Dắt xe ra khỏi cổng trường, Duy, học sinh lớp 8 một trường trung học ở quận Hoàng Mai (Hà Nội), lấy trong túi quần ra chiếc pod (thuốc lá điện tử) có hình mèo máy Doremon.
Hít một hơi dài, Duy chu miệng lên, nhả ra 3 làn khói hình chữ O điệu nghệ, hương vị bạc hà xộc vào mũi. Ngồi sau xe máy, cậu rít liên tục, thỉnh thoảng đưa vào miệng người bạn đèo mình, cho hút cùng. Duy biết đến pod cách đây 3 tháng, khi được một anh khóa trên cho hút thử. Để "sành điệu", cậu nhịn ăn sáng vài tuần, lấy tiền đặt một sản phẩm.
"Hút cái này không sao, toàn mùi thơm hoa quả", Duy nói, thêm rằng một ngày không hút cảm thấy thiếu và bứt rứt trong người.
Duy không phải trường hợp duy nhất trong lớp hút thuốc lá điện tử. Cả lớp trên 30 học sinh, khoảng 1/4 bạn, gồm cả con gái sử dụng loại thuốc lá mới này. Địa điểm tụ tập của những học sinh này thường trước nhà vệ sinh, cửa hàng tiện lợi gần trường học, quán game và công viên.
Có con gái đang học lớp 10, chị Hạnh, 42 tuổi ở Đống Đa (Hà Nội) sốc khi phát hiện trẻ hút thuốc lá điện tử. "Lần nào phát hiện ra, nó đều hứa sẽ bỏ nhưng cuối cùng vẫn tái phạm", chị nói.
Lớp con chị có 25 học sinh thì khoảng 8 bạn hút, gồm cả trai lẫn gái. Người mẹ đang hoảng loạn không biết làm sao có thể giúp con nhận thức sự độc hại của thuốc lá điện tử để từ bỏ. Chị tính đến phương án chuyển trường hoặc đưa con đi cai nghiện.
Thuốc lá điện tử thiết kế bắt mắt thu hút giới trẻ. Ảnh: Lê Nga
Duy, con gái chị Ngọc và nhiều trẻ vị thanh niên, đang trở thành "mục tiêu" của thuốc lá mới. Thống kê từ Bộ Y tế, chỉ trong vòng 2 năm, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh 13-15 tuổi đã tăng nhanh chóng, từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Ở người trên 15 tuổi, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử cũng tập trung cao ở nhóm tuổi trẻ.
Nghiên cứu mới được của Trường Đại học Y tế công cộng (được hỗ trợ bởi Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá và Tổ chức Y tế Cộng đồng toàn cầu Vital Strategies) mới công bố cho thấy, trong giai đoạn tháng 10-12/2023, 14% đã sử dụng thử thuốc lá điện tử và 7% đang sử dụng trong 30 ngày qua. Trên 3.801 học sinh từ lớp 6 đến lớp 12 tại 11 tỉnh, thành ở Việt Nam tham gia nghiên cứu.
"Việc giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong gần 10 năm qua có nguy có bị phá bỏ bởi viẹc gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử đang nhắm vào giới trẻ", TS Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục khám chữa bệnh, Bộ Y tế, nói.
Bà Lê Thị Thu, đại diện Tổ chức Health Bridge tại Việt Nam, cho biết thêm, nhằm duy trì sản lượng thuốc lá và tăng trưởng lợi nhuận (khi chính phủ các nước thực hiện giải pháp phòng chống tác hại thuốc lá), ngành công nghiệp này đã tìm kiếm người thay thế là giới trẻ. Thống kê cho thấy 58% người sử dụng thuốc lá điện tử là người hút mới.
Có rất nhiều con đường dẫn trẻ vị thành niên đến với thuốc lá mới. Đầu tiên do tâm lý độ tuổi này muốn thể hiện bản thân, chứng tỏ mình là người lớn hoặc bị chúng bạn lôi kéo, dụ dỗ. Mặt khác, do các em có chuyện buồn, áp lực gia đình, học hành. Nhiều em sinh trưởng trong gia đình có người lớn thường xuyên sử dụng. Song, con đường rộng mở nhất là do việc mua bán thuốc lá điện tử quá dễ dàng, giá cả không quá đắt, theo bà Thu.
Ở Việt Nam, thuốc lá điện tử đang được quảng cáo khá phổ biến trên mạng xã hội. Các thiết kế sản phẩm bắt mắt, nhỏ gọn, nhiều hương vị, giá rẻ... Chúng được người nổi tiếng quảng cáo, bán rộng rãi qua các trang thương mại điện tử. Một báo cáo rà soát tin tức về thuốc lá và phòng chống tác hại thuốc lá trên các kênh truyền thông Internet tại Việt Nam cho thấy, trong vòng 3 tháng (7-9/2019) có tới hơn 61.000 tin, bài đăng liên quan đến thuốc lá điện tử. Trong đó, 99% tin bài được đăng trên mạng xã hội Facebook; nội dung thông tin chủ yếu là mua bán, quảng cáo, review kinh nghiệm sử dụng.
Thuốc lá điện tử được bày bán cửa hàng tạp hóa, trà đá. Ảnh: Hạnh Nguyên
Giám đốc điều hành Trung tâm Quản trị và Kiểm soát thuốc lá toàn cầu (GGTC, Thái Lan) Bungon Ritthiphakdee nhận định, ngành công nghiệp thuốc lá đang tìm cách "lách" các quy định quản lý bằng việc giới thiệu các sản phẩm mới như: thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, nhằm đối phó với các quy định ngày càng nghiêm ngặt đối với thuốc lá truyền thống. Họ đưa ra hướng tiếp cận giảm tác hại của thuốc lá điếu thông thường bằng việc sử dụng thuốc lá điện tử, nung nóng.
Song, ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện Tổ chức Y tế thế giới tại Việt Nam, khẳng định thuốc lá điện tử có tác hại với sức khỏe con người; chứa nicotine là chất gây nghiện mạnh và gây hại cho sức khỏe đặc biệt là trẻ em, vị thành niên và phụ nữ có thai. Các chất độc được thấy trong dung dịch điện tử và trong khói. Vì vậy, loại thuốc lá này có hại cho cả người dùng và người xung quanh.
Thuốc lá điện tử cũng không phải là phương pháp hỗ trợ cai thuốc lá hiệu quả. Những người hút thuốc cố gắng cai thuốc bằng cách sử dụng thuốc lá điện tử thường kết thúc bằng việc sử dụng cả thuốc lá điện tử và thuốc lá thông thường. Ngoài ra, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá mới có khả năng bắt đầu hút thuốc lá thông thường cao gấp ba lần.
Trước bối cảnh này, Bộ Y tế đang nghiên cứu đề xuất Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, quảng cáo thuốc lá điện tử và các sản phẩm tương tự. Về lâu dài, Bộ Y tế sẽ sửa đổi, bổ sung Luật Phòng chống tác hại thuốc lá để bảo đảm tính thống nhất.
Lê Nga
