Phong bắt đầu uống thuốc vào một ngày tháng 10, sau gần nửa năm sống trong cảm giác kiệt sức, mất ngủ triền miên và những cơn khóc không rõ lý do. Bác sĩ dặn thuốc cần vài tuần đầu để có tác dụng nhưng không ai nói với anh rằng những ngày đầu lại khủng khiếp đến thế.
"Chỉ sau hai ngày, tôi cảm giác não mình bị điện giật từng hồi. Mỗi khi nhắm mắt, một luồng điện chạy vụt qua đầu kèm theo tiếng ù ù trong tai", người đàn ông ở Hà Nội, mô tả. Đêm đến, tim anh đập nhanh, người run lẩy bẩy và những cơn ác mộng ập đến. Nhiều lần định bỏ cuộc, anh được bác sĩ trấn an rằng đó chỉ là phản ứng tạm thời của não bộ.
Một bệnh nhân tâm thần được mẹ trấn an khi đang điều trị. Ảnh: Thúy Quỳnh
Liên, 29 tuổi, cũng trải qua cảm giác "cái chết cận kề" tương tự. Sau liều thuốc đầu tiên, chị nằm bẹp trên giường suốt 20 tiếng, hoảng loạn, đầu óc quay cuồng và chân tay mềm nhũn. Quá sợ hãi, chị đã làm điều mà nhiều người vẫn làm là bỏ thuốc ngay lập tức. Nhưng thay vì thoát khỏi cơn ác mộng, chị rơi sâu hơn vào bệnh tật, phải quay lại bệnh viện trong tình trạng nặng hơn.
Hiện tượng này không hiếm và thường xảy ra trong tuần đầu tiên dùng thuốc, theo bà Nguyễn Thị Hương Lan, Trưởng phòng Tâm lý viện đào tạo BHIU, Đại học Quốc tế Bắc Hà. Bà cho biết nhiều bệnh nhân vì hoảng loạn và thiếu kiên nhẫn đã tự ý ngưng thuốc, khiến bệnh trầm trọng hơn, việc điều trị sau đó cũng khó khăn và tốn kém hơn nhiều. Một nghiên cứu trên tạp chí Journal of Clinical Psychiatry cho thấy có đến 30-35% người bệnh ngừng thuốc trong hai tuần đầu chỉ vì lo ngại tác dụng phụ, làm tăng nguy cơ tái phát.
Nguyên nhân của cảm giác "như địa ngục" này nằm ở cơ chế tác động của thuốc lên não. Các nhóm thuốc phổ biến như SSRI và SNRI hoạt động bằng cách điều chỉnh nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và norepinephrine, vốn có vai trò điều hòa tâm trạng. Tuy nhiên, não bộ không thể thích nghi ngay lập tức. Sự thay đổi đột ngột này gây ra các phản ứng mạnh và khó chịu trong thời gian đầu, trước khi các thụ thể thần kinh "tái cân bằng".
Một trong những tác dụng phụ điển hình nhất là cảm giác "điện giật trong đầu" (brain zaps), được mô tả như một tia sét nhỏ thoáng qua. Các triệu chứng khác như khó thở, tim đập nhanh, hồi hộp là do thuốc kích thích tạm thời hệ thần kinh giao cảm. Nghịch lý là thuốc chống trầm cảm đôi khi còn làm tăng sự lo âu trong tuần đầu tiên. Hầu hết tác dụng phụ này sẽ đạt đỉnh trong 1-2 tuần rồi giảm dần, trong khi tác dụng điều trị thật sự chỉ xuất hiện sau khoảng 3-6 tuần.
Bỏ thuốc đột ngột cũng nguy hiểm không kém. Khi đó, não bộ sẽ "rơi tự do", gây ra hội chứng ngưng thuốc với các biểu hiện như chóng mặt, buồn nôn, mệt lả, càng khiến người bệnh tin rằng thuốc đang "phá hủy" họ.
Các bệnh nhân tâm thần điều trị tại viện. Ảnh: Thúy Quỳnh
Trầm cảm là một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tự sát. Tại Việt Nam, ước tính năm 2022 có gần 6 triệu người mắc các chứng trầm cảm và rối loạn lo âu. Tuy nhiên, hy vọng là có thật. Thống kê từ Archives of General Psychiatry chỉ ra rằng 60-70% bệnh nhân trầm cảm có sự cải thiện rõ rệt sau 6-8 tuần kết hợp điều trị bằng thuốc và liệu pháp tâm lý.
Bác sĩ Trần Thị Hồng Thu, Phó Giám đốc Bệnh viện Tâm thần Ban ngày Mai Hương, khẳng định những cảm giác tồi tệ ban đầu không có nghĩa là thuốc đang làm bạn tệ hơn. Ngược lại, đó là dấu hiệu cho thấy não đang bắt đầu quá trình thay đổi để tái lập cân bằng. "Hãy coi giai đoạn đó như một cơn bão cần vượt qua trước khi trời quang trở lại", bà nói.
Các chuyên gia khuyến cáo bệnh nhân nên trao đổi ngay với bác sĩ về các tác dụng phụ để được hỗ trợ, chẳng hạn như bắt đầu với liều thấp hoặc dùng thêm thuốc hỗ trợ tạm thời. Đồng thời, thuốc chỉ là một phần của quá trình. Việc kết hợp với trị liệu tâm lý, một chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên chính là những yếu tố "không kê đơn" nhưng lại cực kỳ quan trọng để vượt qua giai đoạn khó khăn và tiến tới hồi phục.
Thúy Quỳnh
