Theo National Institutes of Health, viêm phổi là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong toàn cầu. Tại Việt Nam, đây là bệnh nhiễm trùng phổ biến nhưng không phải ai cũng biết thủ phạm chính là phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae).
Nghiên cứu trên CDC chỉ ra phế cầu khuẩn thường trú trong vòm họng 5-90% dân số và biến thành tác nhân gây bệnh khi sức đề kháng suy yếu. WHO thống kê mỗi năm vi khuẩn này dẫn đến khoảng 1,6 triệu ca tử vong trên toàn cầu.
Bệnh do phế cầu khuẩn gây ra có thể là không xâm lấn (viêm tai giữa, viêm phổi) và cả xâm lấn (viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết, viêm phổi kèm nhiễm khuẩn huyết). Người cao tuổi mắc phế cầu xâm lấn có tỷ lệ tử vong đến 40%.
Thời gian nằm viện trung bình của một ca viêm phổi là 10 ngày và chi phí y tế có thể đến 22 triệu đồng. Ảnh: Pexels
Hiện phế cầu khuẩn hơn 100 tuýp huyết thanh, có xu hướng gây bệnh khác nhau, khiến việc kiểm soát rất phức tạp. Ở người cao tuổi, viêm phổi do phế cầu khá phổ biến, gồm có hoặc không kèm nhiễm trùng huyết.
Thống kê từ CDC Mỹ cho thấy, người trên 50 tuổi có nguy cơ nhập viện do viêm phổi phế cầu cao gấp 6 lần lứa 18-49 tuổi. Tuy vậy, nhóm 18-49 bị bệnh mạn tính (đái tháo đường, tim, phổi tắc nghẽn mạn tính)... cũng đối diện bệnh phế cầu cao.
Ở nước ta, xu hướng già hóa dân số và bệnh nền trẻ hóa gây áp lực lên hệ thống y tế, nhất là khi nhóm dễ tổn thương do phế cầu khuẩn ngày càng tăng.
Bên cạnh đó, tình trạng đề kháng kháng sinh và đồng nhiễm loạt virus đường hô hấp như cúm mùa, SARS-CoV-2 (gây đại dịch Covid-19)góp phần phức tạp hóa việc điều trị bệnh do phế cầu khuẩn, dẫn đến chi phí tăng nhưng hiệu quả giảm.
Vì thực tế trên, WHO xếp phế cầu khuẩn vào nhóm tác nhân cần được ưu tiên phòng ngừa ở người dễ bị tổn thương, trong đó có lứa cao niên, góp phần giảm gánh nặng cho hệ thống y tế.
Từ cuối 2024, CDC Mỹ khuyến cáo tiêm phế cầu khuẩn cho người từ 50 tuổi trở lên (nhất là nhóm có bệnh nền), thậm chí trẻ hơn (từ 18 tuổi). Điều này thể hiện sự quan ngại về mức độ nguy hiểm của bệnh và tầm quan trọng khi phòng ngừa.
Ở Việt Nam, vaccine phế cầu khuẩn được cấp phép lưu hành từ lâu, nhưng tỷ lệ phòng ngừa ở người trưởng thành còn thấp. Thực tế, không ít cá nhân hiểu lầm: chỉ trẻ em mới cần tiêm ngừa và vaccine chứa thành phần có hại với cơ thể.
WHO nhận định vaccine kích thích hệ miễn dịch bằng cách tiêm vào cơ thể một số thành phần của vi sinh vật đã được xử lý và không có khả năng gây bệnh (tương tự nhiễm trùng tự nhiên). Hiện Bộ Y tế cấp phép lưu hành 5 loại vaccine phòng phế cầu khuẩn với số lượng tuýp huyết thanh, cơ chế kích thích miễn dịch lẫn hiệu quả bảo vệ khác nhau.
Cụ thể, các vaccine ngừa phế cầu khuẩn dựa trên việc "giới thiệu" với cơ thể phần polysaccharide cấu tạo nên vỏ, qua đó cơ thể tạo kháng thể chống lại các polysaccharide đó. Dòng chứa càng nhiều tuýp huyết thanh, càng có thể bảo vệ cơ thể khỏi nhiều loại phế cầu khuẩn.
Tuy nhiên, chỉ vaccine chứa polysaccharide gắn protein mang (còn gọi vaccine phế cầu cộng hợp hay PCV) có thể tạo trí nhớ miễn dịch, nghĩa là chỉ cần tiêm một lần bảo vệ lâu dài khỏi các tuýp huyết thanh có trong vaccine.
Hơn thế, công nghệ vaccine cộng hợp giúp giảm lượng phế cầu khu trú trong vùng mũi hầu, từ đó hạn chế lây nhiễm phế cầu từ người này đến người khác, góp phần làm tăng miễn dịch cộng đồng.
Người dân nên chủ động trang bị kiến thức tiêm ngừa phế cầu khuẩn và tham khảo ý kiến bác sĩ. Ảnh: Pexels
Chủng ngừa thế nào phù hợp sẽ phụ thuộc vào độ tuổi, tình trạng sức khỏe, mong muốn mỗi cá nhân lẫn kết quả khám sàng lọc từ bác sĩ dự phòng. Do đó, người dân cần chủ động trang bị kiến thức, trao đổi với bác sĩ để có quyết định đúng đắn nhất.
Bộ Y tế khuyên người dân duy trì lối sống lành mạnh, giữ vệ sinh cá nhân và khám sức khỏe định kỳ... góp phần giảm nguy cơ mắc, điều trị hiệu quả nhiều bệnh, trong đó có các bệnh do phế cầu khuẩn gây ra.
Hà Lan
