Trở lại Khả Do sau gần 20 năm, tôi không thể nào tìm thấy những ngõ xóm cũ kỹ của một ngôi làng cổ từng nổi tiếng nhất nhì vùng Xuân Hòa, Phúc Yên thuở nào.
Tôi đến thôn Khả Do, thuộc xã Nam Viêm, huyện Mê Linh, Hà Nội lần đầu tiên từ gần 30 năm trước. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Hoàng Tác ở thị trấn Xuân Hòa, người rất nổi tiếng với những tấm ảnh làng quê dung dị thập kỷ 1990 đã dẫn nhiều bạn ảnh phương xa, trong đó có tôi, đi chụp ảnh ở Khả Do. Anh bảo đó là một trong những ngôi làng cổ kính nhất vùng này.
Ngõ Đình ở xóm Cả Đoài trong ảnh tôi chụp năm 2006
Khả Do ngày ấy chỗ nào cũng thấy những ngôi nhà cũ, những ngõ xóm xây gạch đỏ lẫn cùng đá ong. Những chuồng trâu, chuồng bò xây ngay trong sân nhà, bên những lối đi cũng lát gạch đỏ thẫm.
Nam Viêm giờ là một phường của thành phố Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. Trước cổng đình Khả Do, bà cụ 87 tuổi Ngô Thị Ninh nói khi bà còn bé thì làng chỉ toàn đường đất, nhưng đã có nhiều nhà gạch xen lẫn nhà tranh.
Cậu bé trong ảnh này giờ chắc đã lớn lắm rồi
Còn ông Nguyễn Văn Đức, 70 tuổi, ở xóm Cả Đoài thì kể rằng Khả Do có 4 xóm là Cẩm Đoài, Cẩm Đông, Cả Đoài, Cả Đông, xóm nào cũng nhiều nhà cổ. Tuy nhiên qua thời gian và kinh tế phát triển nên dân làng đã xây lại gần hết. Riêng căn nhà gỗ xoan 5 gian của ông xây từ năm 1917, qua 5 đời thừa kế vẫn còn vì ông chỉ có một con trai, không phải chia đất cho ai, phần vì "còn nghèo nên chưa có tiền đập ra xây mới".
Đường làng Khả Do năm 2006, nay đã rất khác
Ngôi nhà của ông Đức khiến tôi nghĩ đến những căn nhà cổ ở Đường Lâm đa phần cũng gỗ xoan, 5 gian, lợp ngói vẩy cá. Khả Do cũng có những đoạn tường ngõ bằng đá ong khai thác tại chỗ. Tuy nhiên có lẽ vì chưa tới tầm nên "làng cổ" này không được bảo tồn.
Chạy xe quanh các xóm của Khả Do, tôi cố gắng tìm lại những góc cũ nay chỉ còn rất ít. Điều tôi cảm thấy ấm áp là người dân ở đây vẫn mộc mạc như xưa. Các bà, các ông rôm rả bàn luận khi tôi mở điện thoại cho xem những bức ảnh cũ và bảo ngõ này đã xây lại hết rồi, cổng đình kia giờ đã thành đường đi… Trước khi tạm biệt Khả Do, tôi lại cố gắng chụp những gì còn sót lại của một ngôi làng cổ, ông Đức cũng nhiệt tình dẫn tôi ra ngõ đình và giới thiệu "chỗ này chính là nơi anh chụp ảnh này". Cảm ơn ông Đức, bà Ninh, tôi hy vọng khi trở lại một ngày đẹp trời nào đó sẽ còn gặp được ông bà và những góc thân thương, cũ kỹ của một làng cổ Khả Do xưa…
Những ngõ cũ ở Khả Do giờ trông như thế này, ảnh chụp tháng 11/2024
Ông Đức giới thiệu “hiện trạng” những góc tường cũ mà tôi từng chụp
Căn nhà của ông Đức trông cũng giống những ngôi nhà cổ ở Đường Lâm
