tiền. Ông đặc biệt nổi tiếng với việc sử dụng ánh sáng điêu luyện trong các tác phẩm của mình.
"Hầu hết các bức tranh của ông" - theo tác giả Hans Koningsberger - "dường như có bối cảnh là 2 căn phòng nhỏ trong ngôi nhà của ông ở Delft. Chúng cho thấy cùng một số đồ nội thất và đồ trang trí, theo nhiều cách sắp xếp khác nhau và thường khắc họa cùng một nhân vật, chủ yếu là phụ nữ".
Danh tiếng khiêm tốn mà Vermeer có được trong suốt cuộc đời cũng dần chìm vào quên lãng sau khi ông qua đời. Ông hầu như không được nhắc đến trong cuốn sách trứ danh của Arnold Houbraken về hội họa Hà Lan thế kỷ 17 (Grand Theatre of Dutch Painters and Women Artists, xuất bản năm 1718) và do đó, bị bỏ qua trong các cuộc khảo sát sau này về nghệ thuật Hà Lan trong gần 2 thế kỷ.
Tới thế kỷ 19, Vermeer mới được nhà sử học nghệ thuật Gustav Friedrich Waagen và nhà phê bình nghệ thuật Theophile Thore-Burger tái khám phá. Họ đã xuất bản 1 bài luận ghi nhận 66 bức tranh của ông, dù ngày nay chỉ có 34 bức được công nhận rộng rãi là của ông.
Kể từ đó, danh tiếng của Vermeer đã tăng lên đáng kể. Phong cách vẽ của ông cũng ảnh hưởng lên nhiều nghệ sĩ thế hệ sau. Ngày càng có nhiều người muốn tìm hiểu sâu hơn về nghệ thuật của ông.
Jennifer Thompson, người phụ trách mảng hội họa và điêu khắc châu Âu tại PMA, cho rằng triển lãm mang đến "cơ hội thú vị" để thấy "khoa học và sự uyên bác mang có thể cho chúng ta biết thêm gì về Vermeer và các chất liệu cũng như kỹ thuật hội họa ở thế kỷ 17".
Thật giả lẫn lộn
Trong lịch sử, có không ít vụ ầm ĩ liên quan tới việc xác thực tranh của Vermeer. Một trong những câu chuyện gay cấn nhất phải kể tới Han van Meegeren.
Meegeren là hoạ sĩ tài năng sinh năm 1889 tại Hà Lan. Lấy cảm hứng từ tranh Thời kỳ Hoàng kim của Hà Lan, ông đã tạo nên nhiều tác phẩm được yêu thích. Tuy nhiên, sau đó, ông bị công kích là "bắt chước rẻ tiền" tranh của Vermeer.
Tức giận, Meegeren đã trả thù bằng cách nghiên cứu kỹ lưỡng cách vẽ của Vermeer trong 6 năm. Cuối cùng, ông đã tạo ra bức The Supper at Emmaus. Bức tranh được đông đảo chuyên gia ca ngợi là kiệt tác mới được phát hiện của Vermeer! Nó còn được Hiệp hội Rembrandt mua với giá rất cao (hơn 4,6 triệu euro theo giá hiện nay). Hàng thập kỷ sau, khi chính Meegeren thừa nhận mình là tác giả của The Supper at Emmaus, sự thật mới được tiết lộ.
Ngày nay, tranh của Vermeer được định giá lên tới hàng trăm triệu USD. Tuy nhiên, do số lượng ít ỏi, những tác phẩm của ông hầu như chỉ được treo trong bảo tàng. Chỉ có duy nhất 1 bức của Vermeer hiện nằm trong bộ sưu tập tư nhân là Young Woman Seated at the Virginal, được bán vào năm 2004 với giá 30,1 triệu USD. Bức tranh này trong nhiều năm cũng bị nghi ngờ về tính thật/ giả.
